خیراً بهدلیل وقوع سیلاب و زمینلغزش در محدودۀ پاییندست سد امیرکبیر (کرج) در بارندگیهای شدید ۱۸ خرداد، برخی مناطق شهر تهران پنج روز با وقفه در تأمین آب لولهکشی مواجه شدند. زمینلغزش باعث ایجاد کدورت زیاد در آب شد. زمینلغزش با انسداد منبع آب همراه شد و برای آزادسازی کانالی بهطول ۳۰۰ متر برای بازگرداندن آب عملیات پاکسازی الزامی بود. سرانجام پس از چند روز شرایط عادی برقرار شد و آب این مناطق وصل شد. اتفاق اخیر نشان داد که تهران در برابر مخاطرات و سوانح اقلیمی بسیار آسیبپذیر است. ایران دورۀ طولانی بهرهبرداری بیرویه از منابع آبی و همچنین کاهش بارندگی سالانه و افزایش دما را تجربه کرده است. بهدلیل تغییراقلیم و مهاجرتهای ناشی از بحران اقلیمی منابع برای جمعیت شهری و همچنین امنیت غذایی بهطور فزایندهای چالشبرانگیز شده است. این اتفاق موجب شد تا به پیشینۀ ساخت سد امیرکبیر (کرج) نگاهی بیندازیم. این سد در ۶۳ کیلومتری شمالغرب تهران، سدی چندمنظوره برای تأمین آب آبیاری منطقۀ کرج و همچنین آب شرب تهران ساخته شده است. سد امیرکبیر اولین سد چندمنظورۀ ایران بهشمار میرود. مطالعات اولیۀ سد، ۲۲ سال به طول انجامید. پروژۀ سد کرج در سال ۱۳۳۵ آغاز شد و ساخت سد توسط شرکت آمریکایی موریسون-نادسن Morrison-Knudsen ساخته شد. مطالعات طرح در زمان وزارت کشاورزی مرحوم مهندس «خلیل طالقانی» در دولت زندهیاد دکتر محمد مصدق آغاز شد. مهندس طالقانی (۱۲۹۱-۱۳۷۱) ساخت سد امیرکبیر را بهمنظور تأمین آب شرب و برق تهران مدیریت کرد. سد کرج با ظرفیت 205 میلیون مترمکعب اولین سد بتنی دو قوسی ایران بود که بخش مهمی از برق آن زمان تهران را نیز تأمین میکرد. این سد در سال ۱۳۴۰ با هزینۀ ۵ میلیارد و ۵۲۴ میلیون ریال به پایان رسید. نیاز آبیاری بیش از ۵۰ هزار هکتار از زمینهای کشاورزی در پاییندست سد کرج از این سد تأمین میشود و برق تولیدی آن به شبکۀ سراسری برق متصل شده است و ۹۰ مگاوات ظرفیت دارد. بخشی از این برنامهها بهخصوص در حوزۀ توسعه و کشاورزی زیرمجموعۀ مدیریت خلیل طالقانی بود که از سوی او همیشه با جدیت دنبال میشد و البته همین باعث شد که دستاوردهای مهمی در حوزۀ کشاورزی داشته باشد. برنامۀ سد کرج بخشی از برنامههای همکاری ایالات متحده با دولت ایران در قالب «اصل چهار» بود. آمریکا برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم بهخصوص در همسایگان روسیه، طرحی را باعنوان مارشال تصویب کرد. براساس اصل چهارم این طرح، کمک به کشورهای جهان سوم در اولویت آمریکا قرار گرفت. در دولت رزمآرا در سال ۱۳۲۹ با آمریکا توافقنامهای امضا شد تا کشور ما از کمکهای نظامی، فنی و سرمایهگذاری آمریکا براساس طرح مارشال و اصل چهارم آن، برخوردار شود. براساس این توافقنامه برنامههای عمرانی مختلف از جمله بهبود وضعیت کشاورزی و تأمین آب، ارتقای شرایط بهداشتی و آموزشی کشور اجرا شد. براساس این موافقتنامه، ۲۰۰ کارشناس فنی آمریکایی وارد ایران شدند، ۱۰۰ مشاور ایرانی به استخدام درآمدند و ۱۰ مرکز بزرگ در شهرهایی مانند تهران، تبریز، شیراز، اصفهان و کرمان راهاندازی شد.
در ۲۰ آبان سال ۱۳۳۱ با حضور خلیل طالقانی (وزیر کشاورزی)، احمد ابراهیمی زنگنه (مدیرعامل سازمان برنامه)، دکتر مصدق جلسهای برگزار شد که خروجی آن نوسازی ماشینآلات و تجهیزات کشاورزی ایران از طریق منابع اصل چهار بود. براساس این مصوبه قرار بود هزار دستگاه تراکتور و دیگر ماشینآلات مورد نیاز کشاورزی خریداری شود و در اختیار کشاورزان قرار گیرد. مهندس طالقانی از همکاران این برنامه با کارشناسان آمریکایی بود.
یادداشت مهدی زارع در روزنامه پیام ما