تشکیل شورای عالی عتف بعد از ۱۱ سال با حضور رئیس‌جمهور

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایران اکونومیست،‌ نزدیک به یک سال از زمان انتخاب محمدعلی زلفی‌گل به عنوان وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت سیزدهم می‌گذرد. زلفی‌گل که خود جزء دانشمندان مطرح رشته شیمی در کشور است و سابقه اجرایی ریاست دانشگاه بوعلی سینا همدان (۸۷ تا ۹۳) و بنیانگذاری بنیاد ملی نخبگان را نیز در کارنامه کاری خود دارد، در جلسه رای اعتماد (۲ شهریور ۱۴۰۰) بر نوآوری تاکید کرد و گفت که نوآوری باید در دستور کار ما قرار گیرد.

وی در مقام پاسخ به پاره‌ای از انتقادات نمایندگان در مورد تبدیل نشدن علم به ثروت در جامعه گفت: این تولید علم برای چیست؟ آثار تولید علم باید در جامعه بروز و ظهور یابد و علت اینکه چرا تاکنون بروز پیدا نکرده، این است که ما سه دسته تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعه ای داریم. تمام قوانین و مقررات ما تاکنون بیشتر برای تحقیقات بنیادی بوده است. نظام های سنجشی و انگیزشی ما برای تحقیقات بنیادی است که خروجی آن برون‌دادهای علمی و مقالات علمی بود. اگر دنبال این هستیم که نقش دانشگاه را در جامعه بروز دهیم، راهش این است که برای سطح دوم تحقیقات، برنامه‌ریزی کنیم.

زلفی‌گل بر همین اساس از ابتدای کار اولویت‌هایی را در دوره وزارت خود برشمرد که شامل مرجعیت و دیپلماسی علمی، آموزش و پژوهش هدفمند، نوآوری فرهنگی و فرهنگ نوآوری، شاگردپروری و خلق ثروت از دانشگاه بود و هر کدام به زیربرنامه‌هایی در معاونت‌های مختلف وزارت علوم تبدیل شد.

اکنون و بعد از نزدیک به ۳۶۵ روز از وزارت وی، هر کدام از این کلیدواژه‌ها به برنامه‌هایی تبدیل و اجرا شده‌اند که هر چند هنوز کامل به ثمر ننشسته‌اند؛ اهتمام وزارت علوم را برای اجرایی کردن این اولویت‌ها نشان می‌دهند. 

چالش‌های آموزش عالی در ابتدای دولت سیزدهم

در حالیکه زلفی‌گل نیز در اولین روز کاری خود در وزارت علوم پیشین و همه مسئولان سابق تشکر و از عملکرد وزارتخانه تقدیر کرده بود، پاره‌ای چالش‌ها در حوزه آموزش عالی از مدت‌ها قبل به چشم می‌خوردکه شاید مهم‌ترین آن روند نزولی بودجه آموزش عالی بعد از سال ۹۸ بود؛ روندی که در سال ۱۴۰۱ تغییر یافت و شیب نزولی بودجه، صعودی شد. اعتبارات در سال ۱۴۰۰ برای مجموعه آموزش عالی ۴۱ درصد افزایش و برای دانشگاه ها بیش از ۱۰۰ درصد تخصیص یافت. بودجه آموزش عالی و واحدهای ستادی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۴۰۱ نیز نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۳۱ درصد رشد داشت؛ البته با توجه به افزایش هزینه‌ها به ویژه اقلام خوراکی و حضوری شدن آموزش از اول فروردین ۱۴۰۱ و در سال تحصیلی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ به نظر می‌رسد دانشگاه‌ها در تامین نیازهای اولیه با مشکلات مالی روبرو باشند.

ناکارآمدی در نظام حکمرانی و اداره دانشگاه، پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه، توسعه نیافتگی نظام فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها، ضعف همکاری‌های علمی و فناوری بین‌المللی پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه، خروج دانش‌آموخته نخبه‌دانشگاهی از کشور، کمبود فرصت‌های شغلی برای دانش‌آموختگان دانشگاهی، کارآفرین نبودن دانش‌آموختگان، ضعف در یکپارچگی و انسجام در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آموزش عالی مراجع و نهادهای تصمیم‌گیر سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دارای فعالیت آموزش عالی، اجرایی‌نشدن مطالبات انجام شده در حوزه ساماندهی آموزش عالی، قابلیت اجرایی محدود مطالعات انجام شده، آمایش سرزمین از جمله برخی از چالش‌هاست.

همچنین در حوزه پژوهش و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان؛ فقدان شکل‌گیری نظام جامع تأمین مالی نظام ملی نوآوری، نبود انسجام در سیاست‌گذاری و راهبری کلان‌ بخش پژوهش فناوری و نوآوری، غلبه ارزش‌محوری در بخش پژوهش و فناوری و توجه ناکافی به تقاضا، ضعف زیرساخت‌ها و نظامات پشتیبان بخش پژوهش و فناوری، اثربخشی پایین فعالیت‌های پژوهشی و فناوری، کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های خاص و تاثیرگذار، سهم پایین ارزش محصولات و خدمات دانش‌بنیان در تولید ناخالص داخلی، اثربخشی محدود شرکت‌های دانش‌بنیان در حل مسائل اساسی کشور، سهم پایین صنایع و بنگاه‌های بزرگ در هزینه‌کرد تحقیق و توسعه کشور، توسعه فناوری و نوآوری مواجهه منفعلانه غیر بهنگام با فرصت فناوری‌های نوظهور، الگوهای نوین کسب و کار نیز از دیگر مشکلاتی است که آموزش عالی با آن امروزه مواجه است.

تاسیس معاونت فناوری و رشد اشتغال ۴۰ درصدی دانش‌بنیان‌ها

نمودار سازمانی وزارت علوم با هدف چابک‌سازی حوزه ستادی، پس از ۱۰ سال و با توجه به اولویت‌های برنامه تحول دولت مردمی در دولت سیزدهم بازارایی شد و به تصویب سازمانی امور اداری و استخدامی کشور رسید. با توجه به تغییر وظایف و پیشرفت­ های علمی و فناوری، مدیریت­ های غیرضروری حذف و مدیریت ­های ضروری و مورد نیاز اضافه خواهد شد.

وزارت علوم در ادامه شاهد افزوده شدن یک معاونت در این وزارتخانه بود؛ معاونت فناوری و نوآوری که در برنامه چهارم و پنجم توسعه کشور نیز در دستور کار بود، اما اجرایی نشده بود. حمایت از توسعه کارآفرینی و نوآوری در دانشگاه ها، توسعه زیست بوم فناوری و نوآوری با محوریت پارک های علم و فناوری، هدایت پژوهشگاه ها به سمت پژوهش و توسعه فناوری های مساله محور و تقاضامحور، شبکه سازی در زیست بوم نوآوری وزارت علوم و پیوند آن به بازیگران کلیدی ملی و بین المللی و طراحی، پایش نظام ملی نوآوری با تمرکز بر زیست بوم نوآوری، شبکه سازی و تقویت دیپلماسی بین المللی و تاسیس پارک علم و فناوری بین المللی از مهم ترین اهداف این معاونت است.

تاسیس نظام ایده ها و نیازها (نان) با هدف توسعه تحقیقات نیازمحور، اجرایی کردن طرح دستیار فناوری، آماده‌سازی شرایط برای تاسیس پارک علم و فناوری بین المللی ایران در استان تهران، طراحی و اجرای طرح پژوهانه فناوری طراحی و عملیاتی سازی جشنواره بین المللی فناوری و نوآوری خوارزمی از مجموعه اقدامات این معاونت است.

معاونت پژوهش و تشکیل شورای عالی عتف بعد از ۱۱ سال با حضور رئیس‌جمهور

معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری غیر از وظایف معمول که در پیشبرد گفتمان علم و توسعه پژوهش در کشور برعهده دارد؛ معمولا دبیر کل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری نیز هست که ریاست این شورا مانند دیگر شوراهای عالی با رئیس‌جمهوری است. در حالیکه آخرین بار جلسه شورای عالی عتف ۱۱ سال پیش تشکیل و این شورا بعد از آن همواره با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری تشکیل شده بود، آیت الله سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری (۱۲ مرداد) گذشته در این شورا شرکت کرد و کلیات چهار طرح «نگهداشت نخبگان و مهاجرت معکوس»، «شبکه ملی آزمایشگاهی»، «محققان پسادکتری» و «پژوهشگر مستقل» در آن تصویب شد.

تمرکز معاونت پژوهشی وزارت علوم روی پژوهش‌های بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی با تاکید بر پژوهش تقاضامحور است به نحوی که ایده‌های اولیه بر اساس نیازهای جامعه و صنعت حمایت شود تا به آمادگی لازم برای وارد شدن به بخش صنعت و جامعه برسند.افزون بر این، پیمان صالحی معاونت افزایش ظرفیت جذب دوره‌های پسادکتری و نمایه‌سازی مجلات علمی را از جمله اولویت‌های خود در این دوره دانسته بود. 

پیمان صالحی در گفت‌وگو با خبرنگار ایران اکونومیست در این مورد اظهار داشت: تلاش برای افزایش نمایه‌سازی مجلات داخلی در پایگاه‌های بین‌المللی، افزایش ظرفیت جذب محققان پسادکتری، تدوین آیین‌نامه صندوق عالی عتف و تاسیس شبکه ملی آزمایشگاهی از مهم‌ترین اقدامات معاونت پژوهشی وزارت علوم است.

ارتقای شاخص‌های مهم علمی کشور در یک سال گذشته، تاسیس و تعیین تکلیف صندوق عالی عتف، تعیین تکلیف پروژه‌های کلان ملی در کمیسیون‌های شورای عالی عتف، اجرایی سازی امریه پسادکتری، تشکیل کمیته راهبری تحول در علوم هنری ذیل شورای اسلامی شدن دانشگاه های شورای عالی انقلاب فرهنگی از دیگر اقدامات این معاونت است.

معاونت آموزشی و توجه بیشتر به نخبگان

در حالیکه با شیوع کرونا آموزش در دانشگاه‌ها از اسفند ۹۸ مجازی شده بود، با اصرار وزیر علوم و تدارک معاونت آموزشی این وزارتخانه از ۱۴ فروردین ۱۴۰۱ حضوری شد. این معاونت همچنین با توجه به تاکید وزیر علوم مبنی بر شناخت و ارزش‌دهی به نخبگان علمی توافق‌نامه‌ای سه‌جانبه با معاونت علمی و فناوری و بنیاد ملی نخبگان برای حمایت از نفرات برتر کنکور، برگزیدگان المپیادهای جهانی و المپیادهای علمی دانشجویی تدوین کرده است. 

بر اساس این توافق‌نامه نفرات اول تا ۱۰۰ کشوری آزمون سراسری رشته‌های ریاضی، علوم تجربی و علوم انسانی و نفرات اول تا ۵۰ رتبه آزمون سراسری رشته‌های هنر و زبان های خارجی در رشته های اولویت دار این توافقنامه علوم پایه چون؛ آمار، فیزیک، ریاضی، زمین شناسی، زیست شناسی و شیمی و رشته‌های علوم انسانی شامل ایران شناسی، باستان شناسی، تاریخ، جامعه شناسی،  جغرافیا، زبان عربی، ادبیات فارسی،  علوم تربیتی، علوم قرانی، حدیث و فلسفه و کشاورزی در دوران تحصیل و بعد از آن برای اشتغال حمایت می‌شوند تا به این شکل هدایت تحصیلی نخبگان به شکل بهتری صورت گیرد.

معاونت حقوقی و جذب ۵ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار در سفرهای استانی رئیس‌جمهوری

اعتبارات دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کشور نسبت به سال گذشته ۳۰ تا ۳۵ درصد افزایش یافت. همچنین مقرر شد همسان سازی حقوق اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های غیرپزشکی با بودجه‌های هزینه‌ای و جاری امکان‌پذیر شود.

دولت سیزدهم و وزارت علوم در دوره جدید به دنبال ارتقای سطح معیشت و رفاه آموزش عالی کشور، جلسات مکرر با رییس جمهوری، معاون اول، سازمان برنامه و بودجه همچنین مجلس شورای اسلامی به خصوص در مورد همسان سازی حقوق اعضای هیأت علمی برگزار کرد و با رفع موانع قانونی در سال ۱۴۰۱ قرار شد همسان سازی با بودجه های هزینه ای و جاری امکانپذیر می‌شود.

همچنین به گفته علی خطیبی معاون اداری و حقوقی وزارت علوم در مجموع ۳۰ سفر استانی رییس جمهوری، آموزش عالی یکی از محورها بوده و تکمیل پروژه ها مطرح شده است. بر این اساس ۵ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان برای تکمیل پروژه ها جذب شده و قصد داریم پروژه های عمرانی با پیشرفت بالای ۵۰ درصد را که مصوبه ماده ۲۳ هم داشته باشند، کامل کنیم.

تسریع در پاسخ به ابهامات و استعلامات دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور، تلاش جهت ارتقای خدمات عمومی از این طریق، ارائه راهکارهای سازنده در خصوص هم‌اندیشی و تعامل بیشتر بین وزارت علوم و مجلس، تشکیل اتاق فکر در دانشگاه ها با مجامع نمایندگان استان، تعامل رایزنی و ارتباط مستمر با نمایندگان مجلس شورای اسلامی در خصوص مسائل و مشکلات حوزه انتخابیه، برنامه‌ریزی برای حضور فعال وزیر معاونان و مدیران وزارت علوم تحقیقات و فناوری در کمیسیون های تخصصی مجلس از دیگر اقدامات وزارتخانه بوده است.

تاسیس مرکز هماهنگی آموزش و پژوهش علوم قرآنی و علوم انسانی، تربیت نیروی انسانی و کادر برای فعالیت‌های قرآنی کشور، ارتقای جایگاه پژوهش‌های قرآنی همچنین فرهنگ‌سازی فعالیت‌های قرانی در آموزش عالی و واحدهای مرکز استان نیز در این دوره در وزارت علوم، تحقیقات و فناروی انجام شده است.

معاونت فرهنگی؛ تلاش برای تخصیص ۳ درصد از بودجه دانشگاه‌ها

 طرح منش استادی یکی از طرح‌هایی بود که زلفی‌گل با توجه به اهمیت مهارت‌های آموزگاری از ابتدای وزارت روی آن تاکید کرده بود. هدف اصلی این طرح آمادگی هر چه بیشتر اساتید نو استخدام برای حضور در کلاس‌های درس و مواجهه هر چه بهتر با دانشجویان اعلام شده است. قرار شد طرح مذکور در دو مرحله انجام شود. مرحله اول به صورت کشوری در مشهد مقدس و به مدت حدود سه هفته و مرحله دوم به صورت مستمر در دیگر استان‌ها برگزار می‌شود. این طرح با همکاری معاونت آموزشی، معاونت فرهنگی و مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی تدوین شده و برای اعضای هیئت علمی که به تازگی جذب شده‌اند، اجرا می‌شود.

معاونت فرهنگی وزارت علوم با تاکید بر انجام فعالیت‌های فرهنگی خواستار اختصاص ۳ درصد بودجه برای فعالیت‌های فرهنگی از کل بودجه هر دانشگاه شد که این امر با موافقت وزیر علوم روبرو شد. برگزاری چهاردهمین جشنواره بین‌المللی حرکت (خرداد ۱۴۰۱)، سی و ششمین جشنواره ملی قرآن و عترت (فروردین ۱۴۰۱) و اختتامیه جشنواره بین‌المللی فارابی (تیر ۱۴۰۱) از دیگر اقدامات این معاونت بود. 

سازمان سنجش و کنکور ۱۴۰۲

موضوع شیوه برگزاری کنکور ۱۴۰۲ از سال ۱۴۰۰ و زمان ابلاغ مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی توسط رئیس‌جمهوری پیشین در تیرماه ۱۴۰۰ به موضوعی مهم و تا حدی چالش‌برانگیز تبدیل شد. این مصوبه که در جلسات متعدد کارشناسی شورا بررسی و در نهایت در جلسه ۸۴۳ مورخ ۱۵ تیر ۱۴۰۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و توسط رییس جمهوری وقت و رییس شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شه بود، تغییرات نسبتا چشمگیری از تاثیر قطعی و ۴۰ درصدی معدل دوره متوسطه در نتیجه آزمون سراسری، حذف دروس عمومی و برگزاری دو بار در سال کنکور شامل می‌شد.

با وجود کارهای کارشناسی روی این مصوبه، با روی کارآمدن دولت سیزدهم سازمان سنجش به عنوان مجری برگزارکننده کنکور به مشکلاتی در بندهای این مصوبه برای اجرا برخورد که به گفته عبدالرسول پورعباس رئیس سازمان سنجش در نشست‌های متعدد با کمیسیون های شورای عالی انقلاب فرهنگی این مشکلات احصا و در نهایت به شکل مصوبه‌ای جدید و با تبصره‌هایی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع شد.

باوجود این که این مصوبه تا حدی به تغییرات در شیوه برگزاری کنکور اشاره دارد و نشست‌ها و مصاحبه‌های نسبتا زیاد مسئولان سازمان سنجش، هنوز جزئیات دقیق برگزاری کنکور سال آینده معلوم نیست و بر اساس مصوبه شورای سنجش و پذیرش دانشجو با حضور و عضویت وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، رئیس سازمان سنجش، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه پیام نور و دو نفر از روسای دانشگاه‌های دولتی به انتخاب وزارتین علوم و بهداشت تصمیم گیری و بعد اطلاع رسانی شود. البته زمان برگزاری دو نوبت آزمون سراسری سال ۱۴۰۲ اکنون مشخص است و دی ۱۴۰۱ و تیر ۱۴۰۲ برگزار خواهد شد. 

سازمان سنجش همچنین در چهار روز از هشتم تا یازدهم تیر سال جاری کنکور ۱۴۰۱ را با یک میلیون و ۴۸۹ هزار و ۲۲۰ نفر داوطلب و افزایش ۶۳ هزار نفر بیشتر نسبت به سال قبل به عنوان پنجاه و دومین آزمون سراسری برای پذیرش دانشجو برگزار کرد. کنکور امسال برخلاف آزمون سال ۱۴۰۰ که پنج دفترچه و پنج پاسخنامه داشت، ۱۴ دفترچه و پاسخنامه داشت. برای گروه‌های آزمایشی انسانی، علوم ریاضی و فنی و علوم تجربی دو دفترچه و دو پاسخنامه برای دروس اختصاصی اما برای گروه تجربی یک دفترچه و یک پاسخنامه اضافه هم برای متقاضیان سهمیه بهیاری و برای آزمون‌های هنر و زبان نیز هر کدام یک دفترچه و یک پاسخنامه طراحی شده بود. 

سازمان امور دانشجویان؛ تدارک تابستان پرجنب‌وجوش برای دانشجویان و موسسات جذب دانشجوی غیرایرانی

با توجه به اهمیت و تاکید دیپلماسی علمی و جذب دانشجویان خارجی، سازمان امور دانشجویان شیوه‌نامه اجرایی آیین‌نامه تشکیل مؤسسات دانشجوی بین‌الملل را تدوین کرد و این شیوه نامه اخیرا به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. در حالیکه اکنون و بر اساس آمار رسمی کشور ۹۴ هزار دانشجوی بین‌الملل در داخل کشور تحصیل می‌کنند و بر اساس براوردها ۱۷ هزار دانشجوی دیگر تا اول مهر وارد روند تحصیل در ایران می شوند. 

تسهیل امور کنسولی دانشجویان بین­‌الملل شامل تدوین شیوه­‌نامه مصوب هیئت وزیران سال ۹۸ جهت صدور اقامت به طول مدت تحصیل و امکان خروج مکرر به همراه کاهش فرآیندهای غیرضرور و ارتقای فرآیندهای اداری مرتبط با صدور روادید که سبب شد زمان صدور از ۴۰ روز به حدود ۱۵ روز کاهش یابد، نیز با هدف افزایش ظرفیت دانشجویان بین‌الملل انجام شد. 

سازمان امور دانشجویان همچنین بعد از ۲ سال شیوع کرونا و رخوت ناشی از آن در فضاهای فرهنگی و ورزشی در سال جاری المپیادهای فرهنگی و ورزشی را با جامعه هدف‌های مختلفی برای دانشجویان تدارک دید. پانزدهمین المپیاد فرهنگی ورزشی دانشجویان دختر و پسر از  ۱۸ تیر تا پنجم مرداد به میزبانی دانشگاه تبریز در ۱۰ رشته مختلف ورزشی، پنجمین المپیاد ورزش های همگانی دانشجویان دختر و پسر ۲۸ مرداد تا پنجم شهریور در هشت رشته مختلف ورزشی به میزبانی دانشگاه شهرکرد، سومین المپیاد فرهنگی ورزشی دانشجویان دختر و پسر شاهد و ایثارگر ۲۹ مرداد تا ۶ شهریور در دانشگاه اصفهان و دانشگاه صنعتی اصفهان در هفت رشته گوناگون ورزشی و اولین المپیاد فرهنگی ورزشی دانشجویان دختر و پسر بین الملل نیز از ۶ شهریور تا ۱۹ شهریور در دانشگاه مازندران و در هشت رشته مختلف از جمله این رویدادها بود.

شروع نهضت احداث خوابگاه‌­های متأهلی در دانشگاه‌­ها جهت اجرایی‌­سازی قانون جوانی جمعیت نیز از برنامنه های سازمان امور دانشجویان بوده است. به گفته هاشم داداش‌پور رئیس این سازمان، تا سال گذشته تنها هزار و ۲۹۶ خوابگاه متاهلی در دانشگاه‌های کشور وجود داشت که امروز به ۱۶۰۰ خوابگاه رسیده و برنامه ریزی شده تا در یک برنامه ۵ ساله ۱۰۰ هزار نفر واحد خوابگاهی ساخته شود و به تقاضای موثر دانشجویان در این حوزه پاسخ داده شود.

تغییر رویکرد در مراکز مشاوره و سلامت دانشگاه‌­ها از درمان به پیشگیری، تلاش برای کاهش و مدیریت مسائل ناشی از کرونا با افزایش آموزش­‌ها، درگیرسازی مراکز و به کارگیری طرح‌­های جدید در سازمان امور دانشجویان با هدف کاستن از مشکلات دانشجویان انجام شده است.