مالیات بر عایدی سرمایه؛ همه‌چیز درباره طرح انقراض نسل دلال‌ها

 طرح مالیات بر عایدی سرمایه دوباره به صحن مجلس برگشته تا نمایندگان یک مرتبه دیگر بالا و پایین آن را چکش کاری کنند. این کار از چهار سال پیش به این طرف، به تناوب تکرار شده، ولی خروجی مشخصی نداشته است. اخبار غیررسمی و شایعات با استفاده از همین مسئله شکل می‌گیرند و توی دل مردم را خالی می‌کنند.

 شاید باور نکنید، اما احتمالا ۹۰ تا ۹۵ درصد مردم در طول زندگی‌شان با موضوع مالیات بر عایدی سرمایه برخورد نمی‌کنند. معافیت‌ها به‌شکلی طراحی شده که اگر خانه‌ای برای سکونت خودتان بخرید، بعد یکی برای همسرتان و به امید خدا برای هر کدام از دو تا بچه‌ها هم خانه‌ای جداگانه سند بزنید، سروکارتان به سازمان مالیاتی نخواهد افتاد، اما وضع برای کسی که به‌قصد سرمایه‌گذاری خانه یا ماشین می‌خرد و به محض افزایش قیمت خانه، آن را می‌فروشد تا سودش را به جیب بزند، فرق می‌کند. این نوشته کمک می‌کند تکلیف خودتان را با قانون مالیات بر عایدی سرمایه روشن کنید. کافی است بدانید دلال هستید یا نه.

شماره یک | مالیات بر عایدی سرمایه و موضوع دریافت آن مرداد چهار سال پیش روی زبان‌ها افتاد. سیدکامل تقوی نژاد رییس وقت سازمان امور مالیاتی در سال ۹۷ اعلام کرد، طرح مالیات بر عایدی مسکن را در قالب پیشنهاد به کارگروه‌های تخصصی ارجاع داده شده تا درباره آن بحث و بررسی کنند. به گفته او مالیات بر عایدی سرمایه یکی از انواع مختلف مالیات است که در کشور‌های مختلف اجرا می‌شود. اخذ مالیات بر عایدی سرمایه، همچنین می‌تواند درآمد‌های دولت از حوزه مالیات را افزایش دهد. رییس سازمان امور مالیاتی در مرداد ۱۳۹۷ گفته بود سازوکار‌های اخذ چنین مالیاتی فراهم شده و مشکلی در اجرای آن وجود ندارد.

شماره دو | مالیات بر عایدی سرمایه پس از حدود چهار سال دوباره سر زبان‌ها افتاده، اما اگر حوصله به‌خرج دهید، به خرداد سال ۱۳۹۸ فلاش‌بک می‌زنیم؛ به روز‌هایی که بدون مقدمه‌چینی اعلام کردند خریداران سکه از بانک مرکزی باید مالیات پرداخت کنند. غافلگیری بدی بود! تاثیر مخرب این تصمیم بر اعتماد عمومی را هنوز می‌توان در طرح فروش ارواق گواهی سکه و گواهی ارزی مشاهده کرد. حداقل گروهی از مردم می‌گویند قادر نیستند با خیال راحت به این عرضه‌ها اعتماد کنند، چون از کجا معلوم وسط کار دولت از آن‌ها مالیات طلب کند. اخذ مالیات از شرکت‌کنندگان در طرح پیش‌فروش سکه سال ۹۷، اولین جایی است که برای طرح مالیات بر عایدی سرمایه شهرت منفی رقم زد.

شماره سه | مالیات بر عایدی سرمایه در سال‌های اخیر دستاویز بعضی شعبده‌بازی‌ها شده است. مثلا در دوره‌هایی شایعه دریافت مالیات از سپرده‌های بانکی را به راه انداختند و در بسط دادنش آنقدر پیش رفتند که موضوع حالتی اغراق آمیز و تا حدودی ترسناک به خود گرفت. خوشبختانه با توجه به حساسیت ماجرا بانک مرکزی، سازمان مالیاتی و بقیه نهاد‌های مرتبط با ماجرا زود دست به‌کار شدند و با شدت و جدیت دریاف مالیات از سپرده‌های بانکی را رد کردند. از نظر اقتصادی دریافت مالیات بر عایدی سرمایه در کشوری که دارای تورم حدود ۴۰ درصد است، اما به صاحبان سپرده‌های بانکی سود ۱۷، ۱۸ درصدی می‌دهد، امکان‌پذیر (حتی عاقلانه) نیست. اخذ مالیات عایدی سرمایه از فعالان بورس، در زمانی که شاخص کل در اوج قرار داشت، با همین منطق روی زبان‌ها افتاد و خیلی زود تکذیب شد.

شماره چهار | مالیات بر عایدی سرمایه برای کنترل سوداگری کاربرد دارد. در حالت ایده‌آل آن‌هایی که با انجام معامله‌های مستمر به نان و نوایی می‌رسند را هدف گرفته و در ابتدا با شلیک تیر هوایی هشدار‌آمیز به همه اطلاع می‌دهد اگر یک دارایی سرمایه‌ای مثل خانه را با دلیلی غیر از نیاز مصرفی خریداری کنند، بعد در زمانی کوتاه بفروشند و این کار را به کرات تکرار کنند تا جایی که مشخص شود، خرید و فروش‌های مستمر به‌قصد کسب سود انجام شده است، قانون مثل عقاب بالای سرشان می‌آید. حساب و کتاب می‌کند، مو را از ماست بیرون می‌کشد و مشخص می‌شود چقدر سود بادآورده به جیب طرف رفته است. یک قبض دستش می‌دهند که نشان‌دهنده مالیات مربوط به همان فعالیت است. به این کار که تقریبا در تمام دنیا اجرا و عامل ترس و لرز دلالان و سوداگران است، مالیات بر عایدی سرمایه می‌گویند.

شماره پنج | مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند بازار‌های مالی غیرمولد را از لوث وجود دلالان پاک کند، به بخشی از معاملات سر و سامان می‌دهد و مشخص می‌کند کی برای نیاز اقدام به خرید کرده و کی با هدف انجام معاملات مکرر و سوداگری. لابد می‌دانید هر قانونی ضمانت اجرایی لازم دارد و اتفاقا چندتا از قوانین مالیاتی جدید به‌ظاهر مفید و آرام‌بخش، مثل قانونی مالیات خانه‌های خالی و طرح مالیات خانه لوکس و ماشین لوکس دقیقا به دلیل نبود همین ضمانت اجرایی ناکام مانده‌اند. افکارعمومی در زمان وضع مالیات‌های جدید معمولا وقتی به موضوع حساس می‌شود که فکر کند، درباره ضمانت اجرایی آن شفاف‌سازی نشده است. یکی از سوالات مردم درباره مالیات بر عایدی سرمایه، پیرامون ضمانت اجرایی لازم و کافی مطرح می‌شود و آن‌ها می‌خواهند بدانند آیا طرح مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند به افزایش قیمت‌ها دامن بزند؟ از نظر تئوری بله! ممکن است دلال رقم مالیات را روی رقم فروش بگذارد و قیمت‌ها دوبله سوبله بالا برود. دومین انتقاد بر قانون مالیات بر عایدی سرمایه، متوجه تورم است. منتقدان می‌گویند تا وقتی تورم می‌تازد، مردم ناچار هستند برای حفظ دارایی و سرمایه‌های خود هر کاری از دست‌شان برمی‌آید انجام دهند.

شماره شش | آمار‌ها دقیق نیستند، اما همین اعداد و ارقام فعلی می‌گویند رقم درشت و قابل‌توجهی سرمایه در بخش مسکن خوابیده است. چهار سال پیش، یعنی وقتی زمزمه‌های اولیه درباره مالیات بر عایدی سرمایه شنیده می‌شد براساس برآورد‌های غیررسمی ۹۱ میلیارد دلار سرمایه در بخش مسکن بلااستفاده باقی مانده بود. گفته می‌شد در کل کشور حدود پنج میلیون خانه خالی وجود دارد و طبق یک آمار دیگر حدود ۱۱ درصد خانه‌های ایران بدون سکنه هستند. اینکه تصور می‌شود نوک پیکان قانون مالیات بر عایدی سرمایه در ابتدا بازار مسکن را هدف گرفته، از اینجا سرچشمه می‌گیرد. نهاد‌های تصمیم‌گیر مشتاق هستند با فشار مالیات‌های مختلف، این سم را از تن بازار مسکن بیرون بیاورند.

شماره هفت | مالیات بر عایدی سرمایه، علاوه بر مسکن چتر خود را بر فراز بازار‌های دیگری، چون خودرو، طلا و ارز باز می‌کند. حداقل در لایحه پیشنهادی اولیه این دارایی‌های را مشمول مالیات بر عایدی سرمایه می‌دانند. در این لایحه برای دلال و دلالی تعریف مشخص کرده‌اند: کسانی که میان تولیدکننده و مصرف‌کننده نهایی قرار می‌گیرند و سود‌های بادآورده کلانی به جیب می‌زنند و از سوی دیگر باعث افزایش قیمت‌ها می‌شوند. مالیات بر عایدی سرمایه قصد دارد بخشی از سود بادآورده این افراد را دریافت و درنهایت به ثبات بازار کمک کند. با این حال سازندگان مسکن و کسانی که برای استفاده شخصی ملک یا واحد مسکونی خریداری می‌کنند یا خانه خود را تبدیل به احسن می‌کنند از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف می‌شوند. در پیشنهاد مطرح شده حتی پیش‌بینی شده اگر کسی قصد داشت برای فرزند خود خانه مسکونی بخرد، از دایره مالیات خارج باشد. محاسبات نشان می‌دهد ۹۰ درصد مردم در حالت عادی مشمول قانون مالیات بر عایدی سرمایه نمی‌شوند.

شماره هشت | طرح مالیات بر عایدی سرمایه هنوز نهایی نشده، اما از لابلای اظهارات رسمی و غیررسمی و براساس شنیده‌ها، می‌توان درباره بخشی از جزییات آن به‌عنوان «احتمال» قضاوت کرد. به‌عنوان مثال گفته می‌شود، اگر کسی ملکی خرید و قبل از یک‌سال تصمیم گرفت آن را بفروشد، باید ۴۰ درصد سود حاصل از معامله را به‌عنوان مالیات بر عایدی سرمایه بپردازد. در صورت فروش ملک در بازه بیش از یک‌سال، سالانه سه واحد درصد از نرخ مالیات بر عایدی سرمایه کم می‌شود و از سال دوازدهم به بعد ملک با نرخ ثابت چهار درصد مشمول مالیات می‌شود. فروش خودرو در بازه زمانی زیر یک‌سال از زمان خرید، مشمول ۳۰ درصد مالیات خواهد بود و در صورت نگهداری بیش از یک‌سال، سالانه ۱۰ واحد درصد از نرخ مالیات کم شده تا مالیات از سال چهاردهم به نرخ ثابت صفر درصد برسد. فروش ارز با قصد سرمایه‌گذاری و فروش آن در مدت کمتر از یک‌سال، به مالیات ۳۰ درصدی از سود می‌انجامد. اگر این سود در فاصله یک تا دو سال بعد خرید کسب شود، به آن مالیات ۲۰ درصد و به‌سود حاصل از خرید و فروش ارز در بازه بیش از دو سال، مالیات ۱۰ درصد تعلق می‌گیرد. البته مالیات بر عایدی مسکن، مانند بقیه قوانین مالیاتی، معافیت‌هایی خواهد داشت. یک فرد به ازای همسر و تعداد فرزندان با حداقل چهار واحد مسکونی از معافیت برخوردار خواهد بود. همین‌طور تا چهار وسیله نقلیه و همچنین تا ۲۰۰ گرم طلا، مشمول مالیات بر عایدی سرمایه نیست. هیچ‌کدام این موارد قطعی نشده‌اند.

 فرارو