یک سندپژوه تاریخ معاصر ایران در خصوص تقسیمات کشوری گفت: هرابرجان یک دهستان از بخش مروست و با مرکزیت روستای هرابرجان است که از زمان اولین تقسیمات کشوری ایران در دوره قاجار بدون تغییر باقی مانده است.
امیرحسین عسکری، یک پژوهشگر و سند پژوه تاریخ معاصر ایران با بیان این‌که هرابرجان در تقسیمات کشوری از دیرباز تاکنون به عنوان یک دهستان با مرکزیت روستای هرابرجان شناخته می‌شود، اظهار کرد: بر اساس اسناد موجود در وزارت کشور اعم از اسناد دولت شاه و جمهوری اسلامی ایران، هرابرجان از نخستین تقسیمات کشوری به عنوان دهات یعنی مجموعه‌ای از چنده آبادی در تقسیمات کشوری قرار گرفته است.
وی افزود: مرکزیت مجموعه این دهات بر اساس اسناد موجود روستای هرابرجان بوده و بر همین اساس است که همچنان روستای هرابرجان به عنوان ده که نشان دهنده مرکزیت مجموعه دهات بوده شناخته می‌شود.
این پژوهشگر شاخص ایرانی تصریح کرد: اگرچه تا آبان ۱۳۱۶ تغییرات چندانی در تقسیمات کشوری صورت نگرفت اما الحاق ابرکوه به یزد، تغییر نام ترشیز به کاشمر، تغییر نام حسین آباد به زابل و چندین تغییر نام دیگر رخ دادند و اولین تقسیمات کشوری پس از دوره قاجار در دی ماه ۱۳۱۶ تصویب شد.
عسکری با بیان این‌که بر اساس قانون ۱۹ دی ۱۳۱۶ تقسیمات کشوری در ایران شامل ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان و ۲۹۰ بخش شد، گفت: در این دوره ایالت فارس به استان هفتم کشور و شهرستان آباده به عنوان یکی از شهرستان‌های استان هفتم در تقسیمات کشوری قرار گرفت.
بوانات نیز در زمره یکی از ۲۹۰ بخش بود که در کشور تعریف شدند و برای اولین بار مفهوم دهستان شامل یک منطقه جغرافیایی که دربرگیرنده چند آبادی، قصبه و یک ده مرکزی بود در تقسیمات کشوری قرار گرفت.
مرکز هر دهستان ده نامیده می‌شد.
وی با اشاره به تقسیمات کشوری ۱۳۱۶ تصریح کرد: در همین تقسیمات کشوری بود که دهستان هرابرجان با مرکزیت روستای هرابرجان که ده نامیده می‌شد در تقسیمات کشوری قرار گرفت.
از آن زمان تاکنون هرابرجان همچنان دهستان مانده است و روستای هرابرجان نیز بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۴۰۰ همچنان مرکز این دهستان در تقسیمات کشوری تعریف شده است.
این سندپژوه و محقق با بیان این‌که اهالی بومی منطقه در برخی مواقع همچنان از روستای هرابرجان به عنوان ده، یادآور تقسیمات کشوری گذشته و مرکزیت سیاسی و اداری این روستا است یاد می‌کنند، تصریح کرد: هرابرجان در این تقسیمات کشوری در ردیف ۹۰۰۲۶ یک دهستان از بخش مروست و با مرکزیت روستای هرابرجان و بدون تغییر از زمان اولین تقسیمات کشوری در دوره قاجار تا کنون باقی مانده است.
عسکری با بیان این‌که تقسیمات کشور در ایران به دو دوره پیش از پهلوی و دوران پهلوی تا کنون تقسیم می‌شود، گفت: ویژگی دوره پیشاپهلوی همان تقسیمات سنتی به جا مانده از گذشته بوده است که با ورود ایران به دوران مدرنیته عنصر ایلی و قبیله‌ای آن تا حدودی نسبت به دوره‌های قبل کمتر شده و عنصر شهرنشینی وارد عصر تازه‌ای می‌شود.
به این پژوهشگر در دوره قاجار دو نوع تقسیمات کشوری وجود داشته است که یک تقسیم‌بندی بر اساس زندگی ایلی و تقسیم‌بندی دیگری نیز بر اساس زندگی شهری و یکجا نشین بوده است.
وی افزود: یرواند آبراهامیان، نویسنده کتاب ایران بین و انقلاب در توضیح تقسیم‌بندی دوره قاجار و سده نوزدهم می‌نویسد: «اصلی‌ترین واحد اجتماعی قبایل کوشنده یا اینها گروه خانه‌به‌دوش بوده است که اعضای آن و امور اقوام و آشنایان نزدیک یک تیره بودند و بسته به شرایط جغرافیایی می‌توانستند از ۱۰ تا ۱۰۰ خانوار را شامل شوند دومین حلقه طایفه نام داشتی حلقه اجتماعی قبایل کوچنده محسوب می‌شدند.»
آبراهامیان گفت: سومین حلقه نیز از ایل بود که توسط خانم بزرگ رهبری می‌شد مثلاً بختیاری‌ها به ۵۵ ایل، ممسنی‌ها به ۴ ایل، قشقایی‌ها به ۳۰ ایل تقسیم می‌شدند.
نویسنده کتاب ایران بین و انقلاب ادامه داد: این تقسیمات کشوری موجب می‌شد تا حکومت مرکزی از طریق سران ایل حکمرانی خود را تا کوچکترین واحدها اعمال کند هرچند ایل‌ها از خودمختاری داخلی برخوردار بودند از سوی دیگر تقسیمات کشوری مبتنی بر یکجانشینی یا شهرنشینی در دوره قاجار نیز وجود داشته است.
وی با بیان این‌که بر اساس این سیاستگذاری برای نخستین بار ایران به پنج حکمرانی به شرح زیر تقسیم شد، تشریح کرد: حکمرانی آذربایجان (که شامل شهرهای آذربایجان می‌شد) مقر ولیعهد و تحت فرمان او بود، حکمرانی دوم شامل ایالت‌های کردستان، کرمانشاه، سرحد عراقین و لرستان، حکمرانی سوم فارس بود که علاوه بر ایالت فارس، بندر بوشهر و بنادر و جزایر خلیج فارس، کهگیلویه، بختیاری و خوزستان را در بر می‌گرفت.
وی اضافه کرد: حکمرانی چهارم عبارت از خراسان و سیستان بود و حکمرانی پنجم را کرمان و بلوچستان تشکیل می‌داد.
این مسئول با بیان این‌که در دوره ناصرالدین شاه قاجار که تغییرات مهم سیاسی و اجتماعی در ایران روی داد ایران به چهار ایالت و ۳۳ ولایت تقسیم شد، گفت: ایالت آذربایجان، ایالت خراسان و سیستان، ایالت فارس و ایالت کرمان و بلوچستان جزو این تقسیمات بود.
وی با بیان این که در قانون قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام به تاریخ ۱۲۸۶/۰۹/۲۷ مجلس شورای ملی درمجموع ایران به ایالات، ولایات، بلوک‌ها و در نهایت دهات تقسیم شد، گفت: این تقسیمات را نخستین تقسیمات مدون کشوری در ایران نامیده‌اند که بر اساس ماده ۲ این قانون ایالت قسمتی از مملکت بود که دارای حکومت مرکزی و ولایات حاکم‌نشین جزو است و منحصر به چهار ایالت بود.
عسکری در خصوص قوانین مربوط به ولایات تصریح کرد: بر اساس ماده ۳ این قانون ولایات قسمتی از مملکت است که دارای یک شهر حاکم‌نشین و توابع باشد اعم از این که حکومت آن تابع پایتخت یا تابع مرکز ایالتی باشد. بلوک‌ها نیز تابع ولایات بودند و دهات نیز تابع بلوک‌ها بوده است.
این سندپژوه با بیان این که در همین دوره ولایت آباده در زمره ایات فارس تعریف شد و بوانات به عنوان یک بلوک متعلق به ولایت آباده در تقسیمات کشوری قرار گرفت، گفت: اگرچه هنوز مفهوم دهستان برای نامیدن منطقه‌ای کوچکتر از بلوک وجود نداشت اما به مجموعه چنده دهات می‌گفتند و بر اساس تقسیمات کشوری بزرگترین و آبادترین مکان آن منطقه به عنوان مرکز اداری و سیاسی در نظر گرفته شده و اصولاً توسط کدخدا اداره می‌شد.
