بر اساس آمارهای سازمان امور مالیاتی، در سال گذشته تحقق مالیات مستقیم و کالا و خدمات در سال گذشته 20 هزار میلیارد تومان بیشتر از رقم برآورده شده در بودجه 1401 بوده است. این در حالی است که مالیات‌های غیرمستقیم وصول‌شده در این مقطع زمانی، 14 درصد کمتر از برآورد بودجه بوده است.
بر اساس آمارهای سازمان امور مالیاتی کشور، کل مالیات‌های اخذ شده دولت در سال گذشته ۴ درصد بیشتر از برآوردش در قانون بودجه بوده است. همچنین در این سال، مالیات‌های مستقیم، ۱۸ درصد بیشتر و مالیات‌های غیرمستقیم (همان مالیات بر کالاو خدمات)، ۱۴ درصد کمتر از مقدار برآورد شده، محقق شدند.
در این میان، اثر مالیات بر اشخاص حقوقی در مازاد تحقق مالیات مستقیم نسبت به پیش‌بینی قانون بودجه چشمگیر بوده است. بر اساس آمارها مالیات بر اشخاص حقوقی ۴۰ درصد بیشتر از برآورد قانون بودجه بوده و اثر مثبت زیادی بر درصد تحقق مالیات مستقیم داشته است.
نقش و اهمیت مالیات‌ستانی
یکی از مهمترین درآمدهای کشورها که با توجه به آن هزینه‌های خود را تنظیم می‌کنند؛ درآمد مالیاتی است. درآمد مالیاتی محل اصلی کسب درآمد توسط کشورهای توسعه‌یافته است. کشورهای در حال توسعه نیز سعی دارند در فرآیند توسعه خود به این هدف برسند. علت اهمیت درآمد مالیاتی در کنترل تورم است. به این معنا که اگر دولت از طریق دیگری مانند استقراض از بانک مرکزی اقدام به کسب درآمد کند در نهایت باعث افزایش پایه پولی و ایجاد تورم در جامعه می‌شود. لذا سعی برخی کشورها بر آن است تا حد امکان خود را به سمت افزایش درآمدهای مالیاتی سوق دهند.
انواع مالیات‌ها
مالیات‌ها به دو گروه اصلی مالیات‌های مستقیم و مالیات‌های غیرمستقیم (مالیات بر کالاو خدمات) طبقه بندی می‌شوند. مالیات‌های مستقیم، مالیات‌هایی هستند که دولت مستقیما از دارایی اشخاص حقیقی و حقوقی برداشت می‌کند. برای مثال مالیاتی که کارمندان دولت می‌دهند از این جنس مالیات است. دولت به طور مستقیم مالیات را از حقوق کارمندان کسر می‌کند و مابقی عایدی صاحبان شغل های دولتی است. مالیات‌های مستقیم خود به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند؛ مالیات اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمدها و مالیات بر ثروت
مالیاتی را که دولت از شرکت‌ها می‌گیرد تحت عنوان مالیات بر اشخاص حقوقی قرار می‌دهند. همچنین اگر دولت از درآمد افراد مالیات اخذ کند در این مالیات دسته مالیات بر درآمد قرار می‌گیرد و اگر از ثروت افراد مانند ارث مالیات بگیرد در دسته مالیات بر ثروت قرار خواهد گرفت.
گروه دوم مالیات‌ها، مالیات‌های غیرمستقیم هستند. مالیات‌های غیر مستقیم، مالیاتی است که به شکل مستقیم از دارایی افراد کسر نمی‌شود. برای مثال زمانی که یک کالایی را می‌خریم درصدی از قیمت آن کالا را به عنوان مالیات پرداخت می‌کنیم که در حقیقت دولت این مالیات را به صورت غیرمستقیم از افراد گرفته است.
تحقق برآورد مالیاتی، معیار سنجش دولت
دولت‌ها برای تعیین هزینه‌کرد درآمدهای خود در یک سال، نیاز به پیش‌بینی درآمدهای خود دارند. یکی از درآمدهایی که سالانه دولت مجبور به پیش بینی آن است؛ درآمدهای مالیاتی است. دولت در قانون بودجه درآمدهای مالیاتی سال پیش‌رو را پیش‌بینی می‌کند و براساس این پیش‌بینی اقدام به تخصیص پول به سازمان‌ها و ارگان‌ها می‌کند. پس اهمیت دارد که این پیش‌بینی تا حد امکان درست و دقیق باشند چراکه نقشه دخل و خرج کشور در یک سال است.
در پایان سال مالی، گزارشی از عملکرد دولت منتشر می‌شود که نشان می‌دهد تا چه اندازه درآمدهای دولت محقق شده است. سازمان امور مالیاتی نیز سالیانه گزارشی از عملکرد مالیات ستانی دولت منتشر می‌کند که بر اساس آن می‌توان گفت دولت چه میزان در امر تخمین درآمد مالیاتی و فرآیند مالیات ستانی موفق بوده است.
در ادامه از تقسیم مالیات وصول شده بر مالیات پیش‌بینی شده در قانون بودجه، درصد تحقق مالیات بدست می‌آید، شاخصی که نشان می‌دهد چه میزان از پیش بینی دولت از اخذ مالیات ها در مقطع خاص برآورد شده است؟
برآورد مالیاتی دولت ۴ درصد بیشتر محقق شد
براساس آمارهای منتشر شده توسط سازمان امور مالیاتی از میزان مالیات وصول شده توسط دولت در سال ۱۴۰۱، مبلغ ۴۷۲ هزار میلیارد تومان مالیات توسط دولت دریافت شده است که نسبت به مبلغ برآورده شده در بودجه که معادل ۴۵۲ هزار میلیارد تومان بود؛ ۴ درصد بیشتر بوده است. به عبارتی ۱۰۴ درصد کل مالیات‌های برآورد شده توسط دولت در قانون بودجه، محقق شده است. بررسی های آماری نشان می دهد بالاتر بودن این ۴ واحد درصد به این دلیل بوده که اثر مثبت تحقق مالیات‌های مستقیم از اثر منفی تحقق مالیات‌های غیرمستقیم بیشتر بوده است.
کم‌انگاری دولت از مالیات کالا و خدمات
براساس آمارها، تحقق مالیات‌های مستقیم بیشتر از مالیات‌های غیرمستقیم بوده است. به بیان دیگر کل مالیات‌های مستقیم ۱۱۸ درصد و مالیات بر کالا و خدمات (غیرمستقیم) ۸۶ درصد بیش تر از میزان پیش بینی به ثبت رسیده است. اینکه دولت در سال ۱۴۰۱ تنها ۸۶ درصد برآورد مالیاتی خود از محل مالیات بر کالا و خدمات عملی کرده نشان دهنده آن است که تخمین دولت از میزان مالیات غیرمستقیم در سال گذشته دقیق نبوده و اثر منفی بر روی درصد تحقق مالیات کل داشته است.
زیرساخت نامناسب؛ محل اتکای دولت برای اخذ مالیات بر ثروت
براساس بررسی‌ها، عملکرد دولت در تحقق انواع مالیات‌های مستقیم در سال ۱۴۰۱ نیز نامتوازن بوده است. طبق آمارها، مالیات بر اشخاص حقوقی در قانون بودجه ۱۳۴ هزار میلیار تومان برآورده شده اما دولت مبلغ ۱۸۹ هزار میلیارد تومان مالیات ستانی کرده است. به عبارت دیگر مالیات بر اشخاص حقوقی ۱۴۰ درصد بیشتر از تخمین دولت بوده در حالیکه مالیات بر درآمدها و مالیات بر ثروت به ترتیب ۱۰۰ و ۷۰ درصد محقق شده‌اند. دولت از ۲۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده برای مالیات بر ثروت تنها ۱۹ هزار میلیارد تومان را وصول کرده که پایین تر از رقم پیش بینی شده بوده است. علت پایین بودن نرخ تحقق مالیات بر ثروت، عدم توانمندی دولت در مالیات ستانی بوده است. به طوریکه دولت پیش از ساخت بستر مناسب برای اخذ مالیات از برخی بخش‌ها، چشم انداز خوش بینانه‌ای از مالیات ستانی آن ها داشته اما موفق نشده است. از میان انواع مالیات‌های مستقیم، مالیات بر اشخاص حقوقی بیشترین تاثیر را در مازاد تحقق مالیاتی دولت از مالیات مستقیم داشته است.
منبع: اکوایران
