به گزارش ایران اکونومیست به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، دومین نشست از مجموعه نشستهای «صد کتاب ماندگار قرن» با حضور نجفقلی حبیبی - عضو هیات امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران -، سیدصادق سجادی - پژوهشگر تاریخ و متون -، بهرام پروین گنابادی - پژوهشگر زبان و ادب فارسی - و جمعی از پژوهشگران و دانشجویان رشته‌های ادبیات و تاریخ برپا شد.
غلامرضا امیرخانی، مشاور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و دبیر این نشستِ تخصصی با اشاره به این‌که برگزاری این نشستهای تخصصی بر اساس پیشنهاد مختارپور رئیس سازمان مطرح و عملیاتی شده، هدف آن را معرفی و بررسی برترین کتاب‌هایی عنوان کرد که در یکصد سال اخیر توسط نویسندگان ایرانی تالیف شده و در ایران به چاپ رسیده‌اند.
به گفته او، در این نشست‌ها کتاب‌هایی با موضوعات مختلف به غیر از ادبیاتِ داستانی، رمان و نمایشنامه بررسی میشوند.
دقت قزوینی در تحقیق موضوعات و بیان نقل‌قول‌ها مثال‌زدنی است
سیدصادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون در آغاز صحبتهای خود علامه محمد قزوینی را فردی دقیق در پژوهش متون تاریخی معرفی کرد و گفت: کتابِ «بیست مقاله قزوینی» مشتمل بر مقاله‌های ادبی و تاریخی است که این مجموعه مقاله‌ها از حیث توجه و دقت بسیار بالای قزوینی در تحقیق موضوعات به خصوص بیان نقل قولها مثال‌زدنی است.
او افزود: آنچه در کتابِ «بیست مقاله قزوینی» به همت ابراهیم پورداوود و عباس اقبال آشتیانی گردآوری شده، مربوط به تاریخ معاصر است. این کتاب علاوه بر نگاه علامه قزوینی به مباحث ادبی، از منظر شیوه پرداخت، نگارش و روایتهای تاریخی او نیز قابل توجه است. قزوینی روش جالبی را در توجه به تاریخ در نظر گرفته است؛ او به شیوه داستان در داستان موضوعات را در مقاله‌های تاریخی با یکدیگر تطبیق داده که این شیوه در زمانه خود بدیع بوده و تازگی خود را تا امروز نیز حفظ کرده است.
مولف کتاب «تاریخ برمکیان» با اشاره به جایگاه تاریخ بیهق در مجموعه مقاله‌های علامه قزوینی، گفت: از مجموعه نوشتههای این نویسنده فرهیخته آنچه بیش از هر عنوانی نظرم را جلب کرده، توجه محمد قزوینی به تاریخ بیهق و متعلقات آن است. همچنین انتقادهایی که قزوینی نسبت به ورود زبانهای فرنگی مانند فرانسوی و آلمانی به زبان اصیل فارسی وارد کرده، مهم و آموختنی است. برخی از این اصطلاحات در ادبیات رسانه‌ای بویژه روزنامه‌نگاری و تلویزیون رایج شده و استفاده از آنها ادامه دارد.
او ادامه داد: شیوه جست‌وجو و تحقیق علامه قزوینی منحصر به فرد بود، زیرا او در انجامِ تحقیقات، خود را محدود به چارچوب نظری و عملی در روش تحقیق نمیکرد و حین بررسی و تحقیق منابع، اگر به موضوعات فرعی برمیخورد در همین میان، پیرامون هریک از آنها مقاله مستقل تحقیقی می‌نوشت.
روایتی از دیدار بیهقی با خیام
سجادی بیان کرد: آنچه قزوینی به شکل مبسوط به آن پرداخته، تاریخ بیهق است. او ابتدا به سرزمین بیهق یا سبزوار کنونی و دانشمندانی که از این سرزمینِ تاریخی برخاستهاند، اشاره کرده و در ادامه مباحث دیگری را مورد تحقیق و مباحثه قرار داده است. قزوینی در بخشی از این مقاله اشاره می‌کند که ابوالحسن بیهقی با خیام ملاقات کرده و همان‌طور که اشاره کردم شرح این دیدار و وقایع تاریخی را به صورت داستان در داستان روایت کرده که شیوهای بسیار جذاب و خواندنی است.
او در پایان صحبتهای خود تاکید کرد: شیوه نوین علامه قزوینی در تحقیقات تاریخی برای محققان و بخصوص دانشجویان تاریخ بسیار آموزنده و کاربردی است.
انتخاب کتابِ «بیست مقاله قزوینی» هوشمندانه بود
بهرام پروین گنابادی، پژوهشگر زبان و ادب فارسی، با نگاهی ادبی به بررسی کتابِ «بیست مقاله قزوینی» پرداخت و انتخاب این کتاب را هوشمندانه خواند و گفت: متاسفانه به طور معمول در مقوله کتابخوانی به کتابهای مجموعه مقالات توجه نمیکنیم، در حالی که مقاله‌نویسی از مهمترین منابع در روزگاری است که در آن زندگی می‌کنیم و به نوعی تاریخ‌ساز است. کتابِ «بیست مقاله قزوینی» که نزدیک به یکصد سال از نگارش مقاله‌های آن میگذرد، از این نظر حائز اهمیت است.
او ادامه داد: مقاله‌های علامه قزوینی جزو نخستین نوشتهها در حوزه مقاله‌نویسی در ایران است. در واقع مقاله‌نویسی نوعی از نوشته متعلق به دوران مدرن و یا همان تجدد است که به دلیل بدیع بودن در نگارش، نوعی نوشته ادبی در دنیای متجدد به شمار میآید و همچنان در دنیای مدرن کاربرد دارد.
این استاد زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان این مطلب که تجدد به معنای سلسله تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بر مبنای انسان‌گرایی است، گفت: علامه قزوینی در دوره‌ای زندگی کرده که فردگرایی اهمیت داشته و مقاله‌نویسی هم مقوله‌ای فردمحور است که موضوع از صافی ذهن یک فرد میگذرد و بیانگر دیدگاه نویسنده نسبت به موضوعات مختلف است. در واقع مقاله‌نویسی از مقوله گفت و شنود، خارج و مبتنی بر چشم‌مداری می‌شود.
او اظهار کرد: مسئله دیگری که در شیوه مقاله‌نویسی بر نوع نگارش نویسنده تاثیر میگذارد ایجاز است. ایجاز جوهره نویسنده است زیرا بی‌کم و کاست و به دور از پرداخت به حواشی مستقیم، سر اصل مطلب میرود و موجز سخن می‌گوید که این مهم یک امتیاز محسوب می‌شود. علامه قزوینی تمام این ویژگیهای نوشتاری را داشت.
علامه قزوینی نماد دقت و روشمندی در تحقیق است
بهرام پروین گنابادی با اشاره به این مطلب که علامه قزوینی نماد دقت و روشمندی در تحقیق است، گفت: یکی از شیوههای درست و اصیل در مقاله‌نویسی ذکر منبع با همه جزئیات به دور از برداشت نویسنده است که قزوینی در مقاله‌نویسی خود این ویژگی را دارا بود. زیرا او هرگز برداشت خود از متون را در مقاله‌ها عنوان نمیکرد بلکه عین متن و نقل قول را می‌نوشت که این مهم حاکی از دقت بالای اوست. بر همین اساس معتقد هستم اگر نویسنده و یا محققی می‌خواهد سیر تطور مقاله‌نویسی و نقد ادبی را در ایران بررسی کند باید به این مجموعه مقاله‌ها رجوع کند.
او ادامه داد: یکی از جلوههای تجدد طرح دیدگاه‌های تجددگرایانه در روزنامههای کاوه و ایرانشهر بوده که علامه قزوینی در این دو نشریه قلم زده است. بیان دیدگاه او درباره جمال‌زاده و قصه «یکی بود یکی نبود» و نوشتن درباره شیوه نگارش این داستان‌نویس از جمله نوشتههای او در این مجلههاست. البته او در عرصه سیاست از فهم بالایی برخوردار است و این فهم در نامههایی که به تقیزاده می‌نوشت و نظراتی که ارائه میکرده نمایان است منتها چون قزوینی انسانی بسیار تخصص‌گرا بود، هرگز به عرصه سیاست وارد نشد.
درک بالای علامه قزوینی از دنیای مدرن
بهرام پروین گنابادی در پایان خاطرنشان کرد: علما و عرفای قدیم نوشتن زندگینامه را از جلوههای غرور و خودخواهی می‌دانستند و اغلب زندگینامه‌ها توسط شاگردان ایشان نوشته میشد. اما زندگینامه خودنوشت از مظاهر دنیای مدرن است و زندگینامه خودنوشت علامه قزوینی در کتابِ «بیست مقاله قزوینی»، آورده شده است. چنین شیوه نگارشی در زمان حیات وی تامل‌برانگیز است و نشان می‌دهد که او تجدد را به خوبی درک کرده است.
در بخش پایانی این نشست، جلسه پرسش و پاسخ و ارائه دیدگاه، بین حاضران و استادان شکل گرفت.
