به گزارش ایران اکونومیست عرضه خودرو در بورس کالا موافقان و مخالفانی دارد اگرچه وزارت صمت و وزارت اقتصاد به عنوان نهاد حاکمیتی با عرضه خودرو در بورس موافق هستند، اما عده‌ای از جمله برخی نمایندگان مجلس هم با این موضوع مخالفند و حتی در نامه‌ای به شورای رقابت اعلام کرده‌اند که این شیوه کنونی عرضه خودرو در بورس کالا به دلایل متعدد غیرقانونی و ضد رقابتی است.
پس آن نیز شاهد مسائل دیگری بودیم از جمله اینکه شورای رقابت با اعلام اینکه مصوبه سال ۱۴۰۰ شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی مبنی بر قیمت‌گذاری خودرو توسط وزارت صمت منقضی شده است، مدعی ورود مجدد به قیمت‌گذاری خودرو شد.
در ادامه نیز شاهد مسائل دیگری بودیم از جمله اینکه مدیرعامل ایران خودرو خواستار لغو عرضه خودرو در بورس کالا شد اما پس از نامه وزیر اقتصاد به رئیس سازمان بورس بابت ادامه‌دادن عرضه خودرو در بورس کالا، عرضه دناپلاس‌ها در بورس لغو نشد.
در مجموع عرضه خودرو در بورس کالا این روزها ابعاد مختلفی پیدا کرده است، در این راستا با امیرحسن کاکایی، عضو هیات علمی دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت ایران گفت وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
فارس: از آغاز عرضه خودرو در بورس کالا چند ماهی می‌گذرد و طی این مدت نیز این روش از عرضه مخالفان و موافقان زیادی داشته است، برخی افزایش قیمت خودرو در ماه‌های اخیر را بدون توجه به افزایش قیمت ارز، به عرضه آن در بورس کالا نسبت می‌دهند و معتقدند که عرضه خودرو در بورس کالا موجب افزایش دلالی در بازار خودرو و افزایش قیمت شده است، عده‌ای هم معتقد هستند عرضه خودرو در بورس قیمت بازار آزاد غیررسمی را کاهش داده است، نظر شما در این‌باره چیست؟
کاکایی: وقتی روشی در مورد فروش یک نوع کالا اجرا می‌شود و می‌خواهیم خوب یا بد بودن آن را بسنجیم، باید آن را با روش‌های مشابه مقایسه کنیم. به عنوان مثال اگر در فروش خودرو از طریق بورس کالا اعتقاد بر این است که بازهم در این روش دلال‌بازی وجود دارد باید بررسی شود که دلال‌بازی در این روش نسبت به روش‌های مشابه کمتر شده است یا بیشتر؟ نه اینکه بگوییم چرا دلالی وجود دارد.
درباره نحوه عرضه خودرو یک روش وجود دارد که یک زمانی این روش در ایران هم اجرا می‌شد به طوری که خودرو توسط خودروساز با قیمت حاشیه بازار عرضه می‌شد که این روش بسیار هم خوب بود، اما به دلایل مختلف از جمله کمبود عرضه خودرو، دلالی و عدم کنترل کافی، سیاستگذاران این روش را نمی‌پسندیدند لذا این روش چه خوب چه بد منتفی است.
* روش قیمت گذاری دستوری خودرو باعث اصلاح قیمت خودرو در بازار آزاد نشد
روش بعدی، روش قیمت‌گذاری دستوری خودرو است که البته عرضه خودرو در روش قیمت‌گذاری دستوری در دنیا تقریبا اجرا نمی‌شود و یک زمانی کشورهای کمونیستی آن را اجرا می‌کردند و برخی از کشورها که دارای شرایط خاصی هستند مانند در شرایط جنگ قرار دارند از این روش استفاده می‌کنند. الان هم غیر از کره شمالی فکر نمی کنم در کشور دیگر به این روش خودرو عرضه شود. ولی ما 5 سال این کار را انجام داده‌ایم و در طی زمان اجرا نیز به ما ثابت شد که اولا قیمت‌گذاری دستوری موجب نشدکه قیمت خودرو در بازار آزاد درست شود. ضمن اینکه با این روش به صنعت خودرو آسیب زیادی وارد شد به طوری که اکنون زیان انباشته رسمی خودرو به بیش از 120 هزار میلیارد تومان رسیده است و بیش از 250 هزار میلیارد تومان نیز فرصت هزینه از دست رفته است که به صورت رانت به یک عده‌ای داده می‌شود.
* واسطه‌گری در روش عرضه خودرو از طریق قرعه‌کشی از بین نرفت
کاکایی: یک روش دیگر نیز در رابطه با عرضه خودرو اجرا شد که عرضه خودرو به متقاضیان از طریق قرعه‌کشی بود. که در این روش نیز باز هم شاهد دلالی و نارضایتی مردم بودیم.
اما اکنون متخصصان مالی، اقتصادی و بازاری با یک کشف جدید برای عرضه خودرو از یک طرف خواستند کنترل را در دست داشته باشد و از یک طرف قیمت‌گذاری دستوری را حذف کنند لذا عرضه خودرو در بورس کالا را با یک سری شرایط مطرح کردند.
از جمله شرایط خرید خودرو از بورس کالا اینکه متقاضی در سه سال گذشته خودرویی از بورس یا از طریق قرعه‌کشی خریداری نکرده باشد و دارای یک سری شرایط دیگر از جمله دارا بودن گواهی‌نامه باشد بنابراین با دادن شرایط برای خرید خودرو به خریداران در واقع ما به بخشی از جامعه برای خرید خودرو امتیازی می‌دهیم که این امتیاز می‌تواند زمینه دلالی را فراهم کند و دارندگان امتیاز خرید خودرو از بورس کالا به روش‌های مختلف در ازای واگذاری حق امتیاز خود پولی را دریافت کنند و لذا در این روش هم یک نوع دلالی شکل می‌گیرد که در واقع هیچ کس نیز حق جلوگیری از آن را ندارد.
* بورس کالا یک روش مناسب برای عرضه خودرو/ تقاضاها واقعی می‌شود
فارس: به نظر شما بهتر از این راه‌حل یعنی عرضه خودرو در بورس کالا در شرایط فعلی وجود دارد؟
کاکایی: باید بگویم خیر؛ در حقیقت بورس کالا یک روش بسیار خوب برای عرضه خودرو است و تنها راه‌حل موجود فعلی است که در وهله اول ضربه زدن به صنعت را تمام می‌کند و جلوی زیان دهی صنعت خودرو را می‌گیرد و از این طریق در بازار نیز شفافیت ایجاد می‌کند و وهله دوم نیز به تدریج با عرضه خودرو در بورس کالا، قیمت‌ها واقعی‌تر می‌شود.به عنوان مثال اگر کسی قبلا خودرویی ماند پژو پارس را از روش‌های مختلف از جمله قرعه‌کشی به قیمت 200 میلیون تومان از خودروساز خریداری می‌کرد در بازار می‌توانست آن را به قیمت 450 میلیون تومان بفروشد و براین اساس در روش قیمت‌گذاری دستور سود خریدار از خرید این نوع خودرو و فروش آن در بازار آزاد 250 میلیون تومان بود اما اکنون خریدار همان خودرو از بورس کالا حاشیه سودی حدود 40 تا 50 میلیون تومان خواهد داشت.
به عبارتی خریدار در این روش خرید خودرو باز هم سود خواهد داشت اما سود وی کمتر خواهد بود و لذا مزیت بزرگ این روش عرضه ریزش صف خرید خواهد بود.
* دولت و مجلس باید موانع تولید را در صنعت خودرو حذف کنند
کاکایی: طی سال‌های گذشته دولت و مجلس بعضی از کارهای خود را در حوزه خودرو فراموش کرده‌اند. کار دولت و مجلس باید رفع موانع تولید باشد که این کار انجام نشده است. برای اطمینان از موضوع مطرح شده بروید از دست‌اندرکاران تولید خودرو سوال کنید که کدام یک از وکلای مردم در مجلس یک مانع واقعی را از تولید خودرو برداشته‌اند؟ این در حالی است که ابزاری به نام بورس کالا تعادل منطقی مبتنی بر عقلانیت اقتصاد ایجاد می‌کند.
* عرضه خودرو در بورس کالا به نفع خودروساز است
فارس: با عرضه خودرو در بورس کالا چگونه قیمت‌ها منطقی می‌شود؟
کاکایی: با عرضه خودرو در بورس کالا قیمت‌ها منطقی نمی‌شود بلکه از عرضه خودرو در بورس کالا پولی به دست می‌آید که می‌توان آن را به خودروساز داد و بعد هم از خودروساز بخواهیم که تولید را افزایش دهد.
طی چند ماهی که از عرضه خودرو در بورس کالا گذشته است شاهد دو اتفاق بودیم یکی عرضه خودروهای گران قیمت در بورس کالا و دیگر عرضه خودروهای ارزان قیمت، که در مورد گران‌قیمت‌ها نمی‌گویم که قیمت این خودروها کاهش داشت اما این عرضه‌ها موجب افزایش قیمت این نوع خودروها هم نشد اما درباره عرضه خودروهای ارزان قیمت، شاهد کاهش قیمت بوده‌ایم.
فارس: همانطور که در ابتدا نیز اشاره شد در یک ماه اخیر قیمت ارز افزایش یافته و به همین دلیل شاهد افزایش قیمت کالاهای مختلف از جمله خودرو بودیم، اما عده‌ای بدون توجه به این مسائل افزایش قیمت خودرو را ناشی از عرضه خودرو در بورس کالا عنوان می‌کنند و لذا به دلیل افزایش قیمت خودرو، خواهان توقف عرضه خودرو در بورس هستند اخیر نیز 11 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای به شورای رقابت عنوان کرده‌اند که عرضه خودرو در بورس کالا به دلایل متعدد غیرقانونی و ضد رقابتی است نظر شما در رابطه با این مساله چیست؟
کاکایی: پاسخ به این سوال را با طرح سوالی می‌دهم؟ در مدت اخیر و بعد از افزایش قیمت ارز قیمت کدام کالا افزایش قیمت نیافته است؟ چرا وقتی ارزش ریال 20 درصد کاهش می‌یابد، نباید قیمت خودرویی مانند تیبا 20 درصد افزایش یابد؟اگر قیمت خودرویی مانند تیبا 20 درصد افزایش یافته است، ربطی به عرضه ندارد، عرضه خوب بوده است، علت، نگرانی از بازارهای مختلف است.
آنچه مرا نگران کرده است آن است که پول اضافه‌ای که از عرضه خودرو در بورس کالا به‌دست می‌آید به خودروساز نمی‌رسد و این موضوع بسیار خطرناک است. یعنی به جایی که پول اضافه‌ای که از فروش خودرو در بورس کالا حاصل می‌شود را به خودروساز بدهیم تا کمبود نقدینگی و مشکلات مالی خود را حل کند این پول به دولت می‌رسد و سپس دولت تصمیم می‌گیرد که این پول در کجا هزینه شود بنابراین دولت بجای اینکه تولید را بهبود بخشد مدام تولید را تضعیف می‌کند.
بورس کالا یک ابزار از ده‌ها ابزاری است که دولت باید برای عرضه خودرو به کار گیرد که تاکنون نیز خوب عمل کرده است. الان متاسفانه یک عده می‌گویند برگردیم به قیمت‌گذاری دستوری و عرضه خودرو در بورس را نامناسب جلوه می‌دهند. این در حالی است که ما فعلا باید منافع ملی را دنبال کنیم و پول مازادی که عرضه خودرو در بورس کالا به‌دست می‌آید را سریعا جمع کنیم و بحران خودروساز را حل کنیم. در شرایط فعلی باید از ابزار بورس استفاه شود و بسیار هم این مساله مزایا دارد.
* لزوم تقویت مالی خودروساز با پول مازادی که از عرضه خودرو در بورس حاصل می‌شود
فارس: الان معتقد هستید 100 درصد مابه‌تفاوت نرخ کارخانه‌ای خودرو و نرخ بورس کالا باید به خودروساز برسد؟ چرا؟
کاکایی: پول مازادی که از فروش خودرو در بورس کالا حاصل می‌شود برای جبران زیان خودروساز نیست بلکه برای تقویت مالی خودروساز است. از سال گذشته تا آخر آبان ماه تورم بخش صنعت حداقل 40 درصد افزایش یافته است یعنی صنعت حداقل 40 درصد نقدینگی بیشتر می‌خواهد تا به میزان سال گذشته تولید داشته باشد. فراموش نکنیم که در شرایط تورمی قرار داریم و هر چه سریع‌تر باید برای تکمیل نقدینگی و تقویت نقدینگی خودروساز اقدام کرد. وقتی دولت این پول مازاد را بردارد و سپس به خودروساز بدهد این مساله رانت ایجاد می‌کند.
* انتظار تعادل قیمت بازار خودرو با خودروهای وارداتی منطقی نیست
فارس: الان که قرار است خودرو به کشور وارد شود و بخشی از تقاضای مردم از طریق واردات تامین شود چگونه سال آینده خودرو جزء سودآورترین کالاها است؟ در حالی که با این قبیل اقدامات مردم انتظار دارند قیمت خودرو به تعادل نسبی برسد؟
کاکایی: از ابتدای سال قول داده‌اند که یک میلیارد دلار خودرو وارد خواهند کرد اما هنوز اتفاقی نیفتاده است و این به معنای آن است که یک جای کار می‌لغزد بنابراین نمی‌توان انتظار تعادل قیمت را داشت.
* محدودسازی واردات خودرو رانت‌سازی است
فارس: تعدادی خودرو وارد کشور شده است، بنابراین واردات خودرو وارد فاز عملیاتی شده است به چه دلیل شما می‌فرمایید اقدامی صورت نگرفته است؟
کاکایی: فعلا شاهد عرضه خودروی وارداتی نبوده‌ایم بلکه فقط شنیده‌ایم که تعدادی خودرو وارد شده است؛ اما در توضیح این مطلب که معتقدم واردات خودرو بازار این کالا را متعادل نمی‌کند باید بگویم که در سال‌هایی که واردات خودرو آزاد بود و برای آن منعی به لحاظ تعداد و ارزش وجود نداشت سالانه بین 70 تا 110 هزار خودرو با قیمتی حدود یک تا یک و نیم میلیارد دلار به کشور وارد می‌شد و لذا با این میزان واردات در کنار میزان تولید داخلی تقاضای بازار تامین می‌شد. اما وقتی تعداد و مبلغ واردات خودرو به مانند الان محدود می‌شود به منزله آن است که یک کالای رانتی وارد می‌شود و به مردم این پیغام داده می‌شود که ملت بدوید و صف بگیرید که یک کالای رانتی توزیع می‌شود و بنابراین این موضوع بازار خودرو را به هم می‌ریزد.
* واردکنندگان خودروهای وارداتی را از نماینده رسمی نخریده‌اند/ خودروسازان برای واردات با یکدیگر رقابت می‌کنند
کاکایی: نکته دیگری که در مورد واردات خودرو وجود دارد این است که براساس آیین‌نامه قرار بود که واردکننده نماینده رسمی خودروساز باشد در حالی که با توجه به تحریم‌ها، هیچ خودروسازی حاضر به کار کردن و انعقاد قرارداد با ما نیست و لذا واردکنندگان خودرو را از واسطه خریداری می‌کنند. یعنی واردکنندگان خودرو را از دبی و عمان خریداری می‌کنند و لزوما خودروی وارداتی نیز خودروی صفر نیست و از آنجا که برای واردات خودرو عجله وجود دارد بابت ارائه مدارک فنی خودرو فقط از واردکننده تعهد می‌گیرند و ظاهرا از شبکه خدمات پس از فروش نیز فعلا خبری نیست و این درحالی است که در سال‌های گذشته دیده‌ایم که واردکننده‌هایی خودرو وارد کردند و بعد ناپدید شدند و مشکلات زیادی برای خریداران به وجود آمد. ما قرار بود با واردات خودرو، خودروسازی را رقابتی کنیم در حالی که اکنون خودروسازان برای واردات با یکدیگر رقابت می‌کنند.
* عرضه خودروهای وارداتی باید با تعهد واردکنندگان توأم باشد
فارس: از نظر شما عرضه خودروهای وارداتی چگونه باشد؟
کاکایی: مورد‌ی که در مورد واردات خودرو باید به آن توجه کرد عرضه خودرو از طریق بورس کالا و تحویل آن سه تا 6 ماه بعد از خرید است این موضوع نیز بسیار خطرناک است زیرا ممکن است واردکننده نتواند به تعهد خود عمل کند و در صورت عدم اجرای تعهد کل نظام اقتصادی کشور زیر سوال می‌رود.
به عنوان یک کارشناس حوزه خودرو این هشدار را می‌دهم که عرضه خودروهای وارداتی باید به گونه‌ای باشد که در خصوص آن اطمینان خاطر وجود داشته باشد و نباید سال 96 که یک عده از واردکنندگان نتوانستند به تعهدات خود عمل کنند را فراموش کرد.
فارس: با تشکر از وقتی که بابت این مصاحبه اختصاص دادید.
پایان پیام/
