میرقاسم مومنی در ارزیابی اجرای پروژه ترانس‌خزر اظهار داشت: در 30 سال اخیر همواره بحث اجرای این پروژه مطرح است، از سال 97 میلادی امریکا این ایده را مطرح کرد که گاز ترکمنستان از بستر خزر تا آذربایجان و ترکیه و اروپا ببرند و به همین دلیل تلاش‌های زیادی صورت گرفت. یکی از دلایل عدم اجرا بحث مشخص نبودن رژیم حقوقی خزر و یا هزینه‌های هنگفت و یا سرمایه‌گذارانی که می‌توانستند در این پروژه سرمایه‌گذاری کنند اما عملیاتی نشد.
وی افزود: اکنون نیاز به انرژی و مصرف گاز بالا رفته و کشورهایی که مصرف‌کننده سوخت فسیلی دیگر را نیز منع کردند بنابراین نیاز کشورهای اروپایی به گاز بیشتر شده و این پروژه دوباره روی بورس آمد، قراردادی بین آذربایجان و ترکمنستان منعقد کرده و شرکت‌های امریکایی در ترکمنستان برای تولید گاز سرمایه‌گذاری می‌کنند. بحث این بود که 30 میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان از طریق ترانس‌خزر به اروپا صادر و بخشی از نیاز این کشورها را تامین کنند اما از طرفی چند عامل باعث شد که این پروژه اجرایی نشود یکی بحث حقوقی و مسیری که خط لوله عبور کند و باید از کشورهای مختلف عبور می‌کرد و دوم بحث هزینه سرمایه‌گذاری بوده که باعث شد پروژه طولانی شود. اما اکنون با قرارداد رژیم حقوقی خزر که در سال 2018 منعقد شد و قرارداد دوجانبه آذربایجان و ترکمنستان که برای سرمایه‌گذاری مشترک در حوزه انرژی منعقد کردند تا حدی مسائل حل شد و اکنون بحث سرمایه‌گذاری در این حوزه مطرح است.
این کارشناس حوزه انرژی تصریح کرد: ترک‌ها و اروپا با توجه به نیاز اروپا به گاز و اتکا به روسیه، احساس کردند که در شرایط فعلی خط لوله را راه‌اندازی کنند. قبلا قرار بود این خط از آذربایجان به گرجستان و ارزروم ترکیه منتقل شود اما بعد از جنگ دوم قره‌باغ که آذری‌ها توانستند بخش‌هایی از مناطق اشغالی را در تصرف بگیرند سعی کردند این خط لوله را از طریق آذربایجان- زنگزور- نخجوان به ترکیه انتقال دهند، هم از نظر هزینه و هم منافع سیاسی این مسیر بهتر است یعنی آذربایجان می‌تواند بخشی از نیازهای نخجوان را تامین کند و هم اینکه به مناطق ترکیه‌ای گاز صادر کند. به همین جهت یکی از علل جنگ دوم قره‌باغ در 2020 همین خط لوله و گشایش زنگزور بود و طبق نظری که مقامات آذری و ترکیه‌ای داشتند در سال 2022 خط لوله را آغاز خواهند کرد اما به خاطر اختلاف با ارمنستان و همچنین جنگ اوکراین نتوانستند عملیاتی کنند.
وی بیان داشت: اکنون آذری‌ها یک ماه است که منطقه لاچین را مسدود و قره‌باغ را محاصره کرده‌اند تا از ارمنی‌ها بابت این مسئله انتقام بگیرند زیرا این بحث برای آذربایجان و ارمنستان حیاتی بود و به نظر بنده آذری‌ها و ترک‌ها حاضرند دوباره جنگ راه بیندازند تا به زنگزور حمله کنند و منطقه را از دست ارامنی‌ها خارج و خط لوله را در این منطقه راه‌اندازی کنند. باتوجه به اینکه اروپا هم نیاز دارد به نظر می‌رسد در این قضیه سکوت کند.
مومنی تاکید کرد: اگر این خط لوله راه‌اندازی شود رقابت جهت استخراج منابع نفت و گاز خزر شدت خواهد گرفت و کشورهای حوزه خزر با پشتیبانی کشورهای امریکایی و اروپایی و تکنولوژی جدید اقدام به حفاری عمیق بستر خزر خواهند کرد و گاز را برداشت خواهند کرد. اما ما با توجه به اینکه بیشتر صنایع و تاسیسات‌مان در جنوب کشور است در خزر سرمایه‌گذاری نکردیم بنابراین متضرر خواهیم شد، چون هم روسیه و ترکمنستان و هم قزاقستان و آذربایجان با خط لوله ترانس‌خزر اکتشافات را در حوزه خزر افزایش خواهند داد و این در واقع رقیب مهمی برای ما خواهد بود و حتی احتمالا سواپ گازی را که ما با ترکمنستان داشتیم اجرایی نشود، زیرا با قیمت بالاتر صادر می‌کنند.
وی گفت: در کل ما در جریان فعلی به خاطر تحریم نه می‌توانیم در این پروژه مشارکت داشته باشیم و نه اینکه آنها ما را دعوت کرده‌اند. در واقع این کشورها رقبای ما هستند، ضمن اینکه باتوجه به اینکه اروپا مقصد نهایی این خط است ما به خاطر تحریم مسیری به این سمت نخواهیم داشت به عبارت دیگر نه مشتری و نه تولیدکننده و نه واسطه با ما هستند. اگر مسیر زنگزور باز شود علاوه بر اینکه ما را دور می‌زنند مشکلات سیاسی- امنیتی هم در مرزهای ما ایجاد خوهد شد و روابط ما با ارمنستان و ارتباط با اوراسیا از مسیر ارمنستان نیز دچار مشکل خواهد شد.
ایلنا
