حجت‌الاسلام خاتم پژوهشگر و محقق دینی به بهانه شهادت امام محمدباقر(ع) در مورد زندگی شخصی و ویژگی‌های پنجمین آفتاب آسمان امامت گفت: پنجمین پرتو از انوار مقدس ولایت و امامت در اول ماه رجب سال پنجاه و هفت هجری در شهر مدینه منوره دیده به جهان گشود. پدر گرامی آن حضرت، وجود مقدس امام سجاد علیه السلام و مادر بزرگوار ایشان، فاطمه دختر امام مجتبی علیهما السلام بود؛ در نتیجه امام باقر علیه السلام اولین شخصی است که والدین گرامیشان هر دو فاطمی بودند.
انقلاب علمی
وی در مورد بعد علمی شخصیت امام باقر(ع) خاطرنشان کرد: در زمانی که به دلیل کشمکش‌های سیاسی و جنگ بر سر قدرت، معارف امامان قبل را در خطر قرار داده بود[1] امام باقر علیه السلام انقلاب علمی و نهضت فرهنگی گسترده‌ای را آغاز کرد.
علم امام باقر علیه السلام در بیان اندیشمندان اهل تسنن
این پژوهشگر دینی بیان کرد: دانشوران اهل تسنن، با مشاهده گستره علمی و پهنه بیکران دانش امام باقر علیه السلام، زبان به تحسین و تمجید گشوده که به دو مورد از آن ها اشاره می کنم:
1.عبدالله بن عطاء
وی که از معاصرین امام باقر علیه السلام است در توصیف حضرت می گوید: علماء و دانشمندان را پیش هیچ کسی کوچک‌تر از آنچه نزد ابو جعفر بودند، ندیدم. وی در ادامه می‌افزاید: مشاهده کردم عالمی همچون حکم [بن عتیبه] مانند یک شاگرد در نزد او بود.[2]
2.محی الدین نووی
وی که از علمای شافعی مذهب است در تشریح علم امام باقر می‌نگارد: ابو جعفر معروف به باقر بود و به این اسم نامیده شد چرا که علم را شکافت و او اصل علم و علوم مخفی را می‌شناخت.[4]
عرصه علمی امام باقر علیه السلام
وی افزود: فعالیت علمی امام باقر علیه السلام در عرصه های مختلف صورت پذیرفت و در عصر ایشان، شیعه تدوین فرهنگ خود را که شامل فقه، تفسیر، عقاید و اخلاق بود آغاز کرد.[5]
عرصه تفسیر
این محقق دینی تصریح کرد: امام باقر علیه السلام در عرصه تفسیر تحولی عظیم ایجاد کرد. ایشان از آنجایی که شناخت قرآن، تشخیص متشابهات، و تفکیک ناسخ و منسوخ آن را منحصر در اهل بیت علیهم السلام می دانست،[6] با تشکیل جلسات تفسیر، پاسخ به سوالات و شبهات و نگارش کتاب تفسیری، میدان مباحث تفسیری را گسترش داد.[7]
عرصه حدیث
حجت‌الاسلام خاتم یادآور شد: علم حدیث در نزد امام باقر علیه السلام از اهمیت بسزایی برخوردار بود و همواره اصحاب و شاگردان خود را به همت گماشتن در این عرصه تشویق می‌کرد. ایشان تنها به نقل و نشر حدیث اکتفا نمی‌کرد بلکه فهم حدیث و معنای آن را هدف اصلی قرار داده بود. این علم آن چنان مهم جلوه کرد که معیار رتبه و جایگاه شیعیان قرار گرفت همانگونه که امام باقر علیه السلام فرمود: مراتب شیعیان ما را با میزان روایت‌کردنِ آنان از احادیثِ اهل بیت و معرفتشان به آن احادیث بشناسید؛ و معرفت، همان شناخت روایت و درایة الحدیث است؛ و با درایت و فهم روایت است که مومن به بالاترین درجات ایمان می‌رسد.[8] ثمره نهضت حدیثی امام باقر علیه السلام، تربیت راویانی همچون محمد بن مسلم با نقل 30 هزار حدیث و جابر جعفی با نقل 70 هزار حدیث بود.[9]
عرصه اعتقادات
وی در ادامه یادآور شد: با توجه به شرایط سیاسی زمان امامت امام باقر علیه السلام که زمینه انتقال قدرت از بنی امیه به بنی عباس فراهم شده بود، فشار و کنترل از سوی دستگاه حکومت کمتر گشته و شرایط را برای ظهور و بروز افکار مختلف فراهم کرد. از این رو افکار انحرافی در جامعه گسترش یافت.
این پژوهشگر دینی ابراز کرد: در چنین اوضاع آشفته‌ی اعتقادی، امام علیه السلام ضمن بیان عقاید اصیل و صحیح اسلام، به مبارزه علمی با عقاید باطل مبادرت ورزید و انقلابی گسترده در این عرصه ایجاد کرد. از جمله مباحث مهم اعتقادی که حضرت به آن‌ها می‌پرداخت می‌توان به مساله «عجز عقل انسان از درک حقیقت خدا»[10] و «ازلی بودن پروردگار»[11] و «تبیین مقام امامت و وجوب اطاعت از او»[12] اشاره کرد.
حجت‌الاسلام خاتم اظهار کرد: یکی از مهمترین اقدامات حضرت، را می توان مقابله با اسرائیلیات(عقاید باطلی که یهودیان به ظاهر مسلمان ایجاد کرده بودند)[13] و مناظره با بزرگان و اندیشمندان مختلف آن زمان دانست. از جمله این مناظرات می‌توان به این موارد اشاره کرد: مناظره با اسقف مسیحیان، مناظره با هشام بن عبدالملک، مناظره با حسن بصری، مناظره با نافع بن ازرق و مناظره با قتاده بن دعامه[14]
وی در پایان گفت: خدمات علمی و معنوی امام علیه السلام باعث شد که نام و آوازه حضرت روز به روز در بلاد مسلمین فزونی یابد و این مساله باعث نگرانی دستگاه حکومت گردید و هر چه تلاش کردند نتوانستند امام را از چشم مردم بیندازند و سرانجام طاغوت زمان؛ هشام بن عبدالملک آن حضرت را در هفتم ذی الحجة سال یک صد و چهارده مسموم کرده و به شهادت رساند.[15]
پی نوشت
[1] الارشاد، ج2، ص157.
[2] حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، ج 3 ص 186.
[3] شرح نهج البلاغه، ج15، ص164.
[4] تهذیب الاسماء و اللغات، ج3، ص103.
[5] حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۲۹۳.
[6] پیشوایان هدایت، ص320.
[7] الفهرست ابن ندیم، ص59.
[8] حیاة الامام محمد الباقر،ج۱، ص۱۴۰.
[9] ائمتنا، ج1، ص347.
[10] کافی، ج1، ص82.
[11] همان، ص 88.
[12] همان، ص185.
[13] بحارالانوار، ج46، ص354.
[14] کافی، ج8، ص311.
[15] بحارالانوار، ج46، ص212.
