بررسی این شاخص در میان کشور‌های جهان نشان از اختلاف قابل توجه عملکرد اقتصادی کشور‌ها در هر مقطع زمانی دارد.
شاخص توسعه‌ی انسانی (HDI) توسعه‌یافتگی اقتصادی-اجتماعی ملت‌ها را بر اساس ابعاد کلیدی توسعه‌ی انسانی اندازه می‌گیرد. بررسی این شاخص می‌تواند مشخص کند که چگونه دو کشور با سطح درآمد ناخالص ملی برابر وضعیت اجتماعی–اقتصادی و رفاه متفاوتی دارند.
توسعه انسانی به معنای آزادی بیشتر مردم برای زندگی کردنِ باارزش و در واقع به معنای توسعه‌ی توانایی‌های افراد و دادن فرصتی برای استفاده از آن‌ها است. شاخص توسعه‌ی انسانی پس از به وجود آمدن این آگاهی که رشد اقتصادی خود‌به‌خود به رفاه بیشتر زندگی انسان‌ها منجر نمی‌شود، به معیار‌های توسعه‌ی اقتصادی اضافه شد؛ بنابراین این شاخص بر غنای زندگی انسان‌ها متمرکز است و نه صرفا غنای اقتصادی.
این شاخص از سه جزء تشکیل شده است که میانگین هندسی آن‌ها عدد شاخص کل را به دست می‌دهد. این سه جزء امید به زندگی، تحصیلات و استاندارد زندگی مناسب هستند.
امید به زندگی بُعد سلامت و بهداشت و درمان جامعه را می‌سنجد و برابر با تعداد سال‌هایی است که در بدو تولد یک فرد انتظار می‌رود که عمر کند. این شاخص با توجه به مکان جغرافیایی، جنسیت، نژاد متفاوت است و معمولا برای گروه‌های جمعیتی مختلف به صورت جداگانه محاسبه می‌شود.
تحصیلات، وضعیت آموزش در جامعه را ارزیابی می‌کند و توسط دو متغیر بررسی می‌شود؛ اولین متغیر سال‌های مورد انتظار تحصیل بر اساس سن ورود به مدرسه است و دومین متغیر میانگین سال‌های تحصیل برای بزرگسالان ۲۵ ساله و بیشتر است. استاندارد زندگی نیز توسط درآمد سرانه‌ی ناخالص ملی اندازه‌گیری می‌شود.
آمار شاخص توسعه‌ی انسانی و اجزای آن هر ساله توسط برنامه توسعه و پیشرفت سازمان ملل (UNDP) ارائه می‌شود. آخرین گزارش این شاخص مربوط به سال ۲۰۲۱ میلادی بوده که در سالنامه‌ی آماری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی سال ۱۴۰۱ برای کشور‌های مختلف آورده شده است.
مطابق این آمار، سوئیس با عدد شاخص ۰.۹۶۲ بیشترین شاخص توسعه‌ی انسانی در جهان را داشته است و در صدر جدول این شاخص قرار گرفته است. امید به زندگی در این کشور ۸۴ سال، سال‌های مورد انتظار تحصیل ۱۶.۵ سال و میانگین سال‌های تحصیل ۱۳.۹ سال بوده است.
از سوی دیگر کمترین میزان شاخص توسعه‌ی انسانی در میان کشور‌های جهان با عدد ۰.۳۸۵ مربوط به سودان جنوبی بوده است. مردم این کشور به طور میانگین ۵۵ سال امید به زندگی داشته‌اند و انتظار می‌رفته که ۵.۵ سال را صرف آموزش کنند. میانگین سال‌های تحصیل نیز در این کشور ۵.۷ سال بوده است.
بررسی اجزای شاخص توسعه‌ی انسانی در سال ۲۰۲۱ نیز نشان می‌دهد بیشترین میزان امید به زندگی در جهان برابر با ۸۵.۵ سال و مربوط به هنگ‌کنگ است؛ بنابراین می‌توان گفت مردم این کشور از بیشترین میزان امکانات بهداشت و درمان برخوردارند. همچنین در میان کشور‌های جهان مردم آلمان با ۱۴.۱ سال بیشترین میانگین سال‌های تحصیل را دارند؛ بنابراین طبق این شاخص به آموزش در این کشور نسبت به کشور‌های دیگر اهمیت بیشتری داده شده است.
اختلاف حدود ۳۰ ساله در امید به زندگی افراد میان کشور‌های مختلف و اختلاف ۸.۴ ساله میان میانگین سال‌های تحصیلات در کشور‌های مختلف نشان از اختلاف زیاد رفاه زندگی انسان‌ها در نقاط مختلف جهان دارد.
در این میان بررسی وضعیت ایران نشان می‌دهد که این کشور در سال ۲۰۲۱ در رتبه‌ی ۷۶ ام جهان از حیث توسعه انسانی قرار گرفته است.
نگاهی به مقادیر شاخص توسعه‌ی انسانی در سال ۲۰۲۱ حاکی از این است که در این سال، ایران با مقدار شاخص برابر با ۰.۷۷۴ در رتبه‌ی ۷۶ جهان قرار گرفته است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۹ کشور با رقم شاخص ۰.۷۸۳ در رتبه‌ی ۷۰ قرار داشت و بنابراین ایران در این دو سال در رتبه‌ی شاخص توسعه‌ی انسانی ۶ پله سقوط کرده است. همچنین امید به زندگی مردم ایران به طور میانگین در سال ۲۰۲۱ برابر با ۷۳.۹ سال بود. این مقدار نسبت به سال ۲۰۱۹ که برابر با ۷۶.۷ سال بود، ۲.۸ سال کم شده است.
همچنین ایرانیان در سال ۲۰۲۱ به طور میانگین ۱۰.۶ سال را صرف تحصیل کرده‌اند، که این مقدار در سال ۲۰۱۹ برابر با ۱۰.۳ سال بوده است؛ بنابراین میانگین تحصیلات مردم ایران در این دو سال ۰.۳ سال افزایش یافته است.
مقایسه‌ی وضعیت شاخص توسعه‌ی انسانی ایران با چند کشور مشابه، همسایه و مهم جهان نیز می‌تواند دیدگاه خوبی در این مورد وضعیت کشور به دست دهد.
آمار و ارقام نشان می‌دهند که ایران در رتبه‌بندی شاخص منابع انسانی در سال ۲۰۲۱ پایین‌تر از آلمان، ایالات متحده، عربستان سعودی و ترکیه و بالاتر از چین و عراق ایستاده است.
همچنین امید به زندگی مردم ایران نیز در سال ۲۰۲۱ از آلمان، چین، آمریکا، عربستان و ترکیه کمتر و از عراق و روسیه بیشتر بوده است. ایرانیان به طور میانگین نسبت به مردم ترکیه، عراق و چین سال‌های بیشتری را صرف آموزش کرده‌اند؛ با این وجود میانگین سال‌های تحصیل آن‌ها کمتر از مردم آلمان، آمریکا، روسیه و عربستان سعودی بوده است.
