به گزارش ایران اکونومیست؛ بنا بر اعلام برخی از منابع خبری، در ماه‌های گذشته به‌خصوص از زمان بحران جنگ اوکراین، کشورهای زیادی سعی کردند که سهم دلار را در مناسبات تجاری خود کاهش دهند. البته برتری دلار بر اقتصاد جهان سابقه‌ای دیرینه دارد و کشورها چند بار تلاش کرده‌اند این سلطه را کاهش دهند. اولین تلاش جدی در سال ۲۰۱۱ صورت گرفت که طی آن دو کشور روسیه و چین علیه هژمونی دلار اقدام کردند. از آن زمان، رسانه‌ها نام این فرایند را «دلارزدایی» گذاشته‌اند.
در سال‌های اخیر، چندین کشور با ترکیبی از ملاحظات ژئوپلیتیک، اقتصادی و استراتژیک، مسیر دلارزدایی را در پیش گرفته‌اند، بر اساس گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول (IMF)، در حال حاضر حدود ۵۸ درصد ذخایر ارزی جهان به‌صورت دلار است که این میزان، به کمترین حد خود در ۲۵ سال گذشته رسیده است؛ همچنین حدود ۴۰ درصد از بدهی‌ها در جهان، دلاری است که باعث شده دلار، کماکان اصلی‌ترین ارز ذخیره‌ای جهان محسوب شود.
نمودار کاهش سهم دلار در ذخایر ارزی کشورها در طول ۲۵ سال اخیر
برخی از کارشناسان معتقدند آمریکا با اعمال برخی سیاست‌های اشتباه موجب تشکیل اتحادی جهان علیه دلار شده‌اند. در حال حاضر آمریکا بیش از ۳۰ برنامه تحریم‌های مالی و تجاری علیه دیگر کشورها دارد. این تحریم‌ها به‌صورت ظالمانه علیه کشورهای مختلفی از جمله روسیه، ایران، کوبا، ونزوئلا، کره شمالی و… وضع شده است. در نتیجه این اقدامات کشورهای مختلف با علم به اینکه دلار از سوی آمریکا به‌عنوان ابزاری جهت تحمیل سیاست‌های خارجی خود به کار می‌رود، اقداماتی را علیه دلار در پیش گرفته‌اند.
از طرف دیگر، گزارش‌های مختلف حاکی از شتاب گرفتن خروج از دلار در یک سال گذشته است. در حال حاضر چین و روسیه از یک‌سو، هند و برزیل از سوی دیگر و حتی کشورهایی مانند عربستان و امارات هم دست به کاهش سهم دلار در مبادلات دوطرفه میان خود و کشورهای مقابل زده‌اند. قرار بر این است که کشورهای بسیاری تنوع ارزی را در دستور کار خود قرار دهند. به‌این‌ترتیب که به‌جای دلار در مبادلات بین خودشان از ارزهای محلی استفاده کنند.
آمریکا از دلار به‌عنوان یک سلاح استفاده می‌کند
از همین رو کاوه دلیری، مدیرکل شرق آسیا و اقیانوسیه سازمان توسعه تجارت ایران در گفت‌وگو با صداوسیما، پیرامون امکان دلارزدایی از اقتصاد ایران و دیگر کشورها، گفت: مدتی است که موج دلارزدایی از اقتصاد کشورها شدت گرفته است به‌طوری‌که درگذشته این فضا وجود نداشت. همچنین کشورهای مختلف برداشتی که از دلار دارند، این است که دلار به‌عنوان یک سلاح اقتصادی برای ایجاد سلطه‌گری است نه ابزاری برای توسعه مبادلات تجاری در جهان.
دلارزدایی از اقتصاد ایران به‌مرورزمان گسترش مییابد
وی با بیان اینکه چالش‌های زیادی در مسیر دلارزدایی در اقتصاد جهان وجود دارد، افزود: دلارزدایی از دارایی کشورها که مقدار زیادی از آن‌ها به دلار هستند، در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست؛ باید به این مسئله توجه کرد که حتی بسیاری از کشورهایی که با آمریکا رابطه مناسبی ندارند هنوز هم در بخش زیادی از مبادلات خود را به‌صورت دلاری انجام می‌دهند.
این مقام مسئول سازمان توسعه تجارت اظهار داشت: در بحث دلارزدایی کشورهای شرق آسیا، کشور چین پرچم‌دار این موضوع است و چالش‌های این کشور با آمریکا در فضای کنارگذاشتن دلار افزایش‌یافته است. همچنین کشور روسیه به دلیل تحریم‌ها به سمت دلارزدایی پیش رفته است.
دلیری ادامه داد: در این میان، موضوعات مختلفی مانند استفاده از پول ملی کشورها، ارزهای جدید، سیستم مالی منطقه‌ای، ارزهای دیجیتال و تهاتر وجود دارد که کمک می‌کند به خواسته‌های خود در بحث دلارزدایی دست پیدا کنیم.
برنامه‌های بدیل دولت برای کاهش سهم دلار در تجارت خارجی
وی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان همه دادوستدهای تجاری ایران را بر اساس ریال و ارزهایی غیر از دلار انجام داد یا خیر، گفت: گاهی اوقات، آرزوها و توقعات بزرگی داریم؛ اما می‌خواهیم در کوتاه‌مدت به آن‌ها دست پیدا کنیم. به طور مثال در حال حاضر کشور ما و سایر کشورها با کشور چین تراکنش‌های زیادی دارند، از طرفی کشور ایران به‌عنوان تأمین‌کننده انرژی در جهان نیز شناخته می‌شود.
دلیری ادامه داد: وقتی ایران به چین نفت و مواد اولیه صادر می‌کند، با همان صادراتی که به کشور چین انجام داده‌ایم، حساب ما به یوآن شارژ می‌شود و به این طریق از کشور چین به یوآن کالا خریداری می‌کنیم و لازم نیست هزینه‌های تبدیل پول به دلار و درهم و غیره را پرداخت نمائیم.
مدیرکل شرق آسیا و اقیانوسیه سازمان توسعه تجارت ضمن اشاره به‌ضرورت ایجاد یک سبد ارزی متنوع در مبادلات تجاری، گفت: قصد ما این نیست که تمامی مبادلات تجاری خود را با یک ارز واحد انجام دهیم؛ به طور مثال استفاده از یوآن تنها در برابر چین مطرح است. در واقع می‌خواهیم سبدی از ارزها در مبادلات خود داشته باشیم.
تبادل با ارزهای ملی با همه کشورها امکان‌پذیر است؟
وی افزود: به طور معمول ایران سالانه حدود ۱۰ میلیارد دلار کالا به عراق صادرات می‌کند؛ درحالی‌که در مقابل تقریباً هیچ وارداتی از این کشور نداریم. اما کشوری مثل ترکیه در تجارت با عراق هم صادرات دارد و هم مواد اولیه و نفت وارد می‌کند و در واقع روابط تجاری دوطرفه دارند؛ بنابراین نمی‌توان انتظار داشت روند دلارزدایی در همه مبادی تجاری گسترش یابد.
دلیری در پایان ضمن اشاره به اینکه روند مبادله با ارزهای ملی به‌صورت منطقی پیگیری خواهد شد، گفت: اولویت تجارت با پول‌های ملی طرف‌های مقابل مربوط به کشورهایی می‌شود که ایران با آن‌ها روابط تجاری متقابل دارد؛ به این معنا که بخشی از این تجارت شامل واردات کالا و صادرات کالا می‌شود. از طرف دیگر در تجارت با برخی از کشورها اصلاً نیازی نیست که پول جابه‌جا کنیم و می‌توانیم کالا تهاتر کنیم.
طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول دلار هنوز هم سهم زیادی از ذخایر ارزی جهان را دارد
به گزارش مهر، همان‌طور که گفته شد، بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF)، در حال حاضر بیش از ۶۰ درصد ذخایر ارزی جهان دلاری است و دلار اصلی‌ترین ارز ذخیره‌ای جهان است. چراکه برای دهه‌های متوالی دلار همان ارز مطمئنی بوده که دولت‌ها برای مقابله با نوسان‌های اقتصادی آن را ذخیره می‌کردند؛ ولی در عرصه بین‌الملل نیز همیشه در بر یک پاشنه نمی‌چرخد. همگام با افول هژمون آمریکا شاهد اتحاد برخی کشورها علیه دلار هستیم، اما با وجود این تحرکات، کمتر کسی از کارشناسان اقتصادی انتظار دارد که به این زودی شاهد پایان وضعیت حاکمیت جهانی دلار باشیم.
