برچسب ها
۱۵ دی ۱۳۹۲ - ۱۴:۵۵
آیا کتک خور زنان در سینما مَلَس است؟
تصویر مردی که به سوی همسر خود یورش می برد و او را با سیلی و مشت می زند کم کم به یکی از موتیف های سینمای ایران بدل می شود. شاید بهانه واقع نمایی باشد اما هر چه هست نمی توانیم نگرانی مان را از این تم ترسناک و مشمئز کننده در فیلم هایمان پنهان کنیم.
روزنامه هفت صبح: تصویر مردی که به سوی همسر خود یورش می برد و او را با سیلی و مشت می زند کم کم به یکی از موتیف های سینمای روشنفکرانه ایران بدل می شود. شاید بهانه واقع نمایی و واقع گرایی باشد اما هر چه هست نمی توانیم نگرانی مان را از این تم ترسناک و مشمئز کننده در فیلم هایمان پنهان کنیم. وقتی به پیگیری ردپای این تصاویر پرداختیم به شماری از مشهورترین فیلم های معاصر رسیدیم. از داریوش مهرجویی تا بهروز افخمی و فریدون جیرانی و از همه بیشتر و عجیب تر اصغر فرهادی.
کتمان نمی توان کرد که خشونت علیه زنان از معضلات جامعه ما بوده و هست. آمار نشان می دهد که این روند تا حدی رو به کاهش است اما در سینمای ما به هیچ وجه کمرنگ نتشده است. تقریبا تمام ستاره های زن سینمای ایران روی پرده نقره ای به شکل نمایشی هم که شده کتک مبسوطی نوش جان کرده اند (و گاه در عطش واقع گرایی فیلمسازان ما دچار صدمات فیزیکی نیز شده اند). گاهی این تصاویر به طور واضح نمایش داده می شود و گاهی بازیگر مرد اقدام به سیلی زدن می کند اما جلوی خود را می گیرد. بعضی از کارگردانان این خشونت را بدون آنکه تاثیری در پیشبرد داستان فیلم داشته باشد در فیلم خود می گنجانند تا به واسطه آن جذب مخاطب کنند.
البته فیلمسازانی هم هستند که بستر کلی فیلم را خشونت علیه زنان قرار می دهند تا این عمل را نقد کنند. «آسمان زرد کم عمق» که مدتی است روی پرده سینماها آمده و «به خاطر پونه» که تازه اکران آن تمام شده از جدیدترین نمونه های این نوع فیلم ها هستند.
اکران این فیلم ها بهانه ای شد تا پرونده ای درباره این مسئله جمع آوری کنیم. کیانوش عیاری در آخرین فیلم خود «خانه پدری» به مظلومیت زنان و خشونت علیه آنها پرداخته که نقطه نظراتش را در گفتگو با هفت صبح آورده ایم. امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه نیز یادداشتی در اختیارمان قرار داده است. علاوه بر اینها مطرح ترین فیلم هایی را که در آن خشونت علیه زنان وجود دارد به طور مختصر شرح دادیم که مورد ویژه آنها فیلم های اصغر فرهادی است.
دسته بندی کارگردانانی که به خشونت علیه زنان می پردازند
باید برای بررسی علت پرداخت فیلم ها به خشونت علیه زنان موقعیت زمانی ساخت آنها را در نظر گرفت. در آغاز زمان دولت اصلاحات گرایش فیلمسازها به مضامینی که تا زمان پرداخت به آنها ممکن نبود، بیشتر شد. فشاری که خط قرمزها قبل از دوره اصلاحات به فیلمساز می آورد باعث شده بود طی سال ها پرداختن به معضلات اجتماعی تبدیل به نوعی غمباد برای آنها شود. بسیاری از فیلمسازان بعد از شکسته شدن قسمتی از خط قرمزها با هدف بررسی و کمک به حل معضل خشونت علیه زنان، محوریت فیلمشان را همین موضوع قرار دادند و اقدام به ساخت آثاری در این زمینه کردند اما برخی به خاطر مد روز تصاویری از این خشونت ها را در فیلم شان قرار دادند.
دوره اصلاحات برای فیلمسازان دسته دوم پنجره ای بود که تازه گشوده شده و آنها ترجیح می دادند تمام معیارهای موجود که پیش تر امکان استفاده از آن وجود نداشت را در فیلمشان قرار دهند. الان هم وضعیت فیلمسازی به همین صورت است. بسیاری از کارگردانان به دلیل نیاز زمانه به این معضلات می پردازند. در مواردی هم کارگردانان به دلیل داغ بودن تنور این نوع مضامین آنها را در فیلم خود می گنجانند.
فیلم های بسیاری ساخته شده که بی ارتباط به خشونت علیه زنان است اما کارگردان آنها خشونت بر زنان را شیرین کاری اثر خود می دانند و در جایی از فیلم آن را به کار می گیرند.آنها تصور می کنند استفاده از چنین صحنه های خشنی امتیازی است تا مخاطب را به سمت اثر خود جذب کنند.
گرایش به صحنه های خشن در فیلم ها دلایل بسیاری دارد. بعضی ها به صورت ذاتی جذب چنین صحنه هایی می شوند و بعضی ها با استفاده از این صحنه برای فیلمشان دکور می سازند. هر چند فیلم هایی وجود دارد که با نشان دادن خشونت تنها در یک سکانس حتی اگر به تم اصلی فیلم مربوط نباشد می توانند این نوع خشونت را به خوبی نقد کنند، با اینحال پرداختن به چنین مضامینی نمی تواند تاثیر منفی روی مخاطب بگذارد چون تمام فیلمسازان، هم آنها که به صورت ذاتی و ریشه ای و هم افرادی که به صورت کاذب به این مسئله می پردازند هدفشان ترویج خشونت نیست بلکه به نوبه خود می خواهند رفتارهای مردسالارنه را در یک جامعه نیمه سنتی نقد کنند. تنها آقایانی می توانند با این انتقادات و پرداخت به آنها در سینما مخالف باشند که تفکر مردسالارنه دارند و خودشان جزو ضاربین هستند. عده ای تصور می کنند علت توقیف سه ساله آخرین فیلم من؛ «خانه پدری»، تم اصلی آن است که به خشونت علیه زنان می پردازد اما شخصا چنین تصوری را قبولندارم. من هنوز دلیل توقیف فیلمم را نمی دانم. در دوره قبلی صحبت هایی که با مسئولین داشتم که در بهترین شکل همراه با ملاحظه کاری و در بدترین شکل همراه با پنهان کاری بوده است.
مورد ویژه
آسیب دیدگی بازیگران زن فیلم های فرهادی
اصغر فرهادی شاخص ترین فیلمساز ایرانی است حه در بیشتر آثار او تصاویری شامل خشونت علیه زنان وجود دارد. این نوع تصاویر از میان تمام فیلم های فرهادی در سومین اثر او؛ «چهارشنبه سوری» به صورت عیان تری نمایش داده شده. جالب اینجاست که این سکانس طرفداران زیادی هم پیدا کرد به طوری که حتی بعضی از منتقدین سینما در نظرسنجی مجله فیلم که بعد از اکران عمومی فیلم در اردیبهشت 1385 به چاپ رسید در بخش انتخاب ویژه به سکانس کتک خوردن هدیه تهرانی توسط حمید فرخ نژاد اشاره کردند.
آنچه که در تصویر مخاطبان عام وجود دارد این است که در این سکانس ها از بدل استفاده می شود و بازیگران خود را در معرض چنین ضرباتی قرار نمی دهند اما در بیشتر فیلم های سینمایی این خود بازیگران هستند که زیر بار کتک می روند! هدیه تهرانی که در سکانس کتک کاری چهارشنبه سوری آرنجش آسیب دیده بود در یکی از گفتگوهایی که سال پیش انجام داده درباره این اتفاق گفته: «وسط کتک کاری با آرنج خوردم زمین و تا یک ماه درد داشتم. حمید فرخ نژاد هم از این اتفاق خیلی ناراحت بود اما قرار نبود اینجوری کتک بزند.»
این آسیب دیدگی در سکانس کتک کاری فیلم بعدی فرهادی هم برای فراهانی تکرار شد. در یکی از سکانس های فیلم «درباره الی» مانی حقیقی که نقش همسر «سپیده» را داشت، سیلی محکمی به گوش فراهانی زد که باعث شد درصدی از شنوایی خود را از دست بدهد اما در فیلم «جدایی نادر از سیمین» این خشونت کمتر به تصویر کشیده شد.
در این فیلم شخصیت جت که نقش آن را شهاب حسینی بازی می کرد طوری پرداخت شده بود که انتظار می رفت همسرش «راضیه» را زیر بار کتک بگیرد اما فرهادی در این فیلم از کلیشه ها فاصله گرفت و این اتفاق نیفتاد. هر چند در دیالوگ های فیلم مکرر را به کتک خوردن راضیه در گذشته اشاره شده اما تنها خشونت موجود در فیلم سکانسی است که نادر راضیه را هل می دهد و او از بالای پله ها می افتد زمین، جنینش سقط می شود و همین اتفاق تبدیل به موتور پیش برنده داستان فیلم می شود به طوری که ادامه داستان حول محور آن می چرخد. می توان دلیل علاقه فرهادی به گنجاندن سکانس های خشونت علیه زنان در فیلم هایش را در صحبت های جامعه شناسان جستجو کرد. به گفته جامعه شناسان خشونت علیه زنان بیشتر در طبقه متوسط شهری مشهود است، اصغر فرهادی هم تمام فیلم هایش را دربارته همین طبقه از جامعه ساخته. علاوه بر این، واقع گرایی یکی از ویژگی های بارز آثار این فیلمساز است. برای فرهادی بیشتر از آنکه ذهنیت مخاطب درباره خودش مهم باشد به نمایش گذاشتن تمام واقعیات جامعه اهمیت دارد. او سعی می کند از هر المانی در جامعه برای واقع گرایی بیشتر فیلم هایش کمک بگیرد. به هر حال می توان این توضیحات را توجیهاتی منطقی برای خشونت های موجود در فیلم های اصغر فرهادی دانست.
خشونت علیه زنان، هنجاری پذیرفته شده در فیلم های ایرانی
برای بررسی ریشه انواع خشونت باید به فرهنگ و سنت هر کشوری رجوع کرد. در کشور ما وقتی خشونت علیه زنان از کتاب های درسی شروع می شود و یک کودک در بدو فرهنگ و هنجارآموزی با انواع خشونت علیه زنان روبرو می شود و با آن ارزش و هنجارها بزرگ می شود، مطمئنا در بزرگسالی هم از این خشونت بی بهره نخواهد بود. وقتی کودکی با این ارزش های خشونت آمیز بزرگ می شود مطمئنا وقتی در بزرگسالی کارگردان یا فیلمنامه نویس یک فیلم می شود از این هنجارها در فیلمش استفاده می کند. همان کارگردان هم بزرگ شده جامعه ای است که در آن انواع خشونت علیه زنان موج می زند و در فیلمش هم از خشونت های جسمی گرفته تا روحی و روانی علیه زنان استفاده می کند. کارگردان و یا نویسنده یک فیلم سینمایی هم از مریخ به این کشور نیامده است و مطمئنا از این هنجارهای خشونت آمیز علیه زنان در فیلم های خود استفاده می کند و البته متاسفانه این به کارگیری حرکات خشونت آمیز علیه زنان مورد پسند جامعه هم قرار می گیرد و این فکر را القا می کند که وقتی در فیلم های ما که نمادی از فرهنگ ایرانی هستند، این قضیه بیشتر از گذشته رواج دارد، پس آنقدرها هم موضوع مهمی نیست.
وقتی در بیشتر فیلم ها نشان داده می شود که زن با لباس عروسی به خانه شوهر آمده و با لباس سفید و یا همان کفن هم باید از خانه شوهر خارج شود و یا زن در مقابل برادرانش نباید حرف بزند و مرد تصمیم گیرند اصلی برای زندگی و زن است، تمام نمادهای خشونت آمیز علیه زنان رواج داده می شود و ارزش های سنتی در این زمینه بیشتر از گذشته تقویت می شود. حالا اگر خشونت های کلامی و جسمی علیه زنان را در این فیلم ها هم به این ارزش های سنتی اضافه کنیم، مسئله تاسف آورتر می شود و به خشونت علیه زنان به هر شکلی که شده مشروعیت بیشتری داده می شود. بنابراین به نظر من چنین کارگردان و یا نویسنده هایی که این رفتارهای خشن را در فیلم های ایرانی که نمادی برای فرهنگ کشور در داخل و خارج هستند، رواج می دهند، خائن به جامعه هستند. زیرا شیوع این رفتارهای خشونت آمیز علیه زنان در طبقه متوسط جامعه تاثیر فراوانی گذاشته و باعث می شود شخصیت حقیقی زن در هاله ای از سنت های قدیمی و هنجارهای خشونت آمیز پنهان شده و الگوبرداری های فاجعه آمیزی از آن در بین کودکان و نوجوانانی که در حال الگوگیری از جامعه هستند، شکل بگیرد.
6 نمونه از فیلم های مطرحی که به خشونت علیه زنان می پردازد
همه مردها بد هستند
سگ کشی
فیلم «سگ کشی» یکی از بهترین نمونه های سینمایی است که خشم جامعه نسبت به زنان را به تصویر می کشد. بیشتر فیلم های بهرام بضایی زن محور هستند اما او در این فیلم شخصیت اصلی قصه را یک زن قرار داده تا جامعه مردسالار را با تلخی هر چه تمام تر به نمایش بگذارد. بیضایی شخصین اصلی فیلم «گلرخ کمالی» را اصطلاحا مردتر از هر مردی نشان داده اما در مقابل او تمام مردان فیلم بدجنس، خشن و دروغگو هستند، جز چند نفر که نقش چندانی در پیشبرد داستان ندارند. گلرخ یک نویسنده است که بعد از مدت ها به ایران برمی گردد و متوجه می شود که شرکای همسرش سر او کلاه گذاشته اند و او روانه زندان شده تصمیم می گیرد برای گرفتن حق همسرش با تمام مردان بدجنس روبرویش مرحله به مرحله بجنگد و در این راه از یکی از همین مردان کتک مفصلی می خورد و صورتش سیاه و کبود می شود. آخر فیلم هم متوجه می شود که وارد بازی شده که همسرش به راه انداخته بود!
لکنت زبان به دلیل وحشت از همسر
فیلم سینمایی «هیچ» داستان انسان های آس و پاسی است که هر کدام در اتاق های یک خانه قدیمی در جنوب تهران به سختی زندگی می کنند. عبدالرضا کاهانی در این فیلم داستانک هایی را از زندگی ساکنین این خانه در کنار هم قرار داده که همزمان با هم قصهص کلی فیلم را پیش می برند. کاهانی در «هیچ» نگاهی که در طبقه ضعیف جامعه به زنان وجوددارد را به تصویر کشیده. تمام زنان این خانه ناامید هستند. «بیک» پسر ارشد خانواده با بازی مهران احمدی به دلیل سرخوردگی هایی که به دلیل عقده ها و کمبودهای اجتماعی و شخصیتی دچارش شده، خشم فروخورده ای دارد و گاه و بی گاه همسر و فرزندانش را کتک می زند. همسر او که نقش آن را پانته آ بهرام بازی می کند در گذشته به دلیل رفتارهای نامناسب همسرش دچار شوک عصبی شده و لکنت زبان پیدا کرده و نمی توانددرست حرف بزند. شوهر او هم که دیگر از به دست آوردن سلامت همسرش ناامید شده در خفا زن دیگری را صیغه می کند.
بازیگری که فکر نمی کرد سیلی بخورد
هامون
فیلم «هامون» یکی از نمونه های قدیمی فیلم هایی است که ضرب و شتم زن قصه را نشان می دهد. این فیلم قصه تمام شدن عشق یک زوج را با بازی خسرو شکیبایی و بیتا فرهی نمایش می دهد. مهشید که مدتی است دچار ناراحتی اعصاب شده دیگر همسر خود را دوست ندارد و احساس می کند اگر زندگی اش را کنار حمید هامون ادامه دهد می بوسد. در یکی از سکانس های این فیلم مهشید دیروقت به خانه می آید. حمید که نگران اوست سیلی محکمی به ورت او می زند.
داریوش مهرجویی در گفتگو با مانی حقیقی که در کتاب «کارنامه چهل سالگی» به چاپ رسیده خاطره جالبی از این سکانس تعریف می کند. او می گوید: «در این سکانس برای اینکه صحنه ای طبیعی داشته باشیم به بیتا فرهی نگفتیم که قرار است سیلی بخورد! بعد از گرفتن این پلان، خسرو به گوشه ای از لوکیشن رفت و زار زار گریه کرد. به کنارش رفتم تا او را دلداری بدهم. خسرو گفت: «من که می دانستم قرار است سیلی بزنم!»
زوج معقول و نامعقول
«آسمان زرد کم عمق» تنها فیلم بهرام توکلی در بین آثار او است که در آن زد و خورد وجود دارد. او داستان فیلم را بستری در نظر گرفته تا به واسطه آن دو زوج با روحیات مختلف را روبروی هم قرار دهد. زوج هایی که از طبقات مختلف جامعه هستند. در این فیلم صابر ابر نقش همسر ترانه علیدوستی را بازی می کند و به دلیل بارداری او تمام مدت مراقبش است. زوج دیگر مهمان خانه آنها می شوند که نقش آنها را حمیدرضا آذرینگ و سحر دولتشاهی بازی می کنند اما آذرینگ برخلاف ابر دست بزن دارد! او به دلیل حال نامساعدی که دارد در شب عروسی خود به قصد کتک زدن به طرف نوعروسش حمله می کند اما زوج دیگر جلوی او را می گیرند اما رفتارهای او بیننده را به فکر وامی دارد که اگر این زوج در خانه تنها بودند چه اتفاقی برای عروس می افتاد.
گریه مهناز افشار بعد از کات
سعادت آباد
فیلم «سعادت آباد» به لحاظ پرداخت به ضعف زنان در جامعه و نداشتن قدرت در برابر مردان شباهت بسیاری به فیلم «هیچ» دارد. زنان این فیلم به غیر از «تهمینه» با بازی هنگامه قاضیانی تحت سلطه همسران خود هستند. هر چند تهمینه هم زن قدرتمند و ثروتمندی به نظر می رسد اما با اینحال از زندگی اش رضایت ندارد چرا که همسرش به او بی توجه و به زن دیگری علاقمند است.
لاله و علی با بازی «مهناز افشار» و «امیر آقایی» یکی دیگر از زوج های این فیلم هستند که به تولد دوستشان می روند. در اواسط مهمانی علی که از فرط علاقه زیاد به همسرش به او مشکوک شده متوجه می شود که مسئله مهمی را از او پنهان کرده. برای همین او را به باد کتک می گیرد. او بعد از لاله حتی بهرام و محسن را هم که می خواستند جلوی او را بگیرند مضروب می کند. مهناز افشار در این سکانس چنان در نقش خود فرو رفته بود که در تصاویری که از پشت صحنه فیلم گرفته شده، بعد از کات دادن مازیار میری روی زمین می نشیند و شروع به گریه کردن می کند!
شکاک می شود؛ کتک می زند
به خاطر پونه فیلم دیگری از این دسته بندی است که اکران آن به تازگی تمام شده. فرهاد اصلانی در این فیلم برای دومین بار نقش یک معتاد را بازی می کند و به واسطه همین اعتیاد به همسر خود با بازی هانیه توسلی شکاک می شود و برخورد نامناسبی با او می کند. اعتیاد باعث می شود او توهم خیانت داشته باشد و مدام فکر کند پونه به او دروغ می گوید.
در یکی از سکانس های این فیلم مجید همسرش پونه را که همراه دوستش در خیابان در حال قدم زدن است تعقیب می کند، در همان حال به او زنگ می زند و پونه که از همه چیز بی خبر است به دلیل ترسی که از همسر خود پیدا کرده به دروغ می گوید در باشگاه است. مجید که پشت سر او در حال رانندگی بود ماشین را نگه می دارد و به سمتش می رود که او را کتک بزند، دوست پونه جلوی او را می گیرد تا او خودش را از مهلکه نجات دهد.
گزارش خطا
آخرین اخبار