به گزارش ایران اکونومیست، روزنامه «شهروند» نوشت: سرش را دستمالی بسته، در یک دست آچار به انگشت‌هایش قفل شده و یک دست دیگر، دستمال روغنی سیاه رنگی در میان انگشت‌های شست و اشاره‌اش خوابیده؛ شاگرد مکانیک است و از کرده‌اش پشیمان. «وقتی با ۲ گرم هرویین دستگیر شدم زندگی سیاهم سیاه‌تر شد.»
روزهای نشئگی
برایش یادآوری آن روزها کار سختی است. به موهای پریشانش دست می‌کشد، آچار را با دستان روغن‌گرفته‌اش در میان موتور ۲۰۶ پیچ و تاب می‌دهد. به یاد می‌آورد آن روزهای تلخ و پر از نشئگی را، به یادآوردن برای دردانه پدر و مادر که حالا شاگرد مکانیک شده است تا ذهنش پی مواد نگردد، آسان نیست. تنها پسر خانواده است دو خواهر دیگر هم دارد با پدر و مادر پیر. «روزهای سیاهی را در چهاردیواری زندان گذراندم. روزها انتظار کشیدم تا از پشت بلندگو نامم را صدا بزنند و بگویند ملاقاتی داری، اما هیچ‌کسی به دیدنم نیامد. طردم کرده بودند. خانواده‌ام پسر معتاد نمی‌خواستند. آبرو داشتند. زندان هم به کرده و ناکرده‌ام اضافه شده بود. خواهرهایم تحصیلکرده و مادر و پدرم فرهنگی بودند، اما من معتاد تابلو. آوازه‌ام در کوچه و محله زبانزد شده بود.»
اخراج و همنشینی با مواد
از دانشگاه اخراج شده اگر تنها یک سال دیگر درس می‌خواند مهندس می‌شد اما همنشینی با دوستان، او را معتاد کرد. از خانواده که طرد شد با تنی اندوهگین و سری از ملال، سنگین، خیابان خوابی‌اش آغاز شد. یک‌سال در لوله‌های بتنی خوابید؛ در جوی‌ها و پارک‌ها در سرمای آن زمستان سیاه. هنوز که سرمای زمستانی آن شب‌ها را به یاد می‌آورد، می‌لرزد. می‌گوید در آن روزها و شب‌ها در میان پک‌های عمیق سیگار و نشئگی، آرزو می‌کرده سقف محکمی داشته باشد برای زندگی.
«شغلم در آن دوران خریدوفروش مواد بود. در یکی از همین طرح‌ها دستگیر شدم و بعد دادگاهی.»
۱۸ ماه حبس
آرمان به ۱۸ ماه حبس محکوم می‌شود. روزهای حبس اما برای آرمان بلندتر و سیاه‌تر از آن چیزی بود که می‌انگاشت. در همان زندان ترک کرد تا زودتر از روزهای بلند و تاریک حبس گذر کند. از کرده‌اش پشیمان بود تا قاضی حکم به مراقبت الکترونیک داد. «با این حکم از زندان آزاد شدم اما با پابند. پابند الکترونیک شرط آزادی‌ام شد. همیشه و همه جا همراه من است. با این آزادی به زندگی برگشتم. سر کار رفتم و غیرحضوری درسم را می‌خوانم. هنوز روی برگشت به خانه را ندارم اما برمی‌گردم.»
آرمان در این تعمیرگاه کوچک با آن پابند مشکی، ماشین‌های ازنفس‌افتاده را تعمیر می‌کند. محدودیت تردد دارد. حق خروج از تهران را ندارد اما راضی است. می‌گوید اگر این پابند نبود زندگی‌ام در زندان تباه می‌شد. نئشم به خانواده‌ام می‌رسید. «اعتیادم بیشتر می‌شد امید به رهایی در من مرده بود تا با حبس جایگزین آشنا شدم. درخواست دادم و دادگاه به‌دلیل نداشتن سابقه کیفری و رفتار مناسب در زندان، آزاد شدم تحت نظارت مراقبت الکترونیک. اگر از محدوده ترددم خارج شوم پابند الکترونیک هشدار می‌دهد. به زندگی برگشتم. با پایان دانشگاهم می‌خواهم همسو با رشته تحصیلی‌ام کار کنم.»
اصلاح مجرمان با احکام جایگزین
پابند الکترونیک مأمنی شد برای نلغزیدن، اصلاح مجرم. در اصل ۱۵۶ قانون اساسی، ۵ وظیفه برای قوه قضاییه درنظر گرفته شده که یکی از آنها اصلاح مجرمان است. استفاده از پابند الکترونیک به معنی استفاده از تکنولوژی روز در حقوق کیفری است. این دستگاه یک جی‌پی‌اس امنیتی و کنترل‌گر است که می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره زندانیان در اختیار مسئولان قرار دهد.
ردیاب زندانیان، نوعی پابند الکترونیکی است که به مچ پای افراد بسته می‌شود. این دستگاه قادر به کنترل رفت‌وآمد زندانیان در محدوده جغرافیایی مشخصی است. طوری که اگر فرد از محدوده موردنظر خارج شود، جی‌پی‌اس هشداری برای مسئولان ارسال می‌کند. با استفاده از این ابزار می‌توان نظارت جامع و کاملی بر رفتار زندانیان داشته و به راحتی آنها را کنترل کرد.
ویژگی‌های ظاهری پابند
ردیاب زندانیان ابعاد نسبتا مناسبی داشته و ظاهری شبیه به ساعت دیجیتال دارد. این دستگاه به مچ پا بسته شده و وزن آن به قدری است که مانع از راه رفتن راحت زندانیان نشود.
ردیاب زندانیان طوری طراحی شده که با استفاده از جی‌پی‌اس تعبیه شده درون دستگاه، به‌صورت لحظه‌ای از موقعیت زندانی آگاه است. سپس اطلاعات موقعیتی به‌دست آورده را برای مانیتورینگ زندان ارسال می‌کند. به این ترتیب ماموران امنیتی زندان، از محدوده تردد زندانیان مطلع بوده و درصورت خروج آنها از محدوده مجاز، اخطار هشداردهنده‌ای از سیستم مربوطه دریافت می‌کنند.
رشد چشمگیر مراقبت الکترونیکی محکومان
استفاده از پابند الکترونیکی توسط زندان‌ها در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشته است. در سال ۱۴۰۱ تولید پابندها چند برابر شد به‌نحوی‌که ۱۳ هزار زندانی تحت پوشش پابند قرار گرفتند. غلامعلی محمدی، رئیس سازمان زندان و اقدامات تامینی این را می‌گوید. «تعدادی از افرادی که در بهمن ماه سال گذشته مشمول عفو شدند همین زندانیانی بودند که تحت پوشش پابند الکترونیک قرار داشتند. حدود ۴ هزار نفر از آنها آزاد شدند.»
درحالی‌که در تولید پابند الکترونیک از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی استفاده می‌شود، پابند الکترونیک هم‌اکنون به تولید انبوه رسیده است. «درحال حاضر افراد تحت پوشش پابند الکترونیک ۹ هزار نفر هستند.»
شرایط استفاده از پابند الکترونیک
قضات و جرم‌شناسان نگاه ویژه‌ای به مراقبت الکترونیکی زندانیان دارند. کارشناسان در گفت‌وگو با «شهروند» از مزایای این نهاد ارفاقی می‌گویند.
انسیه صادقی، دادیار اجرای احکام دادسرای ناحیه ۲ تهران است. او به از چگونگی استفاده از این پابند می‌گوید. «پابند الکترونیکی طبق ماده ۶۲قانون مجازات اسلامی یک نهاد ارفاقی است برای محکومینی که در زندان هستند یا محکوم به حبس شده‌اند. تا پیش از تصویب و لازم‌الاجرا شدن قانون مجازات کاهش حبس، برای جرائمی که مشمول پابند می‌شدند، محدودیت وجود داشت. درواقع جرایم درجه ۵، ۶ و ۷ می‌توانستند از پابند الکترونیک استفاده کنند، اما با تصویب و لازم‌الاجرا شدن قانون مجازات سال ۹۹جرایمی که درجه ۴ هم هستند با شرایطی مشمول پابند الکترونیکی شدند. محکوم باید یک‌چهارم مجازات حبس‌اش را در زندان سپری کرده باشد. درواقع محکوم نباید شاکی خصوصی داشته باشد و ضرر و زیان شاکی خصوصی را جبران کند. این در حالی است که سابقه مؤثر کیفری هم نداشته باشند.»
این دادیار که در رشته جرم‌شناسی هم تحصیل کرده است از روند اخذ پابند الکترونیک در محاکم قضایی می‌گوید. «دادگاه صادرکننده حکم قطعی تعیین می‌کند که محکوم‌علیه مشمول پابند می‌شود یا نه، درواقع شرایط دارد یا خیر، سابقه مؤثر کیفری دارد یا نه، جرم درجه چند است، شاکی رضایت داده است یا خیر. پرونده در دادگاه بررسی می‌شود و رأی صادر.
از درخواست تا نصب ردیاب
«پرونده به اجرای احکام کیفری می‌رود. قانون ۶۲ مجازات اسلامی ضمیمه‌ای هم دارد که در این آیین‌نامه وظیفه اخذ تامین را به‌عهده دادگاه کیفری گذاشته است. یک وکالت سند یا وثیقه از مجرم گرفته می‌شود. به اداره انفورماتیک معرفی می‌شود. اداره انفورماتیک این پابند الکترونیکی را نصب می‌کند.» این را خانم صادقی که ارشد جزا و جرم‌شناسی دارد، به «شهروند» می‌گوید.
دادیار دادسرای ناحیه ۲ همچنین از وثیقه‌ای می‌گوید که محکوم پس از گرفتن پابند باید ارائه دهد. «سندی که از محکوم گرفته می‌شود بستگی به میزان حبس و نوع جرم دارد. برای ۲سال حبس وکالت یا فیش حقوقی به مبلغ ۱۰۰ میلیون گرفته می‌شود. جرم اگر مهم‌تر باشد، یک وثیقه و سند ملکی باید گذاشته شود. به میزان جزای نقدی سند و وثیقه گرفته می‌شود. محکومی با یک میلیارد جزای نقدی باید وثیقه یک میلیاردی داشته باشد. وثیقه باید متناسب باشد با میزان جرم.»
جلب متهمان پس از عبور از محدوده تردد
انسیه صادقی ۳۴ ساله که ۱۰ سال سابقه کار در محاکم قضایی دارد از دستگیری سریع متهمان پس از خارج شدن از محدوده مشخص می‌گوید: «دادگاه وقتی محدوده تردد زندانی را مشخص کرد، متهم به اداره انفورماتیک معرفی می‌شود.
۲ تا ۳ میلیون هزینه پابند است با ماهی حدود ۳۰۰ هزار تومان. درواقع هزینه‌ها براساس جرم و محدوده تردد متهم متغیر است.
دادیار اجرای احکام که از سال ۹۶ در اجرای احکام مشغول به‌کار است، معتقد است که این نهاد ارفاقی جایگزین مناسبی برای حبس است. «بعضی از نهادهای ارفاقی به حقوق شاکی خلل وارد می‌کند. و براساس اینکه دادگاه تصمیم می‌گیرد، ممکن است نسبت به حقوق شاکی اجحاف شود اما پابند و دستبند الکترونیک حق و حقوق شاکی را حفظ می‌کند.»
صدور آرای استفاده از پابند الکترونیک
میثم ملکی، رئیس دادگاه بخش ایواوغلی استان آذربایجان غربی در راستای اجرای سیاست‌های حبس‌زدایی و کاهش جمعیت کیفری و استفاده حداکثری از نهادهای ارفاقی در دادگاه خوی ۲ رأی استفاده از پابند الکترونیک صادر کرده است. «یکی از این دو محکوم، زنی بود که از فروشگاه زنانه لباس دزدیده بود. ۶ ماه حبس داشت. تنها یک روز زندان رفت و پس از آن درخواست پابند الکترونیک داد. با درخواستش موافقت شد. چون نه سابقه داشت و نه سوء رفتاری در او دیده می‌شد. در کل محدوده شهرستان خوی می‌توانست تردد کند.»
محدوده عملکرد ردیاب
رئیس دادگاه بخش ایواوغلی استان آذربایجان غربی ۷ سال سابقه قضاوت در دادگستری آذربایجان غربی را دارد. اطلاعات خوبی از محدوده عملکرد ردیاب زندانیان دارد. «محدوده عملکرد ردیاب براساس درخواست زندانی و تایید دادگاه مشخص می‌شود. درواقع در این فرآیند، زندانی محدوده‌های تردد روزانه خود را از قبیل محل کار، زندگی و … را به اطلاع دادگاه می‌رساند. سپس با تایید دادگاه، محدوده موردنظر مشخص شده و عبور از آن برای زندانی غیرمجاز است.»
محاسن طرح حبس‌زدایی
او که چند سالی در دادگاه خوی قضاوت کرده، معتقد است. «طرح استفاده از پابند الکترونیکی در نیمه دوم سال ۱۳۸۸با هدف کنترل زندانیان و کاهش آسیب به خانواده زندانیان مطرح و در سال ۹۲از سوی نمایندگان مجلس تصویب شد. پابند الکترونیکی معمولا به‌عنوان جایگزینی برای زندان استفاده می‌شود. کاهش تراکم جمعیت زندان‌ها و نیز هزینه‌های اجرای مجازات حبس ازجمله محاسن این طرح است. برخی بر این باورند که استفاده از ردیاب برای زندانیان تنها با هدف کنترل بهتر منابع محدود زندان صورت می‌گیرد، اما درواقع این پروژه با هدف کنترل زندانیان و پیشگیری از بروز جرایم سنگین در زندانیان با جرایم سبک است. زیرا استفاده از پابند الکترونیکی این امکان را فراهم می‌آورد که زندانیان با جرایم سبک در خارج از محدوده زندان تحت کنترل باشد. به این ترتیب از مراودات آنها با زندانیانی با جرائم سنگین جلوگیری به عمل می‌آید.»
سیستمی هوشمند در پای محکومان
مصطفی آب‌روشن، جرم‌شناس و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران، پابند الکترونیک را یکی از سیستم‌های هوشمند در دنیا می‌داند. «این ابزار همانند یک مچ‌بند معمولی، با هدف کنترل رفت‌وآمد مجرمان، به پای محکومان بسته می‌شود. درواقع استفاده از پابند الکترونیکی یکی از ابزارهای مدرن برای کنترل مجرمانی است که نسبت به دیگر زندانیان، جرایم سبک‌تری را مرتکب شده‌اند یا دارای آزادی مشروط هستند.»
دکتر مصطفی آب‌روشن، استفاده از پابند الکترونیک را گامی روشن در کاهش جمعیت کیفری می‌داند. «هدف اصلی از اجرای طرح مراقبت الکترونیکی، کنترل و کاهش جمعیت کیفری است. این بدین معناست که آسیبی از سوی این افراد به جامعه نرسد. به‌نظر می‌رسد استفاده از این ابزار مدرن وضعیت انسانی‌تری به فرآیند مجازات می‌دهد زیرا نه‌تنها بستر بهتری برای نگهداری مجرمان است، بلکه محدوده تردد آنان نیز تحت نظارت و کنترل‌های دقیق قرار می‌گیرند.»
کمک به سیستم کیفری
او معتقد است که این دستگاه به سیستم کیفری کمک می‌کند. «این جی‌پی‌اس آنلاین در هر لحظه موقعیت مکانی مجرم را نشان می‌دهد و اگر از محدوده مجاز تخطی کرده باشد، اعلام می‌کند.
یکی از چالش‌های زندانبانان، ریسک مرخصی رفتن زندانیان بوده است. فرار و خرابکاری از سوی متهمان احتمالاتی بود که همیشه سازمان زندان‌ها در زمان مرخصی متهمان با آن سروکار داشت. به‌نظر می‌رسد استفاده از ردیاب الکترونیکی، خیال مسئولان زندان و شهروندان را راحت کرده است، چراکه محل و محدوده تردد محکومان به‌راحتی قابل شناسایی و تحت کنترل قرار دارد.»
استفاده از پابند در زندان
عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران معتقد است یکی از مهم‌ترین کاربردهای پابندهای الکترونیکی، کنترل مجرمینی است که به حبس ابد یا اعدام محکوم شده‌اند. او می‌گوید: «این دسته از افراد همیشه در صدد فرار از زندان هستند. بستن این دستگاه به مچ پای تبهکاران خطرناک، راهکار مناسبی برای پیشگیری از فکر و نقشه فرار از زندان است.»
