به گزارش ایران اکونومیست، ساخت‌وساز و سرعت برگشت مردم به زندگی در مناطق زلزله زده گوشه و کنار کشور، معمولا با کندی همراه بوده و بعضا سال‌ها سپری شده، اما آن روستا و شهر، دیگر روستا و شهر سابق نشده است.
اما حکایت ساخت مدرسه، حکایتی متفاوت از سایر بناها و ساختمان‌های یک منطقه است. نبض حیات اجتماعی در مدرسه می‌زند و مگر می‌شود مدرسه آوار شده باشد، مهر بیاید و کودکانی که تنها مأمن، محل گذران اوقات و آوردگاه امیدشان، مدرسه است و از هیچ امکاناتی به جز همین مدرسه ولو کوچکِ تک و دو کلاسه برخوردار نیستند، مدرسه‌ای نداشته باشند؟.
در زلزله اندیکا، ۷۲ مدرسه آسیب جدی دیدند که عملیات بازسازی بسیاری از آنها به اتمام رسیده و مابقی نیز در دست انجام است. مردم بومی و مسئولان این منطقه معتقدند زلزله با همه آسیب‌ها و خساراتی که برجای گذاشت، دست‌مایه تخصیص بودجه، رسیدگی و توجه ویژه به مدارس این منطقه محروم شد؛ منطقه محرومی که شاید به این زودی‌ها فرصتی دست نمی‌داد تا دستی به سر و روی مدارسش کشیده شود.
در سفری که چندی پیش به استان خوزستان داشتیم، در جریان وضعیت و عملیات ساخت‌وساز مدارس زلزله‌زده در بخش "چلو" شهرستان اندیکا قرار گرفتیم. اندیکا، شهرستانی بختیاری‌نشین در شمال شرقی استان خوزستان است که آن را سرزمین کوه‌های شگفت می‌نامند؛ بخش چلو نیز یکی از بخش‌های اندیکاست که آب‌وهوایی گرمسیری دارد و در بهار یکی از اصلی‌ترین ایل راه‌های عشایر بختیاری به شمار می‌رود.
چلو در تابستان به علت گرمی هوا خالی از سکنه است و از اوایل پاییز، میزبان بازگشت تدریجی عشایر از سرحدات فلات مرکزی ایران است. چلو درختان کهنسال بلوط، بادام کوهی و افرا دارد و به آن چهل‌آب و چهل‌چشمه هم می‌گفته‌اند.
مدارس سنگی؛ مدارس بومیِ زاگرس‌نشین‌ها
بیش از سه ساعت در دل جاده‌های کوهستانی که تا چشم کار می‌کرد زیبایی کوه‌های سربه فلک کشیده عیان بود و آسمان آبی وَ آفتاب، بی‌امان می‌تابید، پیچ و تاب خوردیم و با پیچ جاده پیچیدیم تا به روستای سرتنگ بخش چلو رسیدیم.
یکی از ویژگی‌های جالب توجه این منطقه، ساخت بناهای سنگی به شیوه خشکه‌چین و بدون ملات است. نوسازی مدارس برای برخی روستاها که مدارس آنجا به شیوه خشکه چین ساخته شده و فروریخته‌اند، در اقدامی ابتکاری برای ساخت مدارس جدید از مصالح بومی استفاده کرده و با سنگ‌های مکعب تراش داده، در حال ساخت مدارسی با شرایطی بسیار مناسب‌تر از گذشته است؛ مدارسی که گفته می‌شود اگر دوباره بلایی طبیعی چون زلزله به سراغشان بیاید فرو نمی‌ریزند و مقاوم‌اند.
یک منزل روستایی ساخته شده با مصالح سنگی به شیوه خشکه‌چین
تخریب بافت سنگی یک منزل روستایی که پس از زلزله فرو ریخته استمهندس علی قربانی، مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان خوزستان در این باره اینگونه توضیح می‌دهد که پس از زلزله اندیکا در سال گذشته اقدامات لازم برای ساخت و ترمیم مدارس در دستورکار قرار گرفت. چندی پیش نیز اجرای طرحی با عنوان «شهید دانش آموز رضا پناهی» به منظور حذف و ساماندهی مدارس سنگی و کانکسی آغاز شده است. منظور ما از مدارس سنگی، آن دسته از مدارسی هستند که مقاومتی در برابر زلزله ندارند و صرفا تعدادی سنگ روی سنگ گذاشته‌اند و ملات هم ندارد.
وی می‌افزاید: قرار شد با مصالح همین منطقه که بوم منطقه هم به هم نخورد، مدارس جدید را طوری طراحی و احداث کنیم که هم استحکام داشته باشند و هم شکل آنها حفظ شود. به همین خاطر این سنگ‌ها تک تک تراشیده و مکعب مستطیل می‌شوند، شناژ افقی و قائم و موارد فنی رعایت می‌شوند و اولین نمونه از چنین ابنیه‌هایی همین مدارس ما هستند.
وی درباره مدرسه قائم روستای سرتنگ که با این شیوه در حال ساخت است می‌گوید: این مدرسه دو کلاسه است. ما قبلا هم این کار را کرده بودیم و در مسجد سلیمان هم چنین پروژه‌ای را اجرا کرده‌ایم، اما در قالب طرح شهید پناهی، اولین مدرسه است که با این سبک ساخته می‌شود. ساخت این مدرسه ۹۰۰ میلیون تومان هزینه داشته و ابتدای مهرماه به بهره‌برداری می‌رسد.
اینجا همه چیز «خوب» است!؟
اینجا، در این گوشه از سرزمین درختان کهنسال بلوط و چشمه‌های روان که "آبادانی" را نمی‌توان به آن معنای مرسومش در اینجا تعریف کرد، اشتیاق به درس خواندن در چشم و دل پسرها و دخترها موج می‌زند و ارتباطی با سن و سال و جنسیت‌شان پیدا نمی‌کند. به سرعت دورم جمع می‌شوند، شور نوجوانی و اشتیاق کودکانه‌ای در چشمانشان موج می‌زند، حجب و حیای خاصی دارند و تا سوال نکنی حرفی نمی‌زنند، سکوت می‌کنند وَ فقط نگاه است و نگاه و لبخندی.
وقتی از تک‌تک‌شان این سوال را می‌پرسم که «مشکل مدرسه‌ات چیست، مشکلی داری یا نه؟» اغلب می‌گویند که «همه چیز خوب است» و هیچ مشکلی ندارند، کلاس درس خوب است، مدرسه خوب است، معلم خوب است و کتاب درسی دارند. غمی چنگ می‌زند به جانم؛ این فرزندان معصوم که شاید خیلی‌هایشان پایشان را از روستا و شهرستان خود بیرون نگذاشته باشند، چه خبر دارند از مدرسه و کتاب کمک آموزشی و مدرسه مناسب و معلم خوب؟، چه می‌دانند مدرسه هوشمند چیست و در آزمایشگاه چه می‌شود کرد؟.
آنها همه چیز برایشان خوب است وَ شادمان‌اند از دوباره ساخته شدن مدرسه و چه چیز بهتر از این که خیّر مدرسه‌سازی در کنار دولت قرار بگیرد، هزینه ساخت یک مدرسه را در چنین مناطقی برای دانش‌آموزانی به زلالیِ آب روان بسازد و اندوخته‌ای ماندگار، توشه راه کند. قدرِ مدرسه‌سازی را در چشمان کودکانی از این جنس و در چنین مناطق بکری می‌توان فهمید.
"سودابه"، یکی از همین دخترانِ تازه پا به نوجوانی گذاشته است که امسال به کلاس هشتم می‌رود وَ برای آینده‌اش، برنامه‌ها دارد. می‌گوید: مدرسه‌ای که در حال ساخت است فقط برای ابتدایی است و برای دبیرستان به روستای دیگری می‌رویم که یک ساعت راه فاصله دارد. چند نفر می‌شویم و با هم می‌رویم. مدرسه را خیلی دوست داریم و پیاده می‌رویم، چاره نیست، دیگر باید تحمل کنیم.
او ادامه می‌دهد: درس را باید بخوانم، نمی‌شود که درس نخوانم و بیسواد باشم، میخواهم پرستار شوم و به مریض‌ها کمک کنم. آرزویم این است که برای اینجا دبیرستان هم بسازند و بیمارستان داشته باشیم، اینجا هیچ درمانگاهی ندارد. ما هفت خواهر و برادریم. خواهرهایم تا ششم خوانده‌اند و یکی از برادرهایم نهم و دیگری دوازدهم؛ اما من میخواهم درس بخوانم. معلم‌هایم خوب هستند و خوب درس می‌دهند. چون مدرسه دور است خیلی‌ها درس نمی‌خوانند، اما اگر مدرسه بود حتما می‌خواندند.
سختی‌های ساخت مدرسه در مناطق صعب‌العبور که راه ماشین‌رو ندارند
به روستایی رسیده‌ایم که می‌گویند اکنون به علت کوچ عشایرش خالی از سکنه شده و آنها دو سه ماه دیگر دوباره به این منطقه باز می‌گردند و تا آن زمان مدرسه آماده شده است تا میزبان دانش‌آموزان عشایری باشد که از کوچ برگشته‌اند و قصد اقامت چندماهه دارند، اینجا روستای زیلای علی عسکر است؛ روستایی در دل کوه‌های سربه فلک کشیده.
طبیعت بکر و مسیر صعب‌العبور یک روستا در شهرستان اندیکا
راه دسترسی به این روستا و روستاهای دیگری شبیه به آن در این منطقه یا وجود ندارد و یا بعضا به قدری سخت است که عبور با ماشین امکان‌پذیر نیست و ناگزیر شده‌اند کانکس‌هایی را با هلی‌کوپتر ببرند و در این مناطق مستقر کنند.
پیمانکاران ساخت مدرسه می‌گویند حمل مصالح به روستا به سختی میسر شده و ساختن مدرسه در چنین مناطقی با ساخت مدرسه در مناطق دیگر قابل قیاس نیست.
مدرسه روستا که سال گذشته بر اثر زلزله تخریب شد.
مدرسه جایگزین که در محلی جدید در حال ساخت و رو به اتمام است
مهندس قربانی، مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان خوزستان درباره این مدرسه می‌گوید: جایگزینی مدارس خشکه‌چین جزو اولویت ما بودند، یکی شان همین مدرسه روستای زیلای علی عسگر بود که تا ۴۰ درصد تخریب شده و دیگر قابل استفاده نبود. مدرسه تخریب شد و اکنون در محل دیگری در حال احداث است و تا مهرماه به بهره‌برداری می‌رسد.
وی می‌افزاید: مدارس اینجا عمدتا بین پنج تا ۱۰ دانش‌آموزه هستند. نکته مهم این است که ما ناچاریم برای تمام روستاهای حتی ۱۰ خانوار هم مدارس ابتدایی بسازیم که کار ما را خیلی سخت می‌کند، مسیر صعب‌العبور است و برای ساخت یک مدرسه باید مصالح و نیروی انسای ببریم در حالی که آب لوله کشی نیست، برق نیست وَ ما صف شکن‌ایم، باید برویم، همه چیز را آماده کنیم و بسازیم و بعد دستگاه‌های دیگر پشت ما می‌روند.
مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان خوزستان با اشاره به اینکه در آمارها می‌گویند که یک مدرسه یک کلاسه ساخته شده، اما واقعیت این است که سختی‌هایش از ساخت یک مدرسه ۱۲ کلاسه در شهر مشکل‌تر است. خوشبختانه با همکاری مسئولین محلی، پیمانکاران و خیرین، مدارس در حال ساخت هستند.
قربانی می‌افزاید: عمده جمعیت روستا از مهر کوچ می‌کنند و اینجا مستقر می‌شوند و کل سال تحصیلی اینجا هستند و اوایل اردیبهشت دوباره کوچ می‌کنند. یک یا دو نفر از بزرگترها می‌مانند که مراقب خانه‌ها و وسایل باشند و بقیه می‌روند؛ اکنون هم فصل گرم است و رفته‌اند. این مدرسه یک کلاسه است و این محل را انتخاب کردیم که خانه‌های مجاور و پشتی روستا را هم پوشش بدهد. این مدرسه ۱۰ تا ۱۱ دانش آموز دارد. ۴۵ متری و یک کلاسه است و یک اتاق استراحت برای معلم و سرویس بهداشتی دارد. به منظور امنیت بیشتر دانش آموزان و مدرسه، محوطه‌سازی نیز انجام خواهیم داد. ساخت این مدرسه ۶۰۰ میلیون تومان هزینه داشته است.
چالش بازسازی ۳ مدرسه که مالکیتش با آموزش‌وپرورش نیست
در شهرستان اندیکا و در شهرک مسکونی ویژه کارکنان سدشهید عباسپور، سه مدرسه ابتدایی، دبیرستان و هنرستان قدیمی مشغول ارائه خدمات آموزشی به دانش آموزان هستند که ساختمان و مالکیت آن با سد شهید عباسپور است و در جریان زلزله نیز آسیب دیده و نیازمند بازسازی و مرمت است. این درحالی است که آموزش و پرورش به لحاظ حقوقی امکان ترمیم و بازسازی مدرسه را ندارد و وزارت نیرو نیز توجهی به این مدارس نمی‌کند.
هرچند وزیر آموزش و پرورش در آخرین بازدیدش از این مدرسه وعده‌ها و رایزنی‌هایی برای حل مشکل این سه مدرسه داشته، اما به نظر می‌رسد پایان دادن به چالش‌های حقوقی اداره چنین مدارسی که وابسته به دستگاه‌ها هستند باید مدنظر قرار گرفته و حل شوند تا دانش آموزان در شرایط ایمن و مطلوبی به ادامه تحصیل بپردازند.
ورناصری، رئیس آموزش و پرورش شهرستان اندیکا در این باره اظهار می‌کند: این سه مدرسه کاملا آسیب‌دیده و قابل استفاده برای دانش‌آموزان نیستند. جلساتی با اداره‌کل نوسازی و مسئولان مربوط داشتیم که باید برای این سه مدرسه که ۳۰۰ دانش‌آموز دارند چاره‌اندیشی کنند.
وی ادامه می‌دهد: تعداد دانش‌آموزان این سه مدرسه که یکی دبیرستان متوسطه دوم، دیگری هنرستان کاردانش و سومی مدرسه ابتدایی است، بالاست. از مسئولان مربوط انتظار داریم فکری به حال این مدارس کنند تا بتوانند ابتدای مهرماه بدون هیچ دغدغه‌ای به تحصیلشان ادامه دهند.
مهندس قربانی، مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان خوزستان نیز درباره وضعیت این سه مدرسه می‌گوید: این سه مدرسه جزو املاک سد است. ما ذی حسابی داریم و هرجایی که بخواهیم با پول دولت کار کرده و هر پروژه‌ای احداث کنیم، پرداختی‌ها باید با نظارت ذی‌حسابی باشد. قوانین می‌گوید محل مالکیت باید مربوط به همان دستگاهی باشد که آنجا هزینه می‌کند. این مدرسه‌ها در دل شهرک هستند. برای حل مشکل آنها یا باید منابع مالی توسط سد شهید عباسپور تامین شود و ما نظارت کنیم یا اینکه انتقال مالکیت بدهند که جلساتی در این زمینه با حضور مسئولان سد و فرماندار برگزار و تصمیماتی با دستور وزیر آموزش و پرورش در حال اتخاذ است تا بتوانیم مشکل دانش آموزان را حل کنیم.
مدارس سنگی، چالش استان خوزستان
مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان خوزستان در تشریح وضعیت مدارس استان خوزستان می‌گوید: بین ۵۵۰۰ تا ۵۷۰۰ ساختمان در استان داریم که ۵۵۰۰ مورد مدرسه و مابقی ساختمان‌های ادرای و رفاهی هستند. سرانه فضای آموزشی استان نزدیک به پنج متر مربع است. یک میلیون و ۱۰۰ هزار دانش‌آموز داریم که ۲۰۰ هزار نفرشان محصل مدارس غیردولتی‌اند. ۳۰ درصد مدارس ما نیازمند تخریب، بازسازی و مقاوم سازی‌اند و مابقی مستحکم هستند.
وی می‌افزاید: حدود ۱۵ هزار کلاس درس برای جبران کمبودها و رسیدن به استاندارد سرانه هشت متر مربعی کمبود داریم و کار مدرسه‌سازی باید همچنان ادامه داشته باشد.
قربانی با بیان اینکه سالانه ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ کلاس درس تحویل می‌دهیم، عنوان می‌کند: مدارس سنگی، چالش ما در استان است. در سال ۹۷ حدود ۳۱۵ کلاس کانکسی داشتیم که از اعتبارات استانی، ملی و خیرین تا اواسط ۹۸ جایگزین شدند و اکنون مدرسه مستقل کانکسی نداریم مگر در مناطق عشایری و دور دست که راه دیگری نداریم.
مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان خوزستان ادامه می‌دهد: اما ۱۲۰۰ کلاس درس سنگی تا دوسال و نیم قبل داشتیم که جایگزینی ۶۰۰ مورد را شروع کرده‌یم، ۲۰۰ مدرسه تحویل شده و ۲۰۰ مدرسه دیگر تا مهرماه به بهره‌برداری می‌رسد.
عملیات ساخت و ترمیم مدارس زلزله زده، رو به اتمام
ورناصری، رئیس آموزش و پرورش شهرستان اندیکا با بیان اینکه در این شهرستان حدود ۱۸۳ آموزشگاه داریم که از این تعداد، تعدادی مدارس سنگی و فرسوده‌اند که قابل استفاده نیستند می‌گوید: ۱۴ مدرسه سنگی داریم که تعدادی توسط اداره‌کل نوسازی مدارس استان تخریب و احداث شدند.
وی می‌افزاید: در زلزله ۵.۷ ریشتری که دوازدهم مهرماه سال گذشته به وقوع پیوست، بلافاصله با همکاران‌مان به صورت میدانی از مدارس بازدید کردیم. اندیکا شامل مناطق عشایری نیز می‌شود. در شهرستان اندیکا ۷۲ مدرسه ما آسیب جدی دیدند. از این تعداد برای ۵۳ مدرسه کار تعمیراتی انجام شد و ۱۰ مدرسه هم در حال احداث است.
رئیس آموزش و پرورش شهرستان اندیکا با بیان اینکه از این ۱۰ مدرسه، دو مدرسه داخل اندیکا است که کار ساخت‌وساز آنها به اتمام رسیده و تحویل ما شده است می‌گوید: دانش‌آموزان ما سال تحصیلی گذشته از این مدارس استفاده کردند. پنج مدرسه نیز در حال ساخت‌وساز است که در داخل شهرستان اندیکا قرار دارند. سه مدرسه نیز داخل منطقه عشایری "چلو" هستند.
۱۸۳ مدرسه و ۸ نیروی خدماتی
وی می‌افزاید: ۱۳ هزار دانش‌آموز در اندیکا و منطقه عشایری تحصیل می‌کنند. حدود سه تا چهار هزار دانش‌آموز نیز در مدارسی تحصیل می‌کنند که در زلزله آسیب دیدند. داخل شهرستان اندیکا بحث ترک تحصیل بسیار کم داریم، به ندرت داریم. دانش‌آموزان تا مقطع دانشگاه پیش می‌روند. بیشتر بچه‌هایی که ترک تحصیل می‌کنند داخل مناطق عشایری هستند مثل عشایر بخش مرکزی و چلو.
ورناصری به تلاش برای بازگشت دانش‌آموزان ترک تحصیل کرده به مدرسه اشاره و عنوان می‌کند: در بخش چلو، مدرسه شبانه‌روزی داریم که دانش‌آموزان به صورت شبانه‌روزی درس می‌خوانند. ۱۰ مدرسه سنگی خشکه‌چین داریم که پنج مدرسه در حال احداث هستند.
رئیس آموزش و پرورش شهرستان اندیکا در مرور مشکلات آموزشی شهرستان اندیکا می‌گوید: مشکل نخست اینکه مدارس ما به لحاظ تجهیزات، خیلی مشکل دارند. دوم، نیروی انسانی است. با کمبود نیروی انسانی مواجه هستیم؛ علی‌الخصوص نیروی سرایدار و خدمتگزار. ۱۸۳ مدرسه و تنها هشت نیروی خدماتی داریم و مابقی مدارس را خود مدیران اداره می‌کنند.
