اگرچه دولت تازه تاسیس و هنوز رسمیت بین المللی نیافته طالبان به خوبی می داند که از زمان پیدایش دو کشور هند و پاکستان در سال ۱۹۴۷ در منطقه جنوب آسیا، همواره منازعاتی در روابط این دو کشور وجود داشته و نتیجه آنها شکل‌گیری سیاست حفظ تعادل و رقابتی بوده است که در بسیاری موارد به برهم خوردن موازنه قدرت میان این دو کشور بود، با این وجود می خواهد در این برهه از زمان از این معادله قدرت در جنوب آسیا به بهترین نحو سود ببرد.
آنچه که امروزه برای دولت طالبان به ویژه در این ۱۰ ماه بعد از استقرار در کابل از اهمیت حیاتی برخوردار بود این است که برای تسریع در روند مشروعیت پذیری بین المللی، از کشورهای منطقه استفاده کند و برای نیل به هدف از ایجاد رقابت بین رقبای منطقه ای نیز ابایی ندارد.
گروه طالبان که در ماه اوت (مرداد) گذشته با خروج مفتضحانه امریکا و نیروهای ائتلافی آن در افغانستان به قدرت رسید، در این ۱۰ ماه تنها به چهار کشور روسیه، پاکستان، چین و جمهوری ترکمنستان سفرای خود را فرستاد اما حتی این کشورها نیز حاضر نشدند برای حاکمان جدید افغانستان رسمیت دیپلماتیک قائل شوند.
از یک سو دولت طالبان به راحتی می داند به تازگی شکاف هایی بین کابل و اسلام آباد به عنوان رقیب دولت هند بر سر گروه تحریک طالبان (تی تی پی) پاکستان به وجود آمده و لذا برای جلب نظر مجدد رهبران پاکستان که زمانی موجد خود طالبان بودند، این بار از دهلی نو خواست ۸ دیپلمات خود را برای راه اندازی سفارت و کنسولگری های هند در شهرهای مختلف افغانستان به این کشور اعزام کند.
دولت طالبان ضمن درخواست راه اندازی سفارت هند، از دهلی نو خواست اقداماتی حمایتی دیگری از جمله راه اندازی پروازهای تجاری و اعطای بورس های تحصیلی به افغان ها را نیز در دستور کار قرار دهد، کمک هایی که تاکنون به دلیل عدم به رسمیت شناخته شدن این دولت از سوی جامعه جهانی از آنها محروم هست. به همین دلیل هم هست که به جلب حمایت های سیاسی هند چشم دوخته است.
از وی دیگر طالبان می داند پاکستان قطعا بر سر راه روابط اش با هند مشکل ایجاد خواهد کرد. چون همه به خوبی می دانیم فروپاشی دولت ظاهر شاه در افغانستان طی دهه ۱۹۸۰ و جنگ های داخلی دهه ۱۹۹۰ زمینه ظهور طالبان را با حمایت پاکستان، عربستان سعودی و آمریکا فراهم کرد و اسلام آباد تاکنون از طریق افزایش نفوذ خود در افغانستان تلاش می‌نمود موازنه قدرت با هند را همچنان در سطح منطقه جنوب آسیا حفظ کند که تا حدود زیادی در این امر موفق نیز بود.
در هر حال دولت طالبان بارها خواستار عادی سازی روابط با هند شد و اگرچه هند نیز تاکنون رسما بطور سیاسی جواب این درخواست را نداده است، اما دیدار ۱۰ ژوئن (۲۰ خرداد) یک هیات دیپلماتیک هندی با امیرخان متقی، سرپرست وزارتخارجه دولت طالبان در کابل گمانه زنی ها برای علاقه شدید دهلی نو برای بازگشتایی سفارت در کابل را تایید کرد.
اگرچه این هیات بعد از ۱۰ ماه از استقرار طالبان به کابل آمد، اما از دو سال قبل نیز دیدارهای محرمانه و محدودی میان طالبان و سفارت هند صورت گرفته بود. اما این بار با ورود این هیات هندی به کابل "انس حقانی" و "محمد یعقوب" دو مقام ارشد طالبان با رسانه های هندی صحبت کردند و از دهلی نو خواستند فعالیت سفارت خود در کابل از سر بگیرد.
ملایعقوب در این دیدار عنوان کرد که طالبان علاقمند به همکاری نظامی و استراتژیک با هند است و برای دستیابی به این هدف سفارت آنها در کابل باید بازگشایی شود. ناگفته نماند که ملا یعقوب پسر ملا عمر بنیانگذار طالبان است که قبلا در سال ۱۹۹۶ دولت هند را مجبور کرده بود از افغانستان خارج شود و بعدها پس از حمله آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ بود که هند توانست بار دیگر به افغانستان برگردد.
در این بین رهبران پاکستان در واکنش به این تقریب روابط میان هند و طالبان، بارها نارضایی خود را از این موضوع اعلام کردند، تا جایی که سخنگوی وزارت خارجه پاکستان گفته بود که راضی نیست کشوری نقش یک خراب کار را در بازی کند که منظورش هندی ها بود.
حتی یکی دیگر از مقامات پاکستانی گفته بود که بازگشتایی سفارت هند در کابل مشکلی برای ما ایجاد نمی کند، اما راه اندازی کنسولگری های هند در مناطق مرزی افغانستان با پاکستان مشکل ساز خواهد بود. به همین دلیل تحلیلگران تردید دارند از اینکه آیا طالبان با ابراز تمایل برای ایجاد ارتباط با هند روابط خود با پاکستان را قطع کرده است یا خیر؟
پاکستان که تاکنون منتظر ایفای یک نقش جدید، مهم و با نفوذ غالب در افغانستان بود و تاکنون به ویژه بعد از اسقرار مجدد طالبان در کابل نتوانست به این هدف دست یابد، این بار به دلیل روابط دیرینه خود پشتون های افغانستان که طالبان نیز عضوی از آنها هستند و همچنین به دلیل مسائل امنیتی منطقه نمی خواهد روابط دوستانه ای بین دهلی نو و کابل برقرار شود. به همین دلیل حضور پشتون ها در افغانستان برای پاکستانی همچنان بسیار مهم است و به این آسانی آن را رها نخواهد کرد.
به همیت دلیل تحلیلگران دیدار اخیر رهبران طالبان با هیات دیپلماتیک هندی را بسیار مهم ارزیابی می کنند چون نشان از چرخش چندین دهه ای سیاست های طالبان به سمت هند به عنوان رقیب پاکستان است. در واقع این ابراز تمایل طالبان برای ایجاد رابطه با هند نشان می دهند که پاکستان دیگر آن نفوذ معنوی قبلی خود در افغانستان تحت رهبری طالبان را از دست داده است.
این همه در حالی است که دهلی نو سال ها از طالبان به عنوان نیروی نیابتی کشور همسایه و رقیب پاکستان یاد می کرد. از قضا اخیرا تنش میان طالبان و پاکستان پس از اینکه دولت سرپرست طالبان اجازه تاسیس پایگاه های نظامی به تحریک طالبان پاکستان را در خاک خود داد، افزایش یافت.
در هر صورت هرگونه نفوذ هند در افغانستان، پاکستان را نگران می کند. پاکستان بارها هندی ها را متهم کرده بود که از طریق خاک افغانستان سعی دارند با تقویت گروه تحریک طالبان این کشور و حتی بلوچ های پاکستان آنها را برای دردسرآفرینی بیشتر برای پاکستان تحریک کنند. به همین دلیل روابط پاکستان با طالبان بعد از روی کار آمدن مجدد این گروه در کابل در ۱۵ ماه اوت (۲۴ مرداد) گذشته رو به سردی گرایید.
از یک سوی، سال ها بود که تحریک طالبان نیز با طالبان ارتباطی نداشتند تا اینکه بعد از روی کار آمدن مجدد طالبان در کابل طالبان به تحریک طالبان اجازه دادند تا در مناطقه شرق افغانستان بیشتر در استان "کُنَر" اروگاه های آموزشی تاسیس کنند. بعد از این بود که پاکستان به پایگاه های تی تی پی حمله کرد و غیرنظامیان زیادی را هم به کشتن دادند.
بعد از آن در ماه آوریل (فروردین) با حملات هوایی پاکستان به کنر خشونت ها بیشتر شد. البته طی ۵ هفته اخیر تحریک طالبان به مذاکرات آتش بس با پاکستان روی آورد. چرا که هدف بعدی آنها برای حمله به استان پنجاب بود. البته هنوز از نتیجه مذاکرات صلح خبر دقیقی منتشر نشده و تاکنون این اقدامات هیچ تاثیری در بهبود این روابط نداشته است.
از سوی دیگر هند هم نگران وضعیت افغانستان است و به همین دلیل سعی در ایجاد روابط و اعطای مشروعیت بین المللی به طالبان دارد و در عین حال روابط این گروه با پاکستان را تهدیدی علیه منافع منطقه ای خود می دادند و سعی دارد با ارتباط گیری با طالبان منافع یک دشمن قدیمی (پاکستان) را در این کشور به چالش بکشد.
دهلی نو به همین دلیل همواره رقابت مهمی با اسلام آباد داشت و از سال ۲۰۰۲ حدود ۳ میلیارد دلار به افغانستان کمک کرد و با دولت اشرف غنی رئیس جمهوری تازه برکنار شده هم رابطه خوبی داشت؛ چون بیم آن داشت که با کنترل طالبان بر افغانستان آنها نیروهای خودشان را به کشمیر بفرستند همچنان که مجاهدین (سابق) افغانستان را به اتحاد جماهیر شوروی (سابق) فرستاده بودند.
پاکستانی ها همواره نگران هند بودند از اینکه مبادا دهلی نو بخواهد از افغانستان برای نفوذ در نیروهایشان استفاده کند. البته الان این نگرانی ها برطرف شده است، چون به خوبی می دانند به دلیل برخورداری اسلام آباد از نیروی بازدارنده هسته ای، دهلی نو به راحتی جرات پیدا نمی کند به پاکستان حمله کند، ولو تا قبل از آن بارها حملات موفقی را علیه اسلام آباد انجام داده بود.
با این وجود حدود ۲۸ تا ۳۰ هزار پشتون در افغانستان زندگی می کنند که جنبش هایی را علیه پاکستان آغاز کردند و مشتاق اند که هم بر طالبان و هم کل افغانستان کنترل داشته باشند، لذا هند برای جلب نظر آنها تاکنون کمک زیادی به افغانستان کرده و واکسن های کرونا در اختیار آنها گذاشت.
ناگفته نماند به‌تازگی رسانه‌های طالبان از ایجاد یک واحد نظامی به نام واحد عملیاتی «پانی‌پت» در چهارچوب وزارت دفاع این گروه خبر دادند. ایجاد این واحد نظامی به حمله‌های خونین "احمدشاه ابدالی" در اواخر قرن ۱۸ میلادی برمی‌گردد که به کشته شدن هزاران هندی منجر شده بود. حتی اگر این واحد نظامی طالبان هیچ‌گاه حرکتی برخلاف منافع هند انجام ندهد، اما گذاشتن اسم پانی‌پت بر روی این واحد می‌تواند سوال‌برانگیز باشد و به‌نوعی هندستیزی طالبان را نشان دهد.
در هر صورت دولت هند امروزه به حمایت از طالبان و کسب حمایت از آنها چشم دوخته است و حتی در یک اقدام پیش‌بینی نشدنی در بودجه سال مالی ۲۰۲۲- ۲۰۲۳ خود یک مبلغ ۲۷ میلیون دلاری برای کمک به مردم افغانستان تصویب کرد.
به گزارش آسیا تایمز سنگاپور، این بودجه حمایت از پروژه‌های توسعه‌ای هند در افغانستان، اعطای کمک‌هزینه به دانشجویان افغان در هند و همچنین دیگر کمک‌های بشردوستانه برای مردم افغانستان را هم در بر می گیرد. علاوه بر این، دولت هند بیش از ۱۳ میلیون دلار نیز به توسعه بندرهای تجاری چابهار در ایران اختصاص داده است. توسعه این بندر برای افغانستان نیز مهم و حیاتی است، زیرا بخش مهمی از واردات افغانستان از بندر چابهار صورت می‌گیرد.
بااین‌حال دولت‌مداران هند باور دارند که طالبان به دلیل کنترل بر کل افغانستان و برخورداری از والی ها در همه استان های کشور از قدرت بیشتری نسبت به حامد کرزی و اشرف غنی روسای جمهوری سابق برخوردار است و حتی تلاش می‌کند خود را کاملا وابسته به سیاست‌های منطقه‌ای پاکستان نشان ندهد، به همین دلیل دهلی نو سعی می کند از ظرفیت سیاسی موجود استفاده و خود را به طالبان نزدیک کند چرا که می دانند طالبان نیز در شرایط فعلی اشتیاق زیادی برای این رابطه دارد.
رهبران طالبان حتی در ماه‌های آخر حکومت اشرف غنی نیز با دیپلمات‌های هند ملاقات کرده بودند. آنان در این ملاقات که از چشم مردم و رسانه‌ها پوشیده ماندند، تلاش کردند مقام‌های هندی را قانع کنند به اینکه در صورت تسلط بر افغانستان هیچ خطری از سوی آنها متوجه دهلی نو نشود.
البته برخی تحلیلگران معتقدند که طالبان بعید است بتواند به این تعهد وفادار بماند؛ زیرا طالبان نمی‌تواند مانع نفوذ سازمان‌های جهادی پاکستان شود که سال‌های زیادی برای این گروه سربازگیری کرده‌اند؛ سازمان‌هایی چون "لشکر جهنگوی" و "جیش محمد" که مهم‌ترین گروه‌های ضد هند محسوب می‌شوند و حتی در میان طالبان نیز نفوذ قابل توجهی دارند و این نفوذ می‌تواند برای سازمان‌دهی حمله‌های تروریستی علیه هند استفاده شود.
از اینرو دولت‌مداران پاکستانی، پیش‌از پیروزی طالبان در افغانستان به‌نحوی بر پیروزی پاکستان بر هند در نزاع‌های منطقه‌ای حساب باز کرده بودند. اکنون باید ببینیم که پاکستان از این امتیاز بر ضد هند استفاده خواهد کرد یا طالبان اجازه نخواهند داد که افغانستان تخته پرش سازمان‌های تروریستی ضد هند شود. چون هند نیز در مقابل به تدریج توانست به اشکال مختلف نظر طالبان را به خود جلب کند.
از جمله همانگونه که دولت هند در گذشته نیز از بلایای طبیعی و انسانی در افغانستان برای ایفای نقش به عنوان یک بازیگر مسئول و مهم بین المللی استفاده کرده بود، این بار هم سعی کرد با ارسال کمک های بشردوستانه قابل توجه به قربانیان زلزله اخیر در افغانستان، از این بحران برای پیشبرد اهداف راهبردی امنیت ملی و منافع سیاست خارجی (بدون اینکه خواسته باشد علنا طالبان را به رسمیت بشناسد) سود ببرد.
البته هند پیشتر نیز کاروان هایی از گندم را نیز برای ملت افغانستان از بند چابها و حتی از طریق خاک پاکستان ارسال کرده بود و تامین کامل نیاز افغان ها به واکسن کرونا نیز یکی دیگر از اقدامات بشردوستانه هند برای افغانستان بود که هم مورد توجه دولت طالبان و هم ملت این کشور قرار گرفته است.
در هر حال با سفر اخیر هیات دیپلماتیک هند به کابل روابط این کشور با دولت طالبان تقریبا حالت نیمه رسمی به خود گرفته است و حتی دهلی نو به سفارت افغانستان اجازه داده است تا به عنوان امتداد دولت قبلی عمل کند، این در حالی است که مناسبات اخیر گروه طالبان با گروه تحریک طالبان پاکستان نیز روابط سنتی دولت طالبان در کابل با پاکستان را نیز تیره و تار کرده است.
به همین دلیل تحلیلگران معتقدند اگرچه هند و پاکستان اهداف خاصی را در ارتباط با یکدیگر در افغانستان دنبال کرده و برای تحقق این اهداف، از ابزارهای کاملا متفاوتی استفاده می‌کنند، اما اقدامات چند ماه اخیر طالبان به ویژه حرکت پاندولی آن از دهلی نو به اسلام آباد و بر عکس، شاید در کوتاه مدت نتواند نقش قابل انتظاری را برای سیاست خارجی آنها بازی کند، به ویژه اینکه بازیگران منطقه ای و فرامنطقه در افغانستان هر یک منافع خاص خودشان را در این کشور و تحولات منطقه جستجو می کنند.
کوتاه سخن اینکه افغانستان سال‌ها است مرکز رقابت قدرت‌های بزرگ جهانی و منطقه‌ای بوده است و اگرچه قدرت گیری مجدد طالبان در افغانستان شاید تاکنون توانسته باشد منافع پاکستان را برای حفظ موازنه قدرت با هند در سطح منطقه جنوب آسیا حداقل در کوتاه مدت تامین کرده باشد، اما حفظ و تداوم این موازنه که همواره منشا رقابت، تنش و منازعه در سطح جنوب آسیا و افغانستان بوده است سوال بزرگی است که شاید اهداف و منافع کشورهای رقیب و بزرگی مانند آمریکا، انگلیس، روسیه، چین و هند در افغانستان آن را در آینده پاسخ دهد.
