به گزارش ایران اکونومیست، نشست رونمایی از «طرح بازمعماری تجارت انرژی کشور» تهیه شده توسط گروه انرژی اندیشکده سیاست‌گذاری امیرکبیر با حضور اقبال شاکری، نماینده مجلس شورای اسلامی، مالک شریعتی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، ابوذر گوهری مقدم معاون سیاسی و بین‌الملل مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و مجید شاکری، کارشناس مسائل اقتصاد بین‌الملل، برگزار شد.
طرح بازمعماری تجارت انرژی، نظم جدید اقتصاد سیاسی را بر کشور حاکم می‌کند
در ابتدا علیرضا صفری، مسئول اندیشکده سیاست‌گذاری امیرکبیر، ضمن خیر مقدم به مدعوان و حضار در خصوص طرح بازمعماری انرژی اظهار داشت: این طرح پشتوانه پژوهشی بسیاری داشته و قدمت آن به تأسیس گروه انرژی اندیشکده در سال ۱۳۹۴ بازمی‌گردد. اینک عصاره و خروجی عمده پژوهش‌های گروه به طرح فعلی رسیده است که سرفصل‌های پژوهش‌های مذکور به عنوان نمونه شامل راهبرد آمریکا در حوزه گاز، مقایسه صادرات گاز به روش خط لوله و ال. ان. جی، تحریم نفت و غیره بوده است.
وی ادامه داد: این پژوهش‌ها، گروه را به این نتیجه رساند که باید در سیاست تجارت انرژی بازنگری صورت گرفته و روش‌های مرسوم نمی‌تواند نتیجه مطلوب را برای کشور حاصل کند. یک نکته کلی در مورد این طرح این است که طرح توانسته از سطح سیاست‌گذاری به طرح سیاسی خود را ارتقا بدهد و در سطح کلان سیاسی اظهار نظر کند. اهمیت این طرح از این جهت است که اگر پیگیری و اجرا شود، می‌تواند زمین بازی را تغییر دهد و نظم جدید اقتصاد سیاسی را رقم بزند.
جایگاه سنتی ایران به عنوان یک تأمین‌کننده نفت در اقتصاد بین‌الملل از بین رفته است
در ادامه حبیب الله ظفریان مسئول سابقه اندیشکده سیاست‌گذاری امیرکبیر و مدیر طرح عنوان کرد: وجود منابع عظیم نفت و گاز در ایران اثرات جدی بر اقتصاد سیاسی کشور داشته است. به طور خاص، صادرات نفت خام از پیش از انقلاب، همواره نقش جدی در سیاست خارجی کشور از یک سو و تأمین بودجه دولت از سوی دیگر داشته است. با این وجود تشدید تحریم‌ها در دهه ۹۰ ایده کلی حاکم بر فضای ذهنی مسئولین کشور ناظر به کسب امنیت و درآمد پایدار حاصل از صادرات نفت خام را با چالش مواجه کرد.
وی افزود: از طرف دیگر، اقتصاد بین‌الملل شاهد تغییرات جدی به ویژه با ظهور چین به عنوان یک ابرقدرت اقتصادی بوده است که نقش و جایگاه سنتی ایران به عنوان یک تأمین‌کننده نفت در اقتصاد بین‌الملل را تحت تأثیر قرار داده است. بنابراین، ایران می‌بایست در یک طرح کلان سیاسی که مبتنی بر تحولات بین‌الملل و مزیت‌های خود از جمله انرژی است، کشور را در نظم جدید اقتصاد بین‌الملل جانمایی کند.
ظفریان گفت: به منظور بازمعماری تجارت انرژی کشور، لازم است یک چارچوب تحلیلی برای مقایسه انواع حامل‌های انرژی به کار گرفته شود. در این گزارش ارزیابی و مقایسه صادرات نفت خام، صادرات گاز طبیعی و صادرات فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی از منظر تحریم‌ناپذیری، آورده سیاسی (ایجاد قدرت در روابط خارجی) و آورده اقتصادی (ارزش افزوده) پرداخته شده است. بر اساس این چارچوب تحلیلی بازمعماری تجارت انرژی باید مبتنی بر تجارت حداکثری گاز و افزایش داخلی‌سازی مصرف نفت به منظور کسب ارزش افزوده بیشتر باشد.
انرژی یک ابزار سیاسی است
ابوذر گوهری‌مقدم، معاون سیاسی و بین‌الملل مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، ضمن دعوت از دانشجویان و پژوهشگران برای مطالعه و پیگیری چنین طرح‌هایی بیان کرد: انرژی می‌تواند نقش پررنگ و مؤثری در روابط بین‌الملل بگذارد. کشورها به طور سنتی به جنگ با سایر کشورها روی می‌آورند تا به منبعی خاص دست یابند اما در دوران جدید به علت هزینه‌های بسیار سنگین جنگ، به سمت سایر ابزارهای قدرت در جهت تأمین منافع ملی مانند تحریم حرکت می‌کنند.
وی افزود: از نظر تاریخی، تحریم نفتی اعراب در برابر مصرف‌کننده‌های اروپایی و آمریکایی به عنوان ابزاری برای تغییر رفتار طرف مقابل صورت گرفت. جدیدترین نمونه بهره‌گیری از انرژی به عنوان یک ابزار سیاسی، کاهش دو میلیون بشکه‌ای عرضه نفت توسط اوپک است. بنابراین انرژی به عنوان یک سلاح برنده استفاده می‌شود. این اخلال‌های عامدانه ثبات و امنیت انرژی را بیش از قبل مهم کرده و بحث امنیت صادرکنندگان و مصرف‌کنندگان را تحت تأثیر قرار داده است.
گوهری‌مقدم اظهار داشت: به عنوان نمونه در اسناد امنیت ملی ایالات متحده و سایر کشورها تأمین انرژی پایدار همیشه مورد تاکید قرار گرفته است و آمریکایی‌ها از تأمین انرژی از منطقه غرب آسیا و خاورمیانه و استمرار آن به عنوان یک هدف راهبردی نام برده‌اند. انرژی در یک جمله به سلاح و ابزار راهبردی تبدیل شده است. بنابراین نگاه صرف تجاری به صادرات و واردات انرژی تغییر کرده و به روابط راهبردی تبدیل شده است.
ما به خاطر از دست دادن نقش‌مان در جهان، تحریم شدیم
مجید شاکری کارشناس مسائل اقتصاد بین الملل، از نظر اقتصاد بین الملل بر نحوه تسویه ارز حاصل از صادرات انرژی تاکید ویژه داشته و گفت: این امر نباید به گونه‌ای باشد که ما به یک کشور خاص جهت تسویه مبادلات تجاری بین الملل وابسته شویم. بعد از اینکه غرب تحریم‌های گسترده‌ای را علیه روسیه اعمال کرد، بانک مرکزی روسیه برای تقویت روبل نرخ بهره را بالا برد، اما این فقط به معنای کم و زیاد کردن نرخ بهره صرف نیست. اگر مردم به برنامه‌های آتی اعتماد نداشته باشند، اگر ساختار برنامه‌های خارجی شما سالم نمانده باشد نرخ بهره کار نمی‌کند. یعنی جابجایی انتظارات تورمی از لنگر نرخ ارز به لنگر نرخ بهره نیازمند شرایطی است که مهم‌ترین آن امکان سیاست‌گذاری ارزی است.
وی گفت: سیاست‌گذاری ارزی و پولی به هم وابسته هستند. ما نمی‌توانیم سیاست‌گذاری ارزی کنیم مگر اینکه ساختار رسمی پرداخت خارجی را احیا کنیم. ما به خاطر تحریم نقش خودمان در جهان را از دست ندادیم بلکه به خاطر از دست دادن نقش‌مان در جهان، تحریم شدیم. نمونه آن کشور روسیه که با تمام قدرت می‌خواهند آن را تحریم کنند اما ناچارند در حوزه انرژی معافیت‌هایی را در نظر بگیرند.
مالک شریعتی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی بیان داشتند که رویکرد دولت سیزدهم نسبت به گذشته تغییر کرده است و رویکرد تک بعدی ارتباط با غرب به تنهایی منتفی شده و رویکردهای چندجانبه‌ای اتخاذ شده است گفت: در خصوص دیپلماسی انرژی و کشورهای منطقه تمرکز بر گاز و فرآورده‌ها صورت گرفته است. احیای رابطه ما با ترکمنستان اتفاق مهمی است چرا که بخشی از ارتباط با روسیه از طریق ترکمنستان اتفاق می‌افتد. علاوه بر افزایش درآمد فرآورده‌ها بخشی از تمرکز ما بر روی پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌های فرامنطقه‌ای است که نمونه آن در ونزوئلا محقق شد.
وی ادامه داد: موضوع ناترازی انرژی مسئله مهمی است. اگر چه ممکن است امسال و سال آینده به نحوی از این ناترازی عبور کنیم اما چه تضمینی است که مثلاً در سال ۱۴۰۵ برداشت از میادین پارس جنوبی با افت فشار روبه‌رو نشود و با بحران مواجه شویم. در سمت مصرف نیز توجه زیادی نشده است. سرمایه‌گذاری در سمت مصرف هم زودبازده‌تر و هم راحت‌تر است.
در پایان نیز اقبال شاکری نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر و رئیس هیئت امنای اندیشکده سیاست‌گذاری امیرکبیر ضمن تقدیر از مدعوین و حضار، طرح بازمعماری تجارت انرژی با محوریت گاز را قابل تقدیر بیان کرده و بر تدوین چنین سندهایی در راستای پیشبرد کشور تاکید داشت. سپس این طرح توسط مدعوین و تدوین‌کنندگان رونمایی شد.
