در حال حاضر 70درصد صادرات ایران به 5کشوری است که اتفاقا مقاصد پرخطر صادراتی محسوب می‌شوند. آمارها نشان می‌دهد بیش از 85درصد پوشش‌های صندوق ضمانت صادرات به کشورهایی است که ریسک بالایی دارند.
براساس بررسی‌های انجام شده، یکی از دلایل موثر در روند صادرات، ریسک در تجارت اعلام شده؛ به این ترتیب که تغییر جایگاه کشورها در تقسیم‌بندی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD)، موجب شده که صادرکنندگان مقاصد و بازارهای صادراتی‌شان را تغییر دهند.
این مساله در طولانی‌مدت به محدود شدن بازارهای صادراتی منجر می‌شود؛ به‌طوری‌که براساس آخرین گزارش‌های گمرک، حدود 70درصد کالاهای غیرنفتی ایران تنها به 5 کشور چین، عراق، امارات متحده عربی، افغانستان و هند صادر می‌شود.
نکته قابل توجه اینجا است که نه تنها ایران در گروه هفتم این تقسیم‌بندی قرار دارد، بلکه این 5 کشور نیز در گروه‌های 1 و 2 تقسیم‌بندی ریسک قرار ندارند و غالبا پرریسک به شمار می‌روند.
هرچند که در این میان صندوق‌هایی به‌عنوان ضامن صادرات ورود پیدا می‌کنند، اما بسیاری از این صندوق‌ها ریسک تجارت با ایران را پوشش نمی‌دهند. به همین دلیل هم بازارهای صادراتی ایران و هم مبداهای واردات کالاها به ایران محدود شده است. در ایران نیز صندوق ضمانت صادرات ریسک‌های ناشی از صادرات محصولات غیرنفتی را پوشش می‌دهد، اما با توجه به سرمایه‌های موجود تاکنون تنها 4درصد صادرات را پوشش داده و برنامه افزایش پوشش صادرات غیر نفتی را تا 10درصد در دستور کار دارد.
افزایش هزینه‌های تجارت
کشورها از نظر ریسک در 7گروه تقسیم‌بندی می‌شوند؛ به این ترتیب که گروه‌های 1 و 2 کم‌ریسک‌ترین کشورها و گروه‌های 6 و 7 پرریسک‌ترین کشورها را در برمی‌گیرند.
در سال 2005 میلادی، ایران در گروه 4 قرار داشت، اما در فاصله سال 2005 تا 2007 میلادی، ایران رفته‌رفته به گروه 7 یعنی به گروه کشورهای با ریسک بالا تغییر جایگاه داد. دلیل این امر در مجموع قطعنامه‌های مختلف است که به دلیل مسائل هسته‌ای امضا شده؛ به این ترتیب که دلایل سیاسی بیش از دلایل اقتصادی در این موضوع نقش داشته‌اند و نگرانی‌های سیاسی در جامعه ایران موجب شده این اتفاق از سال 2007 تاکنون تکرار شود.
هر چند برخی کشورهای آفریقایی نیز هستند که به دلایلی از جمله جنگ‌های داخلی سقوط جایگاه داشته‌اند، اما می‌توان گفت تنزل 3 پله‌ای ایران از جایگاه چهارم به هفتم در مدت 2 سال در نوع خود بی‌سابقه است. طاهر شه‌حامد، مدیرعامل صندوق ضمانت صادرات در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه تغییر جایگاه ایران تاثیر مستقیمی برگسترش صادرات و پیدا کردن بازارهای هدف ندارد، اظهار کرد: اینکه ریسک برخی کشورها تغییر می‌کند و صادرکنندگان ما به دلیل تغییر ریسک کشورها احتمالا صادرات‌شان را تغییر دهند، محتمل است. ولی بیش از 85درصد پوشش صندوق ضمانت صادرات اتفاقا به کشورهایی است که ریسک بالایی دارند و در گروه‌های 6 و 7 کشوری قرار دارند.
کمتر از یک‌درصد پوشش‌های ریسک ما برای کشورهای گروه 1 و 2 و 14درصد پوشش‌ها مربوط به گروه‌هایی با ریسک متوسط است. ولی در هر صورت در داخل کشور صادرکنندگان با یکسری ریسک‌های متعدد در حوزه کسب‌وکار مواجه هستند.
وی درباره تغییر جایگاه ایران و قرار گرفتن در میان کشورهای پرریسک این گونه توضیح داد: این تغییر جایگاه ایران درخصوص بیمه‌نامه همتایان ما در خارج از کشور موثر است. به این ترتیب که یک زمان ساچه ایتالیا، بیش از 7میلیارد دلار برای پروژه‌های میان‌مدت و بلندمدت ایران پوشش داشت، اما به دلیل اتفاقات متعددی که افتاد و البته تحریم‌ها، در حال حاضر هیچ پوششی به صادرات کالا به ایران نمی‌دهند.
یک سرمایه‌گذار وقتی می‌خواهد در داخل ایران سرمایه‌گذاری کند یا فاینانسی را ارائه کند، معمولا به پشتوانه این صندوق‌ها می‌آید. وقتی که اینها پوشش نمی‌دهند، ورود سرمایه‌گذاران خارجی سخت و میزان سرمایه‌گذاری نیز کمتر شده است. پس به همین دلیل در فاینانس هم با مشکلات جدی مواجه شدیم و هزینه‌های تامین مالی هم به شدت افزایش پیدا کرده است.
آمارها نشان می‌دهد که برای تامین مالی یک کشور در گروه هفت، 10 برابر یک کشور در گروه یک برای یک دوره 10 ساله، هزینه لازم است. چون هرچقدر ریسک افزایش پیدا می‌کند، هزینه‌های تامین مالی بالا می‌رود. ما باید تلاش کنیم ریسک کشورمان را به شدت کاهش دهیم.
*دنیای اقتصاد
