سرگیجه سرنشینان بازار خودرو* پرتناقض‌ترین بازار ایران

خودروسازان؛ شاگردان تنبل
سال هاست که صنعت خودرو در کشور به مدد حمایت های دولتی آغاز به کار کرده است. با آنکه این صنعت پیشرفت هایی داشته اما هنوز از لحاظ کیفیت به نقطه ای قابل قبولی نرسیده است. کارشناسان معتقدند که این اتفاق به علت ایجاد فضای انحصاری برای خودرو سازان از جانب دولت است. علیلو عضو کمیسیون صنایع مجلس گفته حمایت های دولت از این صنعت آن را تنبل کرده است. 

قرار بود برای ایجاد فضایی مناسب برای حمایت از تولید داخلی، درهای کشور بر روی واردات بسته و فضای رشد برای خودرو سازان فراهم شود. اما شرایط به گونه ای دیگر رقم خورد. انحصاری بودن فضای فعالیت و گرم بودن پشت خودروسازان به حمایت ها، دیگر دلیلی برای افزایش ارتقای کیفیت باقی نگذاشت. درگیری های اخیر بر سر افزایش قیمت خودرو یک نمونه بسیار خوب است. از ابتدای تابستان سال جاری، شورای رقابت با عنوان 5 شرط اصلی قیمت خودروهای تولیدی داخل را افزایش داد. مدت ها کشمکش بر سر این قیمت ها ادامه پیدا کرد تا خودروسازان برای به چالش کشیده نشدن فروش محصولاتشان قدمی به عقب برداشتند. یکی از این شرط ها اختیاری بودن نصب آپشن ها بر روی خودرو ها بود. اما خبرها حاکی از آن است که بنا به اعتراض متقاضیان خودرو، خودروسازان باز هم از امتیازات خود استفاده کرده و از دستورها سرپیچی کرده اند. یعنی پس از فروش محصولات در هنگام تحویل، هزینه اضافی را از متقاضیان بابت آپشن های موجود بر خودرو اخذ کرده اند.

به دلیل آنکه قشر اصلی مصرف‌کنندگان داخلی به دلیل پایین بودن قدرت خرید امکان استفاده از خودروهای وارداتی را ندارند به اجبار  به خرید خودروهای تولید داخل روی می آورند. در مقابل هم خودروسازان از این اجبار که نتیجه انحصار شکل گرفته در بازار است، استفاده می کنند. تخطی های اینچنینی از جانب خودروسازان صدای مخالفان را بلند کرد تا برای رفع این مشکلات چاره ای بیاندیشند؛ افزایش واردات. 
 
واردات مشکلات را از میان بر می دارد
در مقابل این مشکلات، واردات خودرو همواره تنها راهکاری بوده که از سوی کارشناسان عنوان شده است.  به عقیده آنان با برداشته شدن تعرفه وارادات خودرو و آزاد شدن آن، فضایی رقابتی در بازار کشور فراهم می شود. در این شرایط هم به متقاضیان قدرت انتخاب داده می شود و هم خودروسازان داخلی به خود آمده و برای افزایش کیفیت محصولاتشان تلاش می کنند.
 
حال بنا بر گزارش گمرک ایران در پنج ماه اول سال تا پایان مرداد، ۴۳ هزار و۹۸۶ دستگاه خودرو خارجی وارد ایران شده اند که نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود دو و نیم برابر افزایش را نشان می دهد. در شرایطی که  تولید خودرو در ایران به کمتر از نصف کاهش پیدا کرده، واردات خودرو با وجود مشکلات ارزی ناشی از تحریم های بین المللی همچنان در حال افزایش است. علاوه بر آن آمارها نشان می دهد که مردم ایران در سال 92 حدود 9 تا 12 هزار میلیارد تومان بابت خرید خودروهای خارجی هزینه کرده‌اند که رقم مذکور بیش از نصف ارزش کل تولید داخل کشور است. در حالی که واردات هرگونه خودرو با حجم موتور بالای ۲۵۰۰ سی سی در کشور ممنوع اعلام شده بود.
  
طرح مدیریت واردات خودرو
افزایش میزان واردات خودرو به کشور مخالفان واردات را به تکاپو انداخت تا  پیش‌نویس طرح جامع مدیریت واردات خودرو را به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائه کنند. تهیه‌کنندگان این طرح معتقدند با تشکیل صندوق حمایت از تولید داخل به‌عنوان مهم‌ترین بند این طرح، صنعت خودرو جانی تازه خواهد گرفت. 

در این طرح عنوان شده که تعرفه واردات خودرو  باید تا 75 درصد افزایش پیدا کند. تهیه‌کنندگان طرح با رجوع به برنامه پنجم توسعه، عنوان کرده اند که طبق برنامه موردنظر، تعرفه واردات خودرو باید از سال 90 و هر سال به میزان پنج درصد کاهش پیدا می‌کرد، اما دولت وقت ناگهان آن را نزدیک به 50درصد پایین آورده است. به گفته آنها، 50درصد حمایت تعرفه ای، در دوران اوج تحریم ها علیه خودروسازی ایران برداشته شده و با رشد نرخ ارز و افت شدید تولید مشکلات بزرگی را برای خودروسازان به وجود آورده است. حالا آن طور که تهیه کنندگان آن می گویند با در نظر گرفتن مبنای سال 90 و کاهش سالی پنج درصدی تعرفه، هم‌اکنون تعرفه واردات خودرو باید به 75 درصد برسد و این موضوع با قانون برنامه پنجم توسعه همخوانی دارد.

با عنوان این طرح مخالفان اعلام کرده اند که این طرح به ممنوعیت کامل واردات می انجامد و فضای انحصاری خودروسازان را افزایش می دهد. اما همان طور که دبیر انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی تاکید کرده است، هدف از طرح موردنظر، به هیچ وجه ممنوعیت و حتی محدودیت واردات نیست و تنها قرار است به واسطه مدیریت بیشتر، از صنعت داخل حمایت شود. گفته شده که طرح پیش رو این توانایی را دارد تا هم مشتریان خودروهای داخلی را راضی کند و هم مصرف کنندگان خودروهای خارجی را. 

با آنکه صدها واحد صنعتی در سراسر کشور حیات خود را مرهون حیات همین صنعت می داند اما تناقضات عملکردی آن را با ایستی مطلق رو به رو کرده است. همین امر باعث شده تا هیچ تغییری در این صنعت رخ ندهد. نه انحصار کامل دارد و نه فضای رقابتی مناسب و این چرخه بی سرانجامی است که سال هاست بازار خودرو درگیر خود کرده است.