به گزارش ایران اکونومیست، تامین و به‌کارگیری صحیح انرژی یکی از مهمترین موضوعاتی است که بر میزان پیشرفت اقتصادی و ثبات سیاسی و اجتماعی کشورها مؤثر است. در همین راستا حفاظت از منابع موجود، مدیریت مصرف و استفاده از منابع جدید انرژی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
بخش حمل و نقل یکی از مهمترین بخشهای مصرف‌کننده انرژی در کشور است که برنامه‌ریزی همه‌جانبه در خصوص اصلاح زیرساخت‌های آن، موجب اصلاح الگوی مصرف در این بخش خواهد شد.
در حال حاضر بخش حمل و نقل بعد از بخش خانگی، عمومی و تجاری، در رتبه دوم مصرف انرژی قرار دارد وحدود یک چهارم مصرف کل انرژی را به خود اختصاص داده است. افزایش جمعیت و افزایش تعداد خودروها را می‌توان از مهمترین دلایل افزایش مصرف سوخت طی سال‌های اخیر برشمرد.
* زنگ خطر واردات بنزین و گازوئیل به صدا درآمده است
بررسی روند تولید و مصرف بنزین و گازوئیل در سبد سوخت کشور نشان می‌دهد که دولت طی سال‌های آتی با یک چالش جدید رو به رو خواهد شد. از این رو شناسایی دلایل افزایش مصرف بی‌رویه سوخت و اولویت‌بندی برای یافتن راهکار جلوگیری از آن، چاره‌اندیشی برای تنوع‌بخشی به سبد سوخت و ایجاد الگوی بهینه‌سازی مصرف سوخت حمل و نقل کشور از مهمترین کارهای پیش روی حوزه انرژی کشور در مورد سبد سوخت خواهد بود.
در سال‌های اخیر و علی‌الخصوص پس از فروکش کردن بیماری کرونا، مصرف بنزین و گازوئیل در کشور به سرعت در حال افزایش است. این افزایش مصرف تا جایی ادامه یافته که طی روزهای اخیر، علی اکبر نژاد‌علی، مدیر عامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، در اظهاراتی عجیب اعلام کرد: «زمستان امسال مصرف بنزین کاهش نیافته و شاهد مصرف بی‌رویه این فرآورده نفتی هستیم؛ به طوری که متوسط مصرف بنزین در سال جاری از ابتدای سال تا امروز 103.5 میلیون لیتر در روز بوده است. در روز سوم دی‌ماه، 116 میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف شد که عددی بسیار بزرگی برای فصل زمستان است. امسال تنها سالی است که برخلاف روند سال‌های گذشته، مصرف در زمستان کاهش نیافته است».
علاوه بر بنزین، بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد تراز تولید و مصرف گازوئیل نیز با توجه به کاهش فشار گاز طبیعی در میادین پارس جنوبی و افزایش مصرف گازوئیل به عنوان سوخت مایع در صنایع انرژی‌بر در حالت هشدار قرار گرفته و در صورت عدم افزایش تولید و بهینه‌سازی مصرف، واردات این سوخت نیز دور از انتظار نخواهد بود.
* تراز بنزین کشور در سال 1401 منفی شد
بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد، ظرفیت تولید پالایشگاهی بنزین کشور در 20 سال گذشته از 45.8 میلیون لیتر در روز در سال 1380 به حدود 112 میلیون لیتر در روز در سال 1400 افزایش پیدا کرده است. با افتتاح پروژه پالایشگاه ستاره خلیج فارس در سال 1397، برای اولین بار میزان تولید بر مصرف بنزین در داخل کشور پیشی گرفت و ایران به فهرست کشورهای صادرکننده بنزین پیوست.
این در حالی است که مقدار میانگین مصرف بنزین در سال 1400، 82 میلیون لیتر در روز بوده و در 10 ماهه سال 1401 این عدد به 103.5 میلیون لیتر در روز رسیده است. تصویر 1، گزارش روند تراز بنزین با توجه به تولید عملیاتی (و نه ظرفیت تولید) و مصرف بنزین کشور در 20 سال منتهی به 1400 و ده ماهه ابتدایی 1401 را نشان می‌دهد.
تصویر 1
* تراز گازوئیل کشور فعلا مثبت است
گازوئیل در بخشهای مختلف اقتصادی به مصرف می‌رسد، اما عمده‌ترین مصرف‌کننده این فرآورده نفتی بخش حمل‌ونقل است که حدود 60 درصد گازوئیل مصرفی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. در بخش تولید گازوئیل، ظرفیت تولید پالایشگاهی کشور در 20 سال گذشته از 69.1 میلیون لیتر در روز در سال 1380 به حدود 115 میلیون لیتر در روز در سال 1400 افزایش پیدا کرده است.
اکنون با معادل‌سازی مقدار تولید و مصرف گازوئیل در کشور مشخص می‌شود مقدار تولید 25 میلیون لیتر بیشتر از مقدار مصرف آن است. در صورت افزایش روند مصرف و نیز عدم افزایش تولید، در چند سال آینده ممکن است کشور وارد کننده گازوئیل نیز شود؛ یا در خوشبینانه‌ترین حالت مقدار تولید و مصرف سر به سر شود. تصویر 2 روند تراز گازوئیل با توجه به تولید و مصرف گازوئیل کشور در 20 سال منتهی به 1400 را نشان می‌دهد.
تصویر 2
* ارزبری سالانه 5 میلیارد دلار واردات بنزین در افق 1420
بررسی روند رشد مصرف بنزین و گازوئیل طی سال‌های 1380 تا 1400 نشان می‌دهد که میزان مصرف سالیانه بنزین و گازوئیل 20 سال گذشته به صورت متوسط به ترتیب سالیانه 1.9 و 0.7 درصد رشد داشته است. با احتساب نرخ رشد مصرف 1.9 درصد برای بنزین و رشد 0.7 درصدی گازوئیل، کشور در سال 1420 به حدود 135 میلیون لیتر بنزین (خط سبز رنگ) و 102 میلیون لیتر گازوئیل (خط آبی رنگ) برای مصرف در بخش حمل و نقل نیاز خواهد داشت.
تصویر 3 میزان بنزین و گازوئیل موردنیاز کشور با احتساب رشد میانگین مصرف طی 20 سال منتهی به 1400 و پیش‌بینی این مقادیر تا 1420 را نشان می‌دهند.
تصویر 3
به منظور ایجاد تراز تولید و مصرف سوخت بنزین و گازوئیل در کشور و پوشش کسری مورد نیاز کشور در افق 1420، سه حالت کلی را به صورت زیر می‌توان در نظر گرفت:
1- افزایش تولید سوخت با احداث پالایشگاه در کشور: به منظور درک بهتر این موضوع باید بدانیم که در سال 1400، پالایشگاه اصفهان با ظرفیت 340 هزار بشکه در روز پالایش نفت خام، روزانه 11 میلیون لیتر بنزین تولید کرده است. این بدان معناست که سناریوی افزایش تولید برای پوشش مصرف سوخت بنزین نیازمند احداث 2 پالایشگاه مشابه پالایشگاه اصفهان است که هزینه ای بالغ بر 15 میلیارد دلار را در پی خواهد داشت.
اگرچه برخی نیز معتقدند توسعه پالایشگاه‌ها با خوراک میعانات گازی مانند پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس بهترین گزینه برای تولید سوخت در کشور به شمار می‌رود. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد تراز تولید و مصرف میعانات گازی در کشور با توجه به افت فشار مخازن گازی پارس جنوبی طی 2 سال آتی نیز با چالش‌های جدی مواجه است. از این رو توسعه پالایشگاه‌ها با خوراک میعانات گازی نیز با ابهامات جدی رو به رو است.
2- افزایش میزان واردات سوخت به منظور پوشش کسری موردنیاز: در این حالت نیز با احتساب نرخ 60 سنت به ازای هر لیتر بنزین به منظور پوشش کسری 22 میلیون لیتر در روز بنزین، سالانه 5 میلیارد دلار به هزینه‌های دولت افزوده خواهد شد.
3- استفاده از ابزار بهینه‌سازی مصرف سوخت: در این سناریو دولت می‌تواند با استفاده از توسعه سوخت‌های جایگزین مانند CNG، استانداردسازی موتورهای مورد استفاده در وسایل نقلیه، تبدیل سوخت‌های خالص به سوخت‌های امولسیونی، افزایش راندمان نیروگاه‌ها و کاهش مصرف سوخت مایع در آنها، افزودن متانول تولیدی به سوخت در محدوده ایمن، اجرای قانون اسقاط خودروهای فرسوده در کشور، نوسازی ناوگان حمل و نقل درون شهری و برون شهری، فرهنگ‌سازی و اصلاح الگوی مسافرت، توسعه فناوری‌ها به منظور جلوگیری از قاچاق سوخت در کشور و غیره-که در گزارش‌های آتی به آن پرداخته خواهد شد- میزان مصرف سوخت را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
بنابراین عدم توجه به بهره‌وری و نگاه صرف به مقوله افزایش تولید یا واردات به منظور موازنه تولید و مصرف سوخت بنزین هزینه‌های دولت را به میزان قابل توجهی افزایش خواهد داد. به نظر می‌رسد در حال حاضر، بهره‌وری انرژی به ویژه سوخت که تا به حال و در همه دولت‌های پس از انقلاب به عنوان نقطه تاریک حکمرانی انرژی از آن یاد می‌شود، ضرورتی است که عدم درک آن هزینه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی را به کشور تحمیل خواهد کرد.
بنابراین نگاه ویژه دستگاه‌های ذی‌ربط به مسئله مصرف بهینه سوخت در سیستم حمل و نقل کشور و جلوگیری از هدر رفت و قاچاق این سوخت‌ها از جمله مواردی است که طی سالیان آتی از اولویت‌های کشور قلمداد می‌شود.
پایان پیام/
