اهمیت صادرات خودرو در میان خودروسازان بزرگ دنیا به قدری زیاد است که آنها در رقابتی بزرگ؛ برای به دست آوردن بازارهایی جدید و همچنین حفظ بازارهایی که در آن حضور دارند، هر سال محصولاتی جدید را طراحی، تولید و روانه بازارها می‌کنند تا پاسخگوی مشتریان با هر تنوع و سلیقه‌ای باشند.
«صادرات» هدفی است که خودروسازان در تمام برنامه‌های خود آن را در نظر داشته‌اند. هر چند هیچ کدام از اهداف صادراتی آنها تا کنون به صورت کامل به مرحله عملیاتی نرسیده؛ اما به نظر می‌رسد وزیر صنعت، معدن و تجارت به آینده صادرات خودرو بسیار امیدوار است، البته با حضور یک شریک خارجی.
بر همین اساس محمدرضا نعمت‌زاده یکی از شروط اساسی برای وارد شدن یک شریک جدید به صنعت خودرو را، صادرات 30 درصد از محصولات تولیدی خودروسازان قرار داده است.
صادرات 30 درصد از محصولات تولید شده توسط خودروسازان و شریک آینده شان (اتفاقی که با وجود سال‌ها حضور خودروسازان خارجی در صنعت خودرو کشور هیچ گاه شاهد آن نبوده‌ایم) هرچند برنامه‌ای ایده‌آل است و شرط معقولی برای ورود یک شریک خارجی به نظر می‌رسد، اما هنوز شریکی وارد ایران نشده است و محصولات خودروسازان چه از نظر کیفی و چه از نظر تیراژ به میزانی نرسیده است که هم پاسخگوی نیاز بازار تشنه داخلی باشد و هم قابلیت صادر شدن به سایر بازارها را داشته باشند.
حال با توجه به چنین شرایطی، خودروسازان چه برنامه‌ای برای صادرات خودرو دارند؟ آیا آنها قصد دارند منتظر ورود یک شریک خارجی باشند، تا به این واسطه صادرات محصولاتشان را آغاز کنند یا اینکه برنامه‌های مستقلی برای صادرات دارند؟
صادرات خودرو از آنجایی اهمیت پیدا می‌کند که علاوه‌بر تامین منابع ارزی خودروسازان، باعث ارتقا محصولات خودروسازان نیز می‌شود.
به عقیده کارشناسان این ارتقا محصولات در واقع تلاشی است از سوی خودروسازان برای حضور در بازارهای جهانی که البته با تولید محصولاتی متنوع و کیفی، مشتریان داخلی نیز از نتیجه آن بی بهره نخواهند ماند.
اما «صادرات» در حالی برای مجموعه خودروسازان و وزارت صنعت به عنوان هدفی بزرگ در نظر گرفته شده که به نظر می‌رسد در حال حاضر صادرات خودروسازان در شرایط خوبی قرار ندارد. افت 88 درصدی صادرات خودرو در 9 ماهه منتهی به آذر ماه امسال به خوبی نشانگر اوضاع و احوال صادرات خودروی کشور است.
این میزان صادرات در حالی برای خودروسازان رقم خورده است که به نظر می‌رسد تحقق ایده‌های آرمانی استراتژی صنعت خودرو در باب صادرات کاری دشوار باشد؛ زیرا به نظر می‌رسد بازارهای هدف خودروسازان یکی پس از دیگری در حال از دست رفتن هستند.
برای مثال، سوریه به عنوان یکی از مهم‌ترین بازارهای صادراتی خودروسازان (که خودروسازان سرمایه‌گذاری‌های عظیمی برای تولید خودرو در آنجا داشته‌اند) با آغاز جنگ داخلی در این کشور عملا متوقف شده است.
عراق مثالی دیگر است، این کشور به عنوان بازاری که بیشترین میزان صادرات خودروسازان به آنجا اختصاص داشت، بعد از رسانه‌ای شدن صحبت‌هایی نظیر اینکه برخی خودروهای ایرانی از کیفیت کافی برخوردار نیستند، واردات خودرو از ايران را به شدت كاهش داد تا به این ترتیب صادرات خودروی ایران که بیش از 90 درصد آن به این کشور اختصاص داشت، با افتی 88 درصدی طی 9 ماه ابتدایی امسال همراه شود.
مشکل صادرات خودرو کجاست؟
با از دست رفتن بازارهایی که می‌توان گفت مهم‌ترین بازارهای هدف خودروسازان بوده‌اند، جذب بازارهایی جدید به‌منظور صادرات خودرو ضروری به نظر می‌رسد، اما لازمه این کار چیست؟ آیا خودروسازان موفق به جذب بازارهایی جدید خواهند شد یا در محدوده بازار داخلی برای سال‌ها به تولید چند محصول اکتفا خواهند کرد؟
سعید لیلاز، کارشناس مسائل اقتصادی هر چند با لزوم به دست آوردن بازارهای صادراتی جدید موافق است، اما عقیده دارد این اتفاق به این زودی‌ها رخ نخواهد داد.
لیلاز در گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: صادرات خودرو به میزان زیادی با شرایط سیاسی کشور مرتبط است، تا زمانی‌که هر لحظه شرایط سیاسی ایران با کشورهای بازار هدف با افت و خیز همراه باشد، نمی‌توان روی صادرات نیز حساب باز کرد.
او در ادامه می‌گوید: ثبات سیاسی و ارتباط طولانی با کشورهای هدف، ارتباطی که حداقل تا یک دهه آینده‌اش قابل پیش‌بینی باشد لازمه داشتن یک صادرات موفق است.
اما با فرض وجود چنین روابط سیاسی پایداری با کشورهای بازار هدف خودروسازان، در شرایط فعلی و درحالی‌که خودروسازان بزرگ دنیا با محصولاتی متنوع در حال تصاحب بازارهای مختلف هستند، خودروسازان قادر به حضوری دوباره در این دست بازارها خواهند بود؟
به عقیده لیلاز صادرات خودروی ایران از نظر کیفیتی و قیمتی کیلومترها با چیزی که در بازارهای هدف وجود دارد، فاصله دارد ضمن اینکه صادرات خودرو تابعی از شرایط دیپلماتیک نیز است.
لیلاز عقیده دارد حتی در صورت بهبود کیفیت و افزایش تیراژ، هیچ چشم‌اندازی برای صادرات خودرو وجود ندارد.
چشم‌اندازی نامعلوم
هرچند لیلاز با قاطعیت از تیره و تار بودن چشم‌انداز صادرات خودرو می‌گوید، اما به نظر می‌رسد مدیران بخش صادرات خودروسازان بزرگ کشور نظر دیگری دارند و با وجود افت محسوس و ناگهانی صادرات، شرایط را خوب ارزیابی می‌کنند.
بر همین اساس علی علمی معاون صادرات و امور بين‌الملل گروه صنعتي ايران خودرو، در گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای اقتصاد» اینکه خودروسازان بازارهای اصلی صادرات خود نظیر سوریه یا عراق را از دست داده‌اند را قبول ندارد و می‌گوید: این یک قضاوت غيرواقعی است. در رابطه با ایران خودرو بازارهايِی که اين شرکت بدون دخالت‌های دولتی به‌دست آورده، بازارهای کاملا تثبيت شده‌ای هستند که محصولات ما در آنجا به‌دليل کيفيت مناسب و قيمت قابل رقابت، مشتريان ثابتی دارند.
علمی در رابطه با برنامه‌های آینده این شرکت می‌گوید: طبيعتا بازارهای جديدی که مطالعه آنها شروع يا بازاريابی در آنها جريان دارد نيز از اين قاعده مستثنا نخواهند بود.
اما سایپا نیز برای صادرات محصولاتش برنامه‌هایی دارد، به گزارش سایپا نیوز معاون صادرات و امور بین‌الملل سایپا با اشاره به هدف صادرات 20 درصد ازمحصولات تولیدی سایپا تا سال 95 می‌گوید: سیاست گروه خودروسازی سایپا بر این است که از این طریق بتواند به خودکفايی ارزی دست پیدا کند.
در این بین به عقیده کارشناسان خودکفایی ارزی موضوعی است که اگر خودروسازان به واسطه فروش محصولات خود در آن‌سوی مرزها به آن دست می‌یافتند، دیگر نیازی به افزایش قیمت محصولات برای تامین نیازهای ارزی نبود و به این ترتیب باری بر دوش مشتریان قرار نمی‌گرفت.
اما پیش از مطرح شدن ایده وزیر صنعت برای صادرات 30 درصدی محصولات در صورت حضور شرکای جدید، چنین ایده‌ای مطرح بوده است، تا آنجا که در مقطعی قرار بود ایران به عنوان پایگاه تولید و صادرات محصولات رنو در خاورمیانه باشد، اتفاقی که هیچ گاه عملی نشد.
چنین تجربه‌ای در حالی وجود دارد که معاون صادرات ایران خودرو آن را رد می‌کند و می‌گوید: تحقق نیافتن ايده صادرات محصولات خارجی که در ایران تولید می‌شوند (می شدند)، غلط است، زیرا قبل از شروع تحريم‌های بين‌المللی و خروج خودروسازان خارجی، صادرات محصولات آنان شروع شده بود حتی اين صادرات به بیش از بیست هزار دستگاه در سال نیز رسید.
علمی در ادامه می‌گوید: اين محصولات در شبکه فروش آن شرکت‌ها توزيع شده و در کشورهای مختلف به فروش می‌رسيد که اين ميزان صادرات جدای از صادرات برندهای متعلق به ايران خودرو بوده است.
صادرات با شریک خارجی
زمان زیادی تا برداشته شدن کامل تحریم‌های صنعت خودرو باقی نمانده است، به گفته فعالان صنعت خودرو این تاریخ 20 ژانویه سال جاری میلادی خواهد بود، اما هنوز جای این سوال باقی است که آیا شریکی به خودروسازان خواهد پیوست تا به این واسطه 30 درصد از تولیدات خودروسازان صادر شود؟
صنعت خودرو ايران هم از نظر توان و دانش فنی متخصصان، هم از نظر حجم بازار و هم از نظر موقعيت جغرافيايی خود، بازار مناسبی برای خودروسازان خارجی است و هيچ دليلی برای حضور نیافتن آنان در اين بازار ديده نمی‌شود، این پاسخ علمی به این سوال «دنیای اقتصاد» است. او در ادامه می‌گوید: ايده صادرات حداقل 30درصد هم کاملا دست يافتنی است مشروط به آنکه مشکلات و موانع خارجی از بين رفته و قوانين و مقررات داخلی نيز در جهت افزايش صادرات تسهيل شوند، همکارانی که در حال مذاکره با شرکت‌های خارجی هستند اين ايده را در مذاکرات خود در نظر گرفته‌اند و مذاکرات را با در نظر گرفتن آن پيش می‌برند.
بر همین اساس به عقیده کارشناسان دليل اصلی کاهش صادرات خودرو، مشکلات به وجود آمده به‌دليل تحريم‌ها است.
علمی در این رابطه عقیده دارد وقتی نقل و انتقال پول يا محصول با مشکل مواجه است طبيعتا مشتريان بالقوه منتظر نمی‌مانند و به سراغ توليدکنندگان ديگر می‌روند از طرف ديگر نمايندگان ما در ساير کشورها نيز به سراغ تامين‌کنندگانی می‌روند که برای خريد محصولات آنان با مشکلات پيچيده روبه‌رو نباشند.
او در ادامه تاکید می‌کند که مسائل دیگری نیز در کاهش صادرات تاثیرگذار ند، مسائلی نظیر تغيير مقررات در بازارهای هدف، تغييرات سياسی بازارهای هدف و مشکلات ناشی از قوانين و مقررات پيچيده و معضلات کلان اقتصادی کشور.
هرچند کارشناسان به درستی روابط سیاسی میان کشورها را در میزان صادرات خودرو موثر می‌دانند، اما نکته‌ای که در این میان قابل تامل است، این است که تا پیش از مطرح شدن بحث کیفیت برخی خودروهای داخلی، صادرات خودروسازان به کشور عراق که مشکلی از نظر ارتباطات سیاسی با آن وجود نداشت، به عنوان بزرگ‌ترین بازار هدف آنها در سطح خوبی در جریان بود.
حتی در زمانی‌که قیمت ارز با رشد ناگهانی همراه شد، آمارها از روند صعودی صادرات خودروسازان خبر می‌داد؛ اما تمام اینها قبل از مطرح شدن کیفیت خودروهای ایرانی بود.
به نظر می‌رسد در رابطه با این مورد خاص، بحث کیفیت بود که صادرات خودروی ایران را با چالشی عظیم مواجه کرد تا آنجا که خودروسازان نیز بعد از افت شدید صادرات به واسطه مطرح شدن این موضوع در رسانه‌ها، بارها از کسانی که کیفیت محصولات را در رسانه‌ها زیر سوال بردند، گلایه کرده‌اند.
در حال حاضر عراق که روزگاری بزرگ‌ترین بازار هدف خودروسازان بود، در حال ساخت کارخانه خودروسازی و راه‌اندازی خطوط تولیدی است.
درحالی‌که عراق با کمک متخصصان ایرانی در حال تکمیل خطوط تولید خود است، دبیر انجمن قطعه سازان عقیده دارد کشوری مانند عراق راه زیادی تا خودروساز شدن دارد.
ساسان قربانی به خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: کشورهای همسایه به‌زودی نمی‌توانند خودروساز شوند، آنها شاید بتوانند در آینده‌ای نزدیک مونتاژکار خوبی برای خودروسازان خارجی شوند، اما تا قطعه ساز شدن و رسیدن به قطعه سازی ایران راه درازی در پیش دارند.
قربانی عقیده دارد در حال حاضر در مجموع شرایط صادرات خودرو و قطعه اصلا خوب نیست. او در ادامه تاکید می‌کند: اگر به صادرات به عنوان یک رویکرد بلندمدت و ماندگار نگاه نکنیم و از طرفی محصولاتی به روز و با کیفیت نداشته باشیم، نمی‌توانیم به داشتن بازارهای جدید دل ببندیم.
قربانی عقیده دارد ظرفیت صادرات خودروهای ایران در گذشته خوب بود، اما با پیش آمدن تحریم‌های صنعت خودرو و بحث‌هایی در رابطه با کیفیت، این ظرفیت کاملا از میان رفت. او امیدوار است با برطرف شدن کامل تحریم‌ها از 20 ژانویه، خودروسازان بتوانند برنامه توسعه محصولاتشان را پیگیری کنند، به این ترتیب می‌توان امیدوار بود با فعالیتی مداوم در این زمینه، خودروسازان طی 4 تا 5 سال آینده بتوانند وارد بازارهای هدف برای صادرات محصولات خود شوند.
