خرس سیاه بلوچی گونه‌ای در معرض تهدید انقراض

اوایل خرداد ماه امسال بود که یک توله خرس سیاه بلوچی از دست قاچاقچیان در مسیر کرمان به اصفهان کشف و به محیط بانان استان اصفهان تحویل داده شد، زمانی که این توله پیدا شد حدود دو ماه داشت و محیط بانان در ساعات اولیه گمان کردند که توله ماده است از این رو نامش را لالین گذاشتند اما بعد از مدتی مشخص شد که نر است، لالین در زبان بلوچی به معنای دختر زیبا است. اکنون لالین ۶ ماهه است و پارک پردیسان تهران به سر می برد.

این موضوع بهانه ای شد تا به سراغ خرس ها برویم و ببینیم در دنیا و ایران در چه شرایطی به سر می برند؛ می دانیم که از دیرباز انسان ها با حیوانات رابطه خوبی داشتند مخصوصا با توله های آنها که قیافه ای مظلوم و دوست داشتنی دارند، شاید کارتون های دهه ۵۰ و ۶۰ را به یاد داشته باشید، برخلاف کارتون های امروزی که شخصیت ها خشن و جنگجو هستند، شخصیت هایی مهربان در قالب انواع حیوانات نقش آفرینی می کردند، در این میان یکی از این حیوانات خرس بود که در نقش های مختلف ظاهر می شد، بامزی قوی ترین خرس جهان، یوگی در کارتون کشتی پرنده و میشا و ناتاشا در دهکده حیوانات برخی از شخصیت های خرسی این کارتون ها بودند، همان زمان حسی که از این حیوان در اذهان نقش بست مهربانی و دوست داشتنی بودن آن بود که حتی قطعا بسیاری از ماها آروز می کردیم یکی از آنها را در خانه داشته باشیم.

مهربانی خصلتی است که در دنیای واقعی نیز خرس ها از آن بهره مندند، در واقع خرس ها در حالت معمول با انسان کاری ندارند و سرشان به کار خودشان است، مگر اینکه در حال بزرگ کردن توله های خود باشند و احساس خطر کنند که در آن صورت باید تا می توانید از این حیوان عظیم الجثه دوری کنید.

هشت گونه خرس از جمله خرس قطبی، گریزلی، کودیاک، پاندا، خرس قهوه ای و خرس سیاه آسیایی در دنیا زیست می کند که از این میان دو گونه خرس قهوه ای و سیاه آسیایی در ایران زندگی می کند که خرس سیاه آسیایی از نظر اهمیت حفاظت در کشور ما پس از یوزپلنگ و در رتبه دوم قرار دارد.

آمار دقیقی از جمعیت خرس ها وجود ندارد چون این حیوانات بیشتر شبگرد هستند و تاکنون سرشماری از آنها انجام نشده است، چون هم کار دشواری است و هم نیاز به اعتبار زیادی دارد، اما آنچه که مسلم است عوامل مختلفی مانند تعارض گونه با انسان، تخریب زیستگاه، فعالیت های توسعه انسانی و معدن‌کاوی در محدوده زیستگاهی حیات و جمعیت این گونه ارزشمند را تهدید می کند.

همانطور که از جمعیت خرس ها آمار دقیقی در دست نیست از میزان تلفات هم اخبار درستی در اختیار نداریم، اعداد و ارقامی اعلام می شود اما مسوولان محیط زیست معتقدند به علت پراکندگی این حیوان و شبگرد بودنش امکان به دست آوردن عدد درستی از تلفات وجود ندارد، چون محل زندگی آنها در دید انسان نیست مگر اینکه مثلا محیط بان و یا چوپانی در ارتفاعات و یا دل جنگل لاشه خرسی را ببیند و اطلاع دهد، البته آماری وجود دارد مبنی بر اینکه از ابتدای سال ۱۳۹۵ تاکنون بیش از ۸۰ قلاده خرس به دلایل مختلفی از جمله شلیک مستقیم، تصادف و یا عوامل طبیعی تلف شده است.

خرس سیاه بلوچی یک نوار سفید رنگ به شکل هفت بر روی سینه دارد که آنرا از سایر گونه ها متمایز می کند، عاشق کندوهای عسل و خرما است و ۸۵ درصد رژیم غذایی آنرا این میوه تشکیل می دهد، البته گیاه داز، زیتون، انواع میوه ها، حشرات، زباله و لاشه هم مورد پسند این حیوان است و گاهی حتی به شکار جانوران هم می رود تا زورآزمایی خود با طبیعت را نشان دهد، در برخی مناطق در فصل زمستان در غارها و شکاف صخره‌ها می‌خوابد، اواخر بهار جفت‌گیری می کند و توله ها در زمستان به دنیا می آیند که معمولا بین ۱ تا ۳ توله است، توله‌ها حدود ۲ سال همراه مادرند و ماده‌ها در سن ۳ سالگی قادر به زادآوری هستند.

این نوع خرس از جمله حیوانات منزوی و شبگرد است و به همین خاطر می‌توان علت رنگ سیاه آنرا فهمید، با آنکه خرس سیاه آسیایی از آرام‌ترین گونه‌های خرس در میان پستانداران است، اما این گونه نسبت به انسان بسیار پرخاشگر است، در نتیجه بهتر است که هیچ گاه نزدیک این حیوان نشوید. برخلاف تصورات عمومی که همه فکر می‌کنند تمام خرس ها، خواب زمستانی دارند، این نوع خرس در زمستان نمی‌خوابد و ۲۵ سال نیز عمر می‌کند.

در این میان لالین خرس سیاه بلوچی بهانه ای شد تا به سراغ سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست برویم و با وی درباره وضعیت خرس ها در کشور و همچنین وضعیت لالین صحبت کنیم.

حال لالین خوب است

غلامرضا ابدالی دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایران اکونومیست گفت: حال لالین خوب است و در شرایط مطلوبی در پارک پردیسان به سر می برد، از آنجا که خرس ها سریع با انسان انس می گیرند در تلاشیم تا تماس کمتری با انسان ها داشته باشد.

وی درباره اینکه آیا برنامه ای برای رها سازی لالین در طبیعت دارید، اظهار داشت: چون این توله خرس از ابتدا به صورت دستی تغذیه شده و در دست انسان بوده از این رو صلاح نیست در طبیعت رها شود اما در نظر داریم که حیوان را به مکان دیگری منتقل کنیم از این رو در حال مطالعه و بررسی مکان هایی در استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان که زیستگاه اصلی خرس بلوچی است، هستیم و هر کدام از استان ها اعلام آمادگی کردند و شرایط مکانی هم مناسب بود حیوان را منتقل می کنیم.

ابدالی در ادامه درباره وضعیت کلی خرس سیاه آسیایی گفت: خرس سیاه آسیایی (زیر گونه بلوچی) پراکنش وسیعی در کشور نداشته و فقط در سه استان کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان دیده می شوند، این حیوان به عنوان گونه ای در معرض انقراض در فهرست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت ( IUCN ) قرار دارد، جمعیت های کوچک این گونه به دلیل فعالیت های انسانی به شدت چندپاره و گسسته شده اند، این وضعیت به همراه تعارضات گونه با انسان، تخریب زیستگاه، فعالیت های توسعه انسانی و معدن کاوی در محدوده زیستگاهی گونه، باعث افزایش نگرانی ها نسبت به آینده جمعیت آن شده است.

چون لالین از ابتدا به صورت دستی تغذیه شده و در دست انسان بوده از این رو صلاح نیست در طبیعت رها شود اما در نظر داریم که حیوان را به مکان دیگری منتقل کنیموی اظهارداشت: خرس ها از نظر بوم شناختی اهمیت زیادی دارند، این گوشتخوار درشت جثه در راس هرم غذایی قرار دارد و یک گونه چتر و کلیدی برای اکوسیستم محسوب می شود که شبکه گسترده ای از روابط را با اجزا زنده و غیر زنده محیط ایجاد کرده است به همین دلیل حذف خرس از زیستگاه موجب به هم خوردن تعادل اکولوژیک شده و ممکن است به صورت زنجیره وار پیامدهای نامناسبی برای جمعیت سایر گونه ها داشته باشد، همچنین به دلیل اندازه بزرگ جثه و ویژگی های رفتاری، گستره خانگی یا قلمرو وسیعی لازم دارد و در نتیجه حفاظت این گونه به معنای حفاظت محدوده وسیعی از زیستگاه ها بوده که باعث می شود تا همزمان با خرس، کل اکوسیستم ها نیز حفظ شود، در واقع این گونه به مانند چتری حفاظتی برای کل اکوسیستم و سایر گونه های یک منطقه عمل می کند.

سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: با توجه به اهمیت گونه خرس سیاه در کشور و به منظور هماهنگی و برنامه ریزی برای مدیریت یکپارچه این گونه برنامه مدیریت راهبردی گونه خرس سیاه در سال ۱۳۹۵ شروع به کار کرده و اولین نشست تخصصی اعضای کارگروه ها در تیر ماه ۱۳۹۶ برگزار شد و از آن تاریخ تاکنون با وجود مشکلات و کمبودهای متعدد به کار خود ادامه داده است، در این مدت با هدایت دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش و بر اساس شیوه نامه ها و برنامه های ابلاغی از طریق کمیته ستادی، ادارات کل استان ها اقدامات لازم و اولویت دار را بسته به میزان توان و اعتبارات موجود پیش برده اند.

وی افزود: کوچکی محدوده پراکنش این گونه و تعارضات میان انسان با این حیوان و نیز تغییرات فصلی رفتاری گونه، باعث شده است که هر روز شاهد تلفات بیشتر خرس ها توسط انسان ها باشیم، مهمترین دلایل این تعارضات از جمله تخریب زیستگاه، عدم دفن مناسب و صحیح زباله در حاشیه جوامع انسانی، احداث باغات و کندوها در عمق زیستگاه های بکر این گونه، عدم مستحکم سازی آغل ها و مراقبت مناسب از دام ها و عدم تامین حق آبه حیات وحش در سرچشمه ها است.

ابدالی اظهار داشت: البته این در شرایطی است که برگزاری کارگاه های آموزشی برای جوامع بومی، دانش آموزان روستایی و مشاغل مرتبط با گونه تقریبا به طور مستمر توسط ادارات کل استان ها و برخی NGO های فعال در زیستگاه های گونه برگزار شده و با چاپ بروشور و نصب پلاکارد و پوستر در این زمینه اطلاع رسانی می شود.

وی ادامه داد: همچنین با توجه به مشاهده مواردی از تلفات خرس سیاه به صورت شلیک مستقیم به گونه، مسموم کردن حیوان و زنده گیری های غیر مجاز و تله‌گذاری برای گونه توسط برخی افراد ناآگاه، با پیگیری های صورت گرفته جریمه خسارت به این گونه ارزشمند به ۷۵۰ میلیون ریال افزایش یافته است، خوشبختانه پس از بازنگری جرایم ناشی از شکار غیر مجاز حیوانات اندکی جریمه ها افزایش یافته و به ارزش واقعی گونه نزدیک تر شده است اما با توجه به عجین بودن حیات وحش با زندگی مردم بومی صحیح‌ترین و بهترین عامل بازدارنده آگاهی رسانی و آموزش از سنین پایین و مشارکت دادن افراد بومی در مدیریت و حفاظت حیات وحش مناطق است.

سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: یکی از معضلات منجر به وقوع حادثه برای این گونه تصادفات جاده ای است به طوری که در یک سال گذشته متاسفانه تلفات نزدیک به ۱۰ قلاده خرس ( سیاه و قهوه ای)  از ادارات کل استان ها به دفتر گزارش شده است که بیش از نیمی از آنها به دلیل تصادفات جاده ای تلف شده اند، در واقع یکی از معضلات اصلی در رابطه به تلفات حیات وحش جاده های کشیده شده در مناطق چهارگانه اند که نیاز به زیر گذر، نصب تابلوهای هشدار دهنده برای رانندگان و حصار کشی در برخی قسمت ها دارند که البته ادارات کل استان ها تلاش زیادی برای انعقاد تفاهم نامه همکاری با ادارات راه استان ها انجام می دهند اما متاسفانه مجاب کردن مسولان وزارت راه برای انجام عملیات های جبرانی در مناطق بسیار دشوار است.

با توجه به مشاهده مواردی از تلفات خرس سیاه به صورت شلیک مستقیم به گونه، مسموم کردن حیوان و زنده گیری های غیر مجاز و تله‌گذاری برای گونه توسط برخی افراد ناآگاه، با پیگیری های صورت گرفته جریمه خسارت به این گونه ارزشمند به ۷۵۰ میلیون ریال افزایش یافته است.دنبال مکان مناسبی برای لالین هستیم

همچنین رییس گروه پستانداران سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایران اکونومیست درباره جمعیت خرس ها گفت: خرس حیوانی شبگرد است از این رو سرشماری این گونه کار بسیار دشواری است مگر اینکه مطالعه و یا مشاهده خاصی انجام شده باشد تا شاید بتوان جمعیت خرس را برآورد کرد، البته یک سری آمارها وجود دارد که جمعیت خرس را حدود ۵۰۰ قلاده اعلام می کند که البته این آمار مربوط به حدود ۱۰ سال پیش آنهم در مناطق خاص است.

محمد نصرتی درباره وضعیت خرس بلوچی افزود: این خرس گونه ای در خطر تهدید انقراض است البته این وضعیت برای نقاط مختلف متفاوت است، مثلا در هرمزگان یک خانواده خرس بلوچی زیست می کند که به روستاهای منطقه نیز بسیار نزدیک می شوند.

وی اظهار داشت: چون معمولا زیستگاه خرس دور از دسترس است از این رو آمار دقیقی از میزان تلفات و مرگ و میر این گونه در دسترس نیست.

نصرتی درباره وضعیت لالین گفت: این توله خرس زمانی که از قاچاقچیان کشف شد دو ماهه بود و الان نزدیک به ۶ ماه دارد، حالش خوب و در شرایط مناسبی به سر می برد اما مساله این است که پردیسان نمی تواند جای مناسبی برای ادامه زندگی این حیوان باشد بنابراین در حال بررسی مکان های دیگر در استان هایی که شرایط پذیرش این توله را دارند هستیم، در نظر داریم مکانی باشد که نقش آموزشی هم برای حیوان داشته باشد چون امکان رها سازی آن در طبیعت وجود ندارد، بنابراین شاید جایی مانند باغ وحش آنهم در شرایط خوب مکان مناسبی باشد چون گونه ارزشمندی است و می توانیم به عنوان ذخیره ژنتیک از آن بهره ببریم.

9014