مقدمه
بیشتر از یک دهه قبل اعلام شد که بخش‌های شرقی دریای مدیترانه نیز دارای منابع گازی به نسبت بزرگی هستند. از دو سال قبل که اسرائیل تلاش‌های اکتشافی خود را آغاز می‌کرد، تنش مرزی بین لبنان و رژیم صهیونیستی بر سر مالکیت دو میدان گازی «قانا» و «کاریش» بالا گرفت و ایالات متحده برای میانجیگری مذاکرات غیرمستقیم بین دو طرف وارد عمل شد تا سرانجام بتواند موانع بر سر اکتشاف و استفاده از انرژی در شرق دریای مدیترانه را رفع کند.
یکی از این میدان‌های مورد مناقشه میدان گازی «کاریش» است که لبنان و رژیم صهیونیستی در زمینه مالکیت و استفاده از منافع اقتصادی آن اختلاف شدیدی دارند.
در این بین حزب الله لبنان به شدت با زیاده‌خواهی رژیم صهیونیستی مخالفت کرده و به شکل‌های مختلف هشدار داده است تا زمانی مرز آبی لبنان و منطقه اقتصادی آن در دریای مدیترانه و تکلیف میدان های گازی به ویژه «قانا» و «کاریش» مشخص نشود با هر اقدام از جمله اشغال پهنه دریایی، اکتشاف و استخراج به شکل‌های مختلف مقابله می‌کند.
با تداوم جنگ اوکراین و بحران انرژی در اروپا و افزایش شدید بهای گاز، غرب تلاش دارد با سپردن میدان‌های گازی مدیترانه به رژیم صهیونیستی، منبع هرچند کوچک اما مطمئنی را برای تامین نیازهای کشورهای اروپایی دست و پا کند
اکنون با تداوم جنگ اوکراین و جدی شدن وقوع بحران انرژی در اروپا و افزایش شدید بهای گاز بحث‌ها بر سر این میدان گازی بالا گرفته است به ویژه آنکه غرب تلاش دارد با سپردن این میدان‌ها به رژیم صهیونیستی، منبع هرچند کوچک اما مطمئنی را برای تامین نیازهای کشورهای اروپایی دست و پا کند.
سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله لبنان در هفته جاری درگفت و گو با شبکه المیادین گفت که آمریکا و اروپا به گاز و نفت نیاز دارند و رژیم صهیونیستی این مساله را یک فرصت می‌داند، افزود: بایدن خواستار جنگ در منطقه نیست. این فرصت تاریخی و طلایی برای ماست تا برای به دست آوردن نفت خود، فشار وارد کنیم. بایدن فقط برای نفت به منطقه سفر کرد.
وی افزود که آمریکایی‌ها لبنان را وارد گرداب مذاکرات ترسیم مرزهای دریایی کرده‌اند. لبنان مشغول مذاکرات است، ولی اسرائیل در حال حفر چاه بوده و به دنبال گاز است. الان هم برای استخراج آن آماده می‌شود. اسرائیلی‌ها حتی برای استخراج گاز هم کشتی وارد کاریش کردند، اما دولت لبنان به دنبال این است که مرزهای دریایی لبنان در کجا قرار دارد؟ هدف ما این است که لبنان، نفت و گاز استخراج کند؛ زیرا این تنها راه نجات لبنان است. این مسئله، اقدامی است که باید صورت گیرد. ما هیچ گونه فریبی را نخواهیم پذیرفت و باید حق خود را پس بگیریم. هدف ما این است که کاری کنیم تا لبنان نفت و گاز استخراج کند و مرزهای دریایی این کشور به درستی ترسیم شود.
اهمیت دریای مدیترانه در بازار انرژی
پژوهش‌ها در سالیان گذشته از کشف حدود ۶۰ تریلیون فوت مکعب گاز در حوزه دریای مدیترانه خبر دادند. بررسی‌های زمین شناسی موسسات آمریکایی اما می‌گوید این پهنه آبی حدود ۱۲۲ تریلیون فوت مکعب گاز و ۱.۷ تریلیون بشکه نفت خام در خود جای داده است.
میزان گاز موجود در اعماق دریای مدیترانه قادر است پاسخگوی مصرف گاز کل اتحادیه اروپا برای ۷۶ سال باشد.
تارنمای «یورو اکتیو» با اشاره به این موضوع که تنش در دریای مدیترانه تنها مختص به قبرس، ترکیه و یونان نیست بلکه در شرق این دریا هم چالش خط مرزی موجب اختلافات عمیقی شده، آورده است: تحلیلگران ریستاد انرژی به بررسی مناقشه حدود ده ساله در منطقه‌ای با گاز فراوان در مدیترانه شرقی برقرار است پرداخته اند، برخی از پژوهشگران، این پهنه را به دلیل ظرفیت استخراج عظیم گاز ارزان قیمت، بهشتی برای کاوشگران انرژی می‌دانند.
بر این اساس حدود سال ۲۰۱۰ در آب‌های مورد مناقشه لبنان با اسرائیل، از کشف میدان گازی حاوی ۵۳۹ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی خبر داده شد.
البته چند میدان گازی کوچکتر همچون ذخایر «تامار» در فاصله ۵۰ مایلی حیفا وجود دارند، که تل آویو سال‌ها قبل استخراج از آنها را آغاز کرد. گفته می‌شود تامار ذخیره ای معادل ۲۳۸ میلیارد متر مکعب دارد.
میزان گاز موجود در اعماق دریای مدیترانه قادر است پاسخگوی مصرف گاز کل اتحادیه اروپا برای ۷۶ سال باشد
طبق گزارش‌های رسانه‌ای مصر نیز در همساگی یک میدان دریایی بزرگ به نام «زهر» قرار دارد که در سال ۲۰۱۵ شرکت ایتالیایی ENI از کشف ذخیره گازی ۸۵۰ میلیارد متر مکعبی در ان خبر داد. با اینحال تارنمای «offshore-technology» آورده است که میدان گازی کاریش در حوضه لوانتین بین در مناطق انحصاری اقتصادی (EEZ) مصر، لبنان، اسرائیل، قبرس و سوریه قرار گرفته است. این میدان گازی بین یک تا ۱.۷ تریلیون فوت مکعب ذخیره گاز طبیعی باکیفیت دارد.
قبل از افزایش شدید اخیر قیمت گاز، شرکت یونانی-بریتانیایی Energean که در بخش‌های شمالی مدیترانه فعالیت می‌کرد تلاش داشت تا فعالیت خود را به دو میدان مجاور یعنی کاریش شمالی و طنین توسعه بدهد. گفته می‌شود این دو میدان در کل نزدیک به ۳ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی یا معادل ۴۱ میلیون بشکه نفت خام در خود دارند.
اندیشکده «موسسه واشنگتن» در این زمینه گزارش داد: شاید حجم قابل دستیابی از میادین گازی کاریش برای اسرائیل قابل توجه است اما در عرصه جهانی این ذخایر رقم خیلی بزرگی نیست. برای مقایسه، میدان لویاتان حدود ۱۲ میلیارد متر مکعب در سال و تامار کمتر از ۱۰ میلیارد متر مکعب تولید می‌کند. این در حالی است که تقاضای سالانه اروپا برای گاز قبل از بحران اوکراین حدود ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بود و روسیه بیش از ۴۰ درصد از این مقدار را تامین می‌کرد. با اینحال اسرائیل، مصر و اتحادیه اروپا سعی دارند یادداشت تفاهمی را در مورد افزایش صادرات گاز امضا کنند.
اهمیت کاریش برای لبنان
گذشته از اهمیت سرزمینی کاریش برای بیروت، منافع اقتصادی و مالی این منبع عظیم گازی برای یک کشور کوچک که با بحران‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند غیرقابل چشم‌پوشی است.
«عبدالباری عطوان» تحلیلگر مطرح جهان عرب در روزنامه رای الیوم نوشت، لبنان کشوری از هم فروپاشیده است و مردم آن نان پیدا نمی‌کنند. آنها امید خود برای تامین سوخت، برق، دارو و نیازهای اولیه را هم از دست داده است. چیزی نمانده است که کودکان این کشور مانند همتایان خود در یمن، سومالی و اتیوپی به دلیل گرسنگی، بیماری و تحریم نابود شوند. درخواست لبنان از صندوق بین المللی پول برای دریافت وام به ارزش ۳ میلیارد دلار نیز اوضاع بحرانی این کشور را تغییر نخواهد داد.
وی افزود: فقر در حالی رخ می‌دهد که این کشور دارای ذخایر گازی و نفتی به ارزش ۶۰۰ میلیارد دلار است که می‌تواند همه مشکلات آن را حل کند. استفاده از این ثروت گازی و نفتی می‌تواند سبب پرداخت همه بدهی‌های لبنان شود و مردم آن را از مردم کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هم مرفه‌تر سازد.
درحالی مردم لبنان گرفتار فقر هستند که این کشور دارای ذخایر گازی و نفتی به ارزش ۶۰۰ میلیارد دلار است
میانجیگری آمریکا به نفع رژیم صهیونیستی
رژیم صهیونیستی ادعا دارد کاریش میدان گازی است که در ۸۰ کیلومتری غرب شهر حیفا قرار دارد و به همین دلیل بخشی از منطقه اقتصادی انحصاری این رژیم است و ارتباطی با آب‌های مورد مناقشه با لبنان ندارد. در مقابل لبنان اعتقاد دارد ترسیم خط مرزی مورد نظر تل آویو به گونه‌ای صورت گرفته که حقوق بیروت را نادیده می‌گیرد.
از سال قبل «آموس هوکشتاین» فرستاده آمریکا پیشنهادی برای رفع منازعه آماده کرد. او تضمین داد که میدان گازی قانا به طور کامل سهم لبنان شود و در مقابل کاریش به اسرائیل برسد. پس از چندماه مذاکره، لبنان و اسرائیل با میانجیگری آمریکا به طور رسمی به نتیجه‌ای نرسیدند. با اینحال رسانه‌های غربی و صهیونیستی در گزارش‌های پرشمار ادعا می‌کنند نتیجه نهایی میانجیگری دیپلمات یهودی –آمریکایی این بوده است که بیروت پذیرفت در ازای کنترل کامل میدان گازی قانا، توسعه و استخراج کامل در میدان گازی کاریش را به اسرائیل واگذار کند.
هوکشتاین در تنظیم توافق نهایی مساحت منطقه مورد مناقشه را به ۸۶۰ کیلومتر مربع محدود کرد؛ حال آنکه در ابتدا گفته می‌شد که دو طرف بر سر منطقه دریایی به وسعت ۲۳۵۰ کیلومتر مربع اختلاف دارند.
اگرچه گفته می شود نماینده آمریکایی در زمینه خط مرزی هوف، خطوط دریایی ۲۳ یا ۲۹ پیشنهاداتی ارائه کرد و نمایندگان لبنانی با برخی از مواد آن موافقت کردند اما به نظر می‌رسد هیچ توافقی نهایی نشد و در ماه مه ٢٠٢١ عمق اختلاف بر سر مساحت و سهم هر طرف، مذاکرات را متوقف کرد.
طبق تصویر فوق خط ۲۹ بیشترین منافع را برای لبنان تامین می کند حال آنکه خط ۲۳ که دولت بیروت نسبت به آن اعتراض نکرده است موجب می شود میدان کاریش بطور کامل به اسرائیل تعلق بگیرد و بخشی از میدان قانا نیز از دست لبنان خارج شود.
بر اساس آنچه که چندی قبل روزنامه لبنانی «النهار» گزارش کرد، آمریکا امیدوار بود این پیشنهاداتش لبنان را راضی کند تا از بخشی از قلمروی خود چشم‌پوشی کند زیرا مخالفت بیروت مانعی بر سر راه رژیم صهیونیستی برای تکمیل پروژه‌های گسترش خطوط لوله گاز و صادرات آن است. اگر این پیشنهاد آمریکا با موافقت لبنان همراه شود زمینه را برای شرکت‌های آمریکایی و فرانسوی فراهم می‌کند تا بدون هیچ گونه چالش قانونی در این میدان‌های گازی فعال شوند. شاید بعدها این امر زمینه را برای ایجاد راه حل برای تنش‌های ژئوپلتیک فراهم کن. در نهایت خطوط گاز از اعماق منطقه اقتصادی مورد نزاع می تواند گاز را به قبرس، یونان و ایتالیا و خاک اروپا برساند.
رژیم اسرائیل با تکرار ادعاهای خود اوایل ماه ژوئن گذشته، عملیات اکتشاف و گام‌های ابتدایی بهره‌برداری از حوزه گازی فوق را با اعزام کشتی و تاسیسات دریایی استخراج گاز آغاز کرده است.
مخالفت حزب الله
جایگاه و اهمیت این میدان گازی موجب شد تا لبنان که در بحران اقتصادی به سر می‌برد، در مقابل تجاوز رژیم صهیونیستی به این پروژه اقتصادی بااهمیت مقاومت کند. اگرچه برخی گروه‌ها در بیروت با غرب همنوا و حاضر به بذل و بخشش شدند اما بسیاری از گروه‌های سیاسی و از جمله احزاب شیعه از همان ابتدا در مقابل عقب‌نشینی در برابر غرب و اسرائیل موضع گرفتند.
گروه‌های شیعه، به ویژه سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان به شدت با حضور اسرائیل در کاریش مخالف است. حتی حدود یک ماه قبل حزب الله با ارسال سه پهپاد شناسایی بر فراز این میدان و تاسیساتی که شرکت‌های پیمانکار اسرائیل در آن مسقر کردند در عمل پیام داد که چنین اقدامی را قابل قبول نمی‌داند.
چند روز قبل نیز دبیرکل حزب الله در سخنرانی خود با اشاره به نیاز اروپا به جایگزینی برای نفت و گاز روسیه، عنوان داشت که اکنون لبنان در برابر فرصتی تاریخی قرار گرفته است.
دبیر کل حزب‌الله با اشاره به اینکه موضوع، میادین کاریش و قانا نیست، بلکه تمامی میادین نفتی و گازی است که اسرائیل در آب‌های فلسطین غارت کرده است، تصریح کرد: آمریکایی‌ها لبنان را وارد گرداب مذاکرات ترسیم مرزهای دریایی کرده‌اند و مقامات بیروت مشغول مذاکرات هستند، ولی رژیم اسرائیل در حال حفر چاه بوده و به دنبال گاز است؛ الان هم برای استخراج آن آماده می‌شود. اسرائیلی ها حتی برای استخراج گاز، کشتی وارد کاریش کردند، اما دولت لبنان به دنبال این است که مرزهای دریایی لبنان در کجا قرار دارد!
وی با بیان اینکه حزب الله از توان بازدارندگی برخوردار است افزود: هیچ هدف اسرائیلی در دریا یا زمین وجود ندارد که موشک‌های دقیق مقاومت نتوانند به آن دست یابند. این اقدام چه در کاریش و چه بعد از آن به تصمیم دشمن اسرائیلی و ایالات متحده آمریکا بستگی دارد.
کوتاه سخن اینکه در دوره‌ای که لبنان با بحران شدید اقتصادی درگیر است، رژیم صهیونیستی و دولت آمریکا بر دولت این کشور فشار می‌آورند تا نسبت به تجاوزات دریایی و زیاده‌خواهی تل‌آویو سکوت کند و همه شرایط آن را بپذیرد. همزمان حزب‌الله با دفاع از منافع ملی اسرائیل بارها به رژیم صهیونیستی هشدار داده است که در منطقه گازی و نفتی مورد منازعه در آب‌های لبنان اقدام به استخراج نکند.
حزب الله تصریح دارد ابتدا باید مشکل خط مرزی حل و سهم هر طرف از این منابع تعیین شود تا لبنان هم بتواند اقدامات اقتصادی خود را آغاز کند و از منافع موجود در مدیترانه بهره‌مند شود.
منابع
https://www.offshore-technology.com/projects/karish-tanin-field-development-mediterranean-sea/
https://www.offshore-technology.com/projects/karish-north-gas-field-israel/
https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/israels-karish-offshore-gas-field-facts-and-figures
https://www.courthousenews.com/eastern-mediterranean-turns-into-source-of-gas-and-conflict/#:~:text=In%۲۰all%۲C%۲۰researchers%۲۰say%۲۰this,oil%۲۰lie%۲۰in%۲۰the%۲۰basin.
https://www.tasnimnews.com/fa/news/۱۴۰۱/۰۵/۰۴/۲۷۴۸۳۳۳
https://www.irna.ir/news/۸۴۸۳۴۱۴۶
https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/gas-fields-and-tensions-in-the-eastern-mediterranean/
https://www.tahririeh.com/news/۲۰۴۳۸
https://www.haaretz.com/middle-east-news/۲۰۲۲-۰۶-۱۴/ty-article/.premium/lebanon-preparing-to-offer-compromise-on-maritime-spat-with-israel-officials-say/۰۰۰۰۰۱۸۱-۵fd۲-dde۴-a۱۸۷-ffffd۹۰۷۰۰۰۰
