تازه‌‌‌ترین گزارش منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، سال گذشته، همچنین سهم هزینه تامین مسکن (اجاره‌‌‌بها) در سبد هزینه خانوارهای شهری به طور محسوسی افزایش یافت. پارسال، به روایت مرکز آمار ایران، نسبت هزینه خالص مسکن به کل هزینههای خانوار شهری در استان‌‌‌های کشور، به طور متوسط به ۳۸.۱درصد افزایش یافت. در این میان سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینه خانوارهای استان تهران، بیش از سایر استان‌‌‌ها و معادل حدود ۵۱درصد بود. این موضوع نشان می‌دهد بر اساس تازه‌‌‌ترین آمارهای رسمی پارسال سهم هزینه مسکن در سبد هزینههای خانوارهای ساکن استان تهران، به نصف به‌علاوه یک افزایش یافت. این میزان سال قبل از آن یعنی سال ۱۴۰۰، به طور متوسط برای کل خانوارهای شهری معادل ۳۶درصد بود که پارسال (۱۴۰۱) به ۳۸.۱درصد افزایش یافت. سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینه خانوارهای شهری ساکن در استان تهران نیز که پارسال به حول و حوش ۵۱درصد رسید در سال ۱۴۰۰ معادل ۴۷.۹درصد گزارش شده بود.
این اعداد علاوه بر اینکه از افزایش محسوس سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینههای خانوارهای شهری تهران تنها به فاصله یک‌سال خبر می‌دهد که در عین حال، فاصله قابل‌توجهی با حداکثر سهم متعارف هزینه مسکن در سبد هزینه خانوارها بر اساس استانداردها دارد. بر اساس استانداردهای جهانی، به طور متعارف، سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینه خانوارها باید کمتر از 30درصد باشد؛ این در حالی است که هم‌‌‌اکنون نه‌تنها در کل کشور به طور متوسط این میزان بیش از 8 واحد‌درصد بیشتر است که در برخی کلان‌شهرها از جمله تهران، این فاصله به بیش از 10 واحد‌درصد رسیده است.
شرایط بدتر 12 استان
تازه‌‌‌ترین آمارهای منتشر‌شده از سوی مرکز آمار ایران در خصوص سهم هزینه مسکن در سبد هزینه‌‌‌ای خانوارهای شهری که در گزارشی با عنوان «شاخص‌‌‌های کلان اقتصادی و اجتماعی کشور در مهرماه 1402» منتشر شده است، نشان می‌دهد شرایط در 12 استان بدتر از سایر استان‌‌‌هاست. دمای مسکن در این استان‌‌‌ها به لحاظ سهم اجاره‌‌‌بها در سبد هزینه خانوارها، بالاتر از سطح مجاز و استاندارد است. سطح مجاز و استاندارد هزینه تامین مسکن در سبد هزینه خانوارها کمتر از 30درصد است. در حالی که به طور متوسط، سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینه خانوارهای شهری در ایران که در واقع سهم اجاره‌‌‌بهای پرداختی خانوارها از کل هزینههای آنها در یک ماه است، بیش از 8 واحد‌درصد نسبت به حد متعارف و استاندارد بالاتر است، آمارها نشان می‌دهد، در 12 استان، به طور متوسط خانوارهای شهری هزینه بالاتری را نسبت به حد متعارف جهانی صرف پرداخت اجاره مسکن می‌کنند. در استان تهران، نزدیک به 51درصد و به طور دقیق 50.8درصد از سبد هزینه خانوارهای شهری در سال 1401 مربوط به هزینه تامین مسکن یا اجاره‌‌‌بها بوده است. بعد از تهران، پارسال، در استان البرز، 41.9درصد از سبد هزینه خانوارهای شهری صرف تامین مسکن (اجاره‌‌‌بها) شده است. این میزان در استان فارس، 41.9 درصد، در گیلان 39درصد و در اصفهان معادل 36.8درصد بوده است. در استان خراسان رضوی، 35.4درصد از کل هزینه خانوارها مربوط به اجاره‌‌‌بها (هزینه تامین مسکن) بوده است. این میزان در همدان 34.9 درصد، در هرمزگان 32.9درصد و در قزوین 32.4درصد بوده است. سال گذشته همچنین در مازندران 31.8درصد، در زنجان 30.3درصد و در کرمانشاه، 30درصد سبد هزینه خانوارها مربوط به هزینه تامین مسکن بوده است. در سایر استان‌‌‌ها نیز این سهم بیش از 20درصد به ثبت رسیده است.کمترین میزان سهم هزینه تامین مسکن در سبد هزینه خانوارهای شهری مربوط به استان بوشهر با 21.1درصد بوده است. آمارهای تازه منتشر‌شده در این باره نشان می‌دهد، در عمده استان‌‌‌هایی که مراکز آنها جزو کلان‌شهرهای کشور است (تهران، البرز، فارس، اصفهان، خراسان رضوی)، سهم مسکن در سبد هزینه خانوارهای شهری ساکن در این استان‌‌‌ها بیش از سطح استاندارد و متعارف (بیش از 30 درصد) است. این موضوع ابعاد بحران مسکن در این کلان‌شهرها را نشان می‌دهد. بحرانی که بعد از قطع دسترسی طیف گسترده‌‌‌ای از مصرفی‌‌‌ترین شکل تقاضای مسکن (خانه‌‌‌اولی‌‌‌ها) از بازار خرید واحدهای مسکونی، آنها را راهی بازار اجاره کرد و هم‌‌‌اکنون به این بخش از بازار مسکن یعنی بازار اجاره‌‌‌بها سرایت کرده است. یافته‌‌‌های اخیر «دنیای‌اقتصاد» که در گزارش مربوط به تحولات بازار اجاره کلان‌شهرهای کشور در هفته گذشته در همین صفحه منتشر شد نیز این موضوع را صحت‌‌‌سنجی کرد. نتایج تازه‌‌‌ترین تحقیقات و بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» از وضعیت بازار اجاره مسکن در کلان‌شهرهای اصفهان، شیراز و مشهد مربوط به پاییز امسال نشان داد، مهرماه امسال، متوسط مبلغ رهن کامل هر مترمربع از یک آپارتمان معمولی در مناطق معمولی، متوسط و مصرفی این شهرها به حول و حوش ۵ میلیون تا ۵میلیون و ۵۰۰هزار تومان رسیده است. این میزان در مقایسه با مقطع زمانی مشابه سال قبل (ابتدای پاییز سال گذشته)، حول و حوش ۴۰ تا ۵۰درصد رشد داشته است.
برآورد سطح اجاره‌‌‌بها در کشور
اما، آمارهای ارائه‌شده در گزارش تازه مرکز آمار ایران در خصوص شاخص‌‌‌های اقتصادی و اجتماعی کشور، در حالی افزایش سهم اجاره‌‌‌بهای مسکن در سبد هزینه خانوارهای شهری در سال گذشته را نشان می‌دهد که «دنیای‌اقتصاد» با استناد به آمارهای رسمی مربوط به تورم ماهانه اجاره مسکن بر اساس گزارش‌‌‌های ماهانه از تغییرات شاخص اجاره‌‌‌بها در کشور، میانگین اجاره‌‌‌بهای ماهانه پرداختی از سوی خانوارهای شهری را محاسبه کرده است. آخرین گزارش مربوط به تغییرات شاخص اجاره‌‌‌بهای مسکن که از سوی مرکز آمار ایران در شهریور ماه منتشر شد نشان می‌دهد در 6ماه اول سال‌جاری، میانگین اجاره‌‌‌بها در کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل-6 ماه اول پارسال- معادل 38.5درصد افزایش یافته است. با در نظر گرفتن آمار مربوط به متوسط سهم هزینه تامین مسکن خانوارهای شهری در سبد هزینههای آنها در سال 1401، می‌توان برآورد کرد که به طور متوسط در 6ماه اول سال‌جاری، خانوارهای شهری معادل 6 میلیون تومان به عنوان اجاره ماهانه (مجموع رهن و اجاره ماهانه) پرداخت کرده‌‌‌اند. در سال‌جاری حداقل حقوق و دستمزد ماهانه نیروهای کار (بر اساس قانون کار) کمتر از 9 میلیون تومان تعیین شد.
تفاوت سهم اجاره‌‌‌بها در پایتخت
تازه‌‌‌ترین آمارهای رسمی منتشر‌شده از سوی مرکز آمار ایران در حالی از رسیدن سهم اجاره‌‌‌بها در سبد هزینه خانوارهای شهری استان تهران به مرز 51 درصدی خبر می‌دهد که در هفته گذشته، «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی با عنوان «دغدغه اول تهرانی‌‌‌ها» به محاسبه سهم و سطح متوسط اجاره‌‌‌بهای پرداختی از سوی خانوارهای ساکن پایتخت، پرداخت.اطلاعات این گزارش برمبنای متوسط اجاره‌‌‌بهای فایل‌‌‌های عرضه‌شده به بازار مسکن، نتایج یک نظرسنجی از شهروندان تهرانی و همچنین برآوردهای «دنیای‌اقتصاد»، استخراج شده و نشان داد، هم‌‌‌اکنون مسکن به اولین دغدغه و اولویت شهروندان تهرانی تبدیل شده است. به‌‌‌طوری که «سطح پایین درآمد» و «تورم عمومی» در رده‌‌‌های بعدی قرار گرفته است. بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» درباره «دغدغه اول تهرانی‌‌‌ها» نشان می‌دهد، «وزن اجاره‌‌‌بها در سبد هزینه ماهانه» به رقم سنگین‌‌‌تری افزایش یافته است. در حالی که بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان در یک نظرسنجی با عنوان دغدغه‌‌‌های اقتصادی خانوارهای تهرانی، که از سوی مرکز افکارسنجی سرمایه وابسته به سازمان بورس و اوراق بهادار انجام شده بود، درآمدی کمتر از 16 میلیون تومان در ماه داشتند، برآوردهای «دنیای‌اقتصاد» بر اساس سطح متوسط اجاره‌‌‌بها در تهران نشان داد، هم‌‌‌اکنون برای اجاره یک واحد مسکونی معمولی در مناطق متوسط شهر، با مساحت حدود 60 مترمربع، خانوارها باید اجاره‌‌‌بهای ماهانه حول و حوش 15 میلیون تومانی را پرداخت کنند. به این ترتیب و بر اساس این آمارها و برآوردها، عملا سهم هزینه تامین مسکن (اجاره‌‌‌بها) در سبد هزینه خانوارهای ساکن در شهر تهران به بیش از 70درصد نیز (به طور متوسط) رسیده است. اما تفاوت آمارهای این گزارش با آمار تازه‌‌‌ای که در خصوص نسبت هزینه تامین مسکن خانوارهای تهرانی به کل هزینههای آنها منتشر شده است، چیست؟
گزارشی که در هفته گذشته با عنوان دغدغه اول تهرانی‌‌‌ها منتشر شد، مربوط به سطح فعلی (پاییز 1402) میانگین اجاره‌‌‌بهای مسکن در «شهر تهران» است. اما آمارهایی که در گزارش امروز با استناد به گزارش مرکز آمار ایران در خصوص شاخص‌‌‌های کلان اقتصادی و اجتماعی کشور منتشر می‌شود، مربوط به سهم هزینه تامین مسکن (اجاره‌‌‌بهای) خانوارهای ساکن در «استان» تهران و بازه زمانی «یک‌سال 1401» است.
برآورد اجاره‌‌‌بهای تهران و کشور
تازه‌‌‌ترین تحقیقات میدانی «دنیای‌اقتصاد» از میانگین اجاره‌‌‌بهای مسکن در شهر تهران نشان می‌دهد هم‌‌‌اکنون متوسط اجاره‌‌‌بهای ماهانه یک مترمربع مسکن در مناطق معمولی و مصرفی شهر تهران به حدود 250هزار تومان رسیده است که یک خانوار برای اجاره یک واحد 60 مترمربعی در چنین مناطقی ماهانه رقمی حول و حوش 15 میلیون تومان (البته با محاسبه کل اجاره‌‌‌بها به صورت اجاره‌‌‌بهای ماهانه و بدون پول پیش)، باید به طور میانگین پرداخت کند. این سطح متوسط از اجاره‌‌‌بها بر اساس رصد فایل‌‌‌های عرضه‌شده به بازار اجاره مسکن شهر تهران در مناطق مصرفی و معمولی و همچنین صحت‌‌‌سنجی آنها با اطلاعات فعالان و واسطه‌‌‌های ملکی بازار مسکن شهر تهران محاسبه شده است و آمار رسمی نیست. برآوردها همچنین نشان می‌دهد این میزان هم‌‌‌اکنون برای همه شهرهای کشور به طور میانگین حول و حوش 6 میلیون تومان یعنی چیزی کمتر از نصف سطح متوسط اجاره‌‌‌بها در شهر تهران است.
