به گزارش ایران اکونومیست، «مسکن از دغدغه‌های مردم به ویژه جوانان و زوج‌های جوان است و ما تلاش می‌کنیم با تولید مسکن هم این دغدغه و هم مسأله جمعیت را حل کنیم چرا که مانع بزرگ بر سر راه ازدواج جوانان، نبود مسکن مناسب است.» این سخنان را ابراهیم رئیسی در خرداد ماه ۱۴۰۰ وقتی هنوز ردای ریاست جمهوری بر تن نکرده بود بیان کرد و گفت: من به جوانان گفته‌ام که آنها ازدواج کنند، ما هم ساخت مسکن برایشان را از همان روز نخست دولت پیگیری می‌کنیم و فکر می‌کنم بشود طی ۴ سال ۴ میلیون واحد مسکونی ساخت. بعد از پیروزی رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری ساخت ۴ میلیون مسکن به یکی از وعده‌های اصلی دولت تبدیل شد و دولت از عزم جدی خود برای حل بحران مسکن سخن گفت.
تَب بحران مسکن چقدر جدی است؟
پس از دولت دهم به دلیل بی مهری دولت یازدهم و دوازدهم به بحث ساخت و تأمین مسکن، ساخت و ساز به شدت کاهش پیدا کرد که بدون شک یکی از عوامل اصلی مشکلات فعلی بازار مسکن است. به عبارتی بیش از نصف احکام برنامه ششم توسعه در بخش مسکن، از سوی دولت روحانی اجرا نشد. در همین دوره ساخت‌وساز در بخش مسکن به ۴۱ درصد کاهش پیدا کرد.
ماده «۵۹» قانون برنامه ششم توسعه کشور در چهارچوب قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن (۱۳۸۷)، بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری و روستایی را در دستور کار دولت قرار داده بود. دولت موظف بود در طول برنامه ششم توسعه (۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰) به بازآفرینی سالانه ۲۷۰ محله، نوسازی و مقاوم‌سازی سالانه ۲۰۰ هزار واحد مسکن روستایی و ساخت یا خرید حداقل صدوپنجاه هزار واحد مسکن اقشار کم‌درآمد (با اولویت شهرهای زیر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت) در سال اقدام کند.
اقدام‌های انجام شده توسط دولت گذشته با اهداف برنامه ششم توسعه فاصله دارد، به‌طوری که فقط برای ۴۸ درصد از محلات هدف، برنامه اقدام تدوین شده است. از این میزان ۴۰.۶ درصد از پروژه‌های مصوب خاتمه یافته‌اند. درخصوص مسکن روستایی، از مجموع یک میلیون واحد مسکونی پیش‌بینی شده در برنامه، ۶۷.۲۸ درصد به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ابلاغ شده و تنها ۲۸ درصد از واحدهای مسکونی نوسازی و بهسازی شده است. این اقدامات دو دولت قبل باعث شد با افزایش افسار گسیخته قیمت مسکن رو به رو شویم.
محاسبات بازار مسکن نشان میدهد که با توجه ازدواج‌های احتمالی و ضروری در ۱۰ سال آینده، همچنین نیز بازسازی و کمبود فعلی بازار مسکن به نسبت خانوارها سالیانه نیاز به ساخت بین یک تا دو میلیون واحد مسکونی است. این در حالی است که در سال‌های اخیر میزان ساخت مسکن به اعداد بسیار پایین حدود ۳۵۰ هزار واحد رسیده است.
قیمت مسکن؛ آسانسوری بالا رفت
بر طبق آمار انتشار یافته از سوی وزارت راه و شهرسازی از وضع بازار مسکن در مناطق شهر تهران، در ۶ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۹ قیمت مسکن با رشد بسیار زیادی مواجه بوده است. میانگین قیمت هر مترمربع یک ساختمان مسکونی در شهر تهران در فروردین ماه سال ۹۹ به ۱۵ میلیون و ۵۴۵ هزار تومان رسیده که در شهریور ماه همین سال به رکورد ۲۵ میلیون تومان افزایش پیدا کرد. شهریور سال ۹۸ متوسط قیمت هر مترمربع ساختمان مسکونی در کلان‌شهر تهران حدود ۱۳ میلیون تومان بوده است.
نگاهی به رشد قیمت مسکن در ۳۰ سال گذشته نشان‌دهنده روند سریع آن در این بازه زمانی است. سه سال اخیر در تاریخ بخش مسکن ایران ماندگار است چراکه شدیدترین افزایش نرخ‌ها را به‌صورت متوالی در قیمت مسکن شاهد بوده‌ایم. از سال ۹۷ تا ۹۹ قیمت مسکن در تهران نزدیک به ۲ برابر شده است. شایان ذکر در تمام طول این بازه ۳۰ ساله تورم به‌عنوان یک عامل اصلی نقش اساسی در تعیین مسیر کاهشی و یا افزایشی بازار مسکن و ساختمان ایفا کرده است.
به علاوه نمودار قیمت مسکن در ۱۰ سال گذشته علت این اوضاع بحرانی را تا حدی مشخص می‌کند. اهمال دولت‌ها در ۱۰ سال اخیر به منظور افزایش تولید مسکن با هدف عدم نیاز به مداخله دولت در بازار مسکن که البته حامی مهم این قضیه عباس آخوندی وزیر اسبق راه بود که در سال ۹۷ استعفا نمود که البته نتیجه این اهمال‌کاری گریبان مردم را گرفته است.
نیاز واقعی کشور به ساخت مسکن؛ بیش از یک میلیون در سال
طبق سرشماری نفوس و مسکن که در سال ۹۵ انجام شد برای رسیدن به نقطه مطلوب در بازار مسکن تا سال ۱۴۰۵ نیاز است تا هر سال یک میلیون واحد مسکونی در کشور ساخته شود؛ درحالی‌که طبق گزارش‌ها سالانه ۳۰۰ هزار واحد مسکونی در کشور ساخته شده است.
اولین مسئله تأمین مسکن برای خانوارهای کشور است. طبق سرشماری نفوس و مسکن تعداد خانوارهای کشور ۲۴ میلیون و ۱۹۶ هزار خانوار است درحالی‌که تعداد واحدهای مسکونی کشور ۲۲ میلیون و ۸۲۵ هزار واحد بوده است. این اختلاف آمار نشان میدهد که نزدیک به یک میلیون و ۳۷۱ هزار خانه کمبود در کشور وجود دارد.
اما سخنان مهرداد بذرپاش وزیر جدید راه و شهرسازی موجب موج سواری برخی از منتقدان به این وعده دولت شده است. وزیر جدید راه و شهرسازی در جلسه رأی اعتماد در ارزیابی برای میزان بودجه لازم برای ساخت چهار میلیون مسکن با متراژ ۱۰۰ متر گفت: نزدیک به دو برابر بودجه عمرانی کشور یعنی ۲,۸۰۰ هزار میلیارد تومان برای ساخت چهار میلیون مسکن نیاز داریم، پس فکر نکنید اگر از ساخت مسکن کوتاه آییم مقصر دولت است یا برعکس مقصر مجلس است، ما همه در یک کشتی نشسته‌ایم و همه برای ایران و نظام تلاش می‌کنیم مگر می‌توان برای مردم کاری نکرد.
بذرپاش گفته است: روش‌های جدیدی لازم است تا بتوان مصوبات مجلس شورای اسلامی همچون ساخت چهار میلیون مسکن را اجرا کرد. ما کمبود مهندس و تکنسین فنی برای ساخت ساختمان و سایر متخصصان برای احداث نداریم. یکی از مشکلات برای ساخت مسکن زمین احتکار شده است، دولت‌ها و مجالس قبلی کاری نکردند و قیمت ملک افزایش پیدا کرد که باید برای آن چاره اندیشی کرد.
وی اضافه کرد: روش دیگر نوسازی بافت‌های روستایی و شهری است که در شهرهای بزرگ شهرداری‌ها مجوز لازم برای ساخت مسکن را می‌دهند. امروز تقاضا برای مسکن ملی به حد مطلوب نبوده، چرا که آورده اولیه‌ای که برای ثبت نام در نظر گرفته شده برای اقشار ضعیف مشکل ساز است.
این سخنان عقب نشینی دولت از وعده خود بیان شد و انتقادات بسیاری در پی داشته است. با این وجود ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در سفر به خراسان جنوبی در پاسخ به برخی موج سواری‌های برخی رسانه‌ای گفت: آقایان به ما می‌گویند ممکن است در مورد وعده مسکن خلف وعده کنید؟ هرگز! در این دولت هرگز چیزی را از مردم نخواهیم پوشاند.
وی با بیان اینکه ساخت سالانه یک میلیون مسکن از تکالیف قانونی هر دولت است، افزود: به لطف خدا زمین در کشور موجود است لذا با همت بالا در مردم و جوانان و دارا بودن امکانات از لحاظ مصالح، نیازی به خارج نداریم که بخواهند برای ما مسکن بسارند.
زمستانی ترین فصل تاریخ مسکن ایران پایان می‌یابد؟
نااطمینانی و نبودن چشم‌انداز روشن از اقتصاد، زمستانی‌ترین فصل تاریخ مسکن در نیم قرن اخیر را رقم زده است. افزایش پیاپی قیمت مصالح اصلی تولید مسکن و افزایش ۵۷ درصدی دستمزد و انتظارات تورمی، رشد ۴۷ درصدی قیمت مسکن را فقط در یک سال اخیر در پی داشته است. به همین دلیل دولت سیزدهم با طرح ساخت خانه‌های یک طبقه و حیاط دار درصدد است، مسکن ارزان را به دست خود مردم و در سریع‌ترین زمان ممکن بسازد تا هم به مهمترین وعده اقتصادی خود عمل کرده باشد و هم بتواند با عرضه مسکن ترمز افزایش افسارگسیخته قیمت مسکن در سال‌های اخیر را بکشد.
زیرا ساخت و عرضه مسکن یک نیاز جدی و غیرقابل تغییر است و یکی از راه‌های کنترل تقاضای سرمایه‌ای مسکن عرضه مداوم است تا به این وسیله بازار به تعادل رسانده شود و برای رسیدن به این تعادل محاسبات دولت برای ساخت ۴ میلیون مسکن کارشناسی شده است.
