خوشنویسی که چشمانش را برای تربیت شاگرد از دست داد

به گزارش ایران اکونومیست، ویژه برنامه بر مرکب قلم و آیین بزرگداشت بزرگان قلم و اخلاق شامگاه جمعه (۲۷ خرداد) در فرهنگسرای گلستان برگزار شد.

در این مراسم یاد و خاطره ۲ استاد فقید، برادران سیدحسن و سیدحسین میرخانی با حضور چهره‌های نام آشنای عرصه خوشنویسی کشور نظیر غلامحسین امیرخانی، امیراحمد فلسفی، یدالله کابلی، مهدی فروزنده و هادی منتظری نوازنده پیشکسوت کمانچه گرامی داشته شد.

در ابتدای این مراسم از فرزندان استادان سیدحسن و سیدحسین میرخانی؛ اخترالسادات میرخانی فرزند استاد سیدحسین میرخانی و فاطمه‌سادات میرخانی فرزند استاد سیدحسن میرخانی تجلیل شد.

خوشنویسی که چشمانش را برای تربیت شاگرد از دست داد

اخترالسادات میرخانی ضمن بیان خاطره‌ای از پدرش گفت: پدرم به دلیل دیابت، مشکلی در چشمش داشت. خاطرم هست زمانی که وضعیت بینایی ایشان حاد شده بود همراه با خواهرم ایشان را پیش دکتر بردیم. دکتر بلافاصله گفت که باید عمل کنید وگرنه بینایی‌تان را از دست می‌دهید. واکنش پدرم قابل توجه بود. او گفت که چند روزی صبر کنیم، چرا که شاگردانم امتحان دارند و نباید عقب بمانند. دکتر پرسید که آیا حاضری بیناییت را به این دلیل از دست بدهی؟ پاسخ داد: بله. من ۲ چشم دارم اما آنان ۴۰۰ چشم. شاگردانم استادان آینده کشور هستند.

وی اضافه کرد: متاسفانه بعد از چند روز که برای درمان مراجعه کردیم، دیگر کار از کار گذشته بود و پدرم نابینا شد. البته اکنون که این اساتید حاضر در جلسه را می‌بینم، با خود می‌گویم که پدرم درست می‌گفت، چرا که آنان با هنر خود نام و یادش را زنده نگه داشتند. 

فاطمه سادات میرخانی نیز بیان کرد: پدرم همیشه خدا را ناظر بر خود می‌دید و هیچ‌گاه ندیدم که کاری خلاف نظر دین انجام دهد. از فرهنگسرای گلستان تشکر می‌کنم که بانی برگزاری چنین برنامه‌ای شد تا یاد و خاطره پدرم زنده بماند.

پس از این مراسم تجلیل، میزگردی با حضور استادان غلامحسین امیرخانی، یدالله کابلی، امیراحمد فلسفی، مهدی فروزنده و هادی منتظری نوازنده پیشکسوت کمانچه برگزار شد و آنان به معرفی ابعاد هنری و اخلاقی برادران میرخانی پرداختند.

غلامحسین امیرخانی اظهارداشت: خاطرم هست در زمان علی جنتی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مراسم باشکوهی در زادگاه استادان میرخانی در استان البرز برگزار شد. این جلسه محفلی بود تا ضمن بیان جایگاه والای هنری آنان، شخصیت متعالی این دو استاد و منش و اخلاق نیک آنان را به عنوان یک معلم به خودمان یادآوری کنیم. البته قرار بود که چنین جلساتی در کرج ادامه داشته باشد اما برگزار نشد.

وی گفت: در حدود سال ۱۳۴۰ این افتخار را داشتم که محضر هر دو استاد را درک کنم و علاوه بر جنبه‌های آموزشی، بخش‌های دیگری از اخلاق، رفتار و منش آنان را درک کنم. هر دو برادر در تمام عمر کاریشان در یک دفتر و روبه‌روی همدیگر کار می‌کردند. حضور هر دو نفر در یک جایگاه معانی زیادی دارد و نشان می‌دهد از نظر اخلاق و معرفت مکمل یکدیگر بودند. از این بابت خاطرات زیادی از آن دو استاد دارم.

امیرخانی افزود: خاطرم هست که برادران سیدحسن و سیدحسین میرخانی حدود دو دهه روبه‌روی مسجد سپهسالار دفتری داشتند و بنده از وزارتخانه برای عرض ادب خدمتشان می‌رفتم. یک روز که پیششان رفته بودم، دیدم که هر دو استاد قصد عزیمت به منزل را دارند. توفیق داشتم که مسیری را همراه با آن دو پیاده بروم و در این مسیر شاهد مکالماتشان باشم. بحث فنی و علمی قابل توجهی در حوزه خوشنویسی بینشان برقرار بود و صحبت اصلی بر سر این بود که چه کسی استادتر است؟ در تمام این زمان، هر دو با رعایت احترام استدلال می‌آوردند که من استادتر هستم! در پایان، استاد حسین خطاب به برادر گفت: اخوی! تو از من شیرین‌تر می‌نویسی اما من استادتر هستم. دقت داشته باشید که در تمام این مکالمه این دو نفر این قدر با احترام و محبت سخن می‌گفتند که واقعا سرمشقی برای همه ما بود. اینکه اولا با یکدیگر گفت‌وگو کنیم و ثانیا طاقت شنیدن سخن دیگری را داشته باشیم.

نظر استاد بنان درباره مقام کمانچه‌نوازی حسین میرخانی چه بود؟

امیرخانی خاطره‌ای از مواجهه خود با استاد بنان را تعریف کرد و گفت: خاطرم هست دو سه روز قبل از درگذشت استاد غلامحسین بنان به منزل ایشان رفتم تا عیادتی از او داشته باشم. در آن دیدار از استاد بنان پرسیدم که نظرشان درباره مقام کمانچه‌نوازی استاد حسین میرخانی چیست؟ استاد بنان گفت که ایشان در جایگاه دوم این هنر قرار دارد. به نظرم بیان این سخن از زبان استاد بنان بسیار ارزشمند است.

یدالله کابلی نیز با اشاره به جایگاه هنری برادران میرخانی اظهارداشت: استادان سیدحسن و سیدحسین میرخانی حافظان هنر والای کشورمان در عرصه خوشنویسی بودند و تاسف می‌خورم که چرا از زندگی آنان هیچ فیلمی تهیه نشد و به نظرم در این زمینه کوتاهی کردیم؛‌ با این حال معتقدم که این دو نفر جایگاه جاودانه‌ای در هنر ما دارند.

وی تاکید کرد: از سال‌ ۱۳۴۶ شاگرد استاد میرخانی در انجمن خوشنویسان بودم؛ یکی از ویژگی‌های مهم استاد حسن میرخانی در کلاس این بود که در کنار درس هنر، ذکر پند می‌کرد. پندهایی که واقعا انسان‌ساز بود. نکته مهم دیگری که در رفتار و منش ایشان دیدم، برخورد پدرانه‌اش با هنرجویان بود. استاد میرخانی برایم به مانند پدری بود که همه چیز ازش یاد گرفتم.

برادران میرخانی واسط بین هنر خوشنویسی قدیم و جدید بودند

امیراحمد فلسفی دیگر هنرمند خوشنویس در این نشست گفت: امیدوارم در شناخت و ارج نهادن به ارزش‌های هنری کشورمان قدم‌های درستی برداریم و مفاهیم نهفته در اخلاق، منش و رفتار استادان میرخانی و سایر هنرمندان پیشکسوت را به نسل جوان منتقل کنیم. معتقدم نسل جوان خوشنویسی کشورمان نیاز دارد تا پیشینه گذشته خود را بداند.

وی با نقل خاطره‌ای از استاد حسن میرخانی افزود: خاطرم هست که سال ۱۳۵۵ برای نخستین بار خدمت ایشان رسیدم و از استاد میرخانی خواهش کردم که به من هنر خوشنویسی یاد بدهند. وی پیشنهاد داد که به انجمن خوشنویسان بروم و پاسخ قابل تاملی به من داد و گفت که اگر او بخواهد به من آموزش بدهد، هر یک جلسه باید هزینه‌ای به اندازه یک ماه آموزش در انجمن را بپردازم. بنابراین بهتر است به انجمن بروم تا به جای یک جلسه آموزش، چندین جلسه آموزش ببینم. به نظرم این مرام و اخلاق استاد در قبال شاگرد مثال‌زدنی است.

این استاد خوشنویسی بیان کرد: تا قبل از دهه ۱۳۶۰ منابع بسیار کمی در عرصه خوشنویسی در اختیار داشتیم. اگر کتابت‌ این استادان نبود و کتاب‌های خوشنویسی را نمی‌نوشتند، این هنر در کشورمان پیشرفت چشمگیری نمی‌کرد. به نظرم برادران میرخانی نقش واسط بین هنر خوشنویسی قدیم و هنر خوشنویسی جدید بودند. البته استاد حسن میرخانی کتابت داشت و استاد حسین میرخانی شاگردپروری می‌کرد. 

ماجرای اصرار محمدرضا شجریان برای کمانچه‌نوازی حسین میرخانی و فیلمی که در آرشیو است!

هادی منتظری استاد موسیقی و نوازنده پیشکسوت کمانچه نیز در این نشست اظهارداشت: دلیل حضور من در این نشست این است که استاد میرخانی علاوه بر هنر خوشنویسی، دستی بر کمانچه نیز داشت. خاطرم هست یکی از روزهایی که با استاد محمدرضا شجریان تمرین داشتیم، به من گفت همراهم بیا که می‌خواهم تو را به جای خوبی ببرم. همراه با ایشان به منزل استاد میرخانی رفتیم. در آن جلسه از ایشان خواست که کمانچه بنوازد اما ایشان گفت از زمانی که به مکه رفته‌ام، موسیقی نمی‌زنم. در نهایت با اصرار استاد شجریان چند دقیقه‌ای کمانچه نواخت و استاد شجریان نیز از این کمانچه‌نوازی فیلم گرفت. متاسفانه من این فیلم را ندارم اما حتما در آرشیو استاد شجریان می‌توان آن را پیدا کرد. از همایون عزیز می‌خواهم که این فیلم را در اختیارمان بگذارد.

مهدی فروزنده هنرمند خوشنویس نیز در این نشست گفت: بنده یکی از کوچکترین شاگردان استاد میرخانی بودم و یکی از همان ۴۰۰ شاگردی هستم که دختر استاد میرخانی بدان اشاره کرد. شکی نیست که استاد سیدحسین میرخانی بنیانگذار انجمن خوشنویسان بود، چرا که منش و رفتار ایشان نشان می‌داد که فردی اداری بوده است. مسئله مهم دیگر جانشینی ایشان است. بنده معتقدم اگر امروز خدمت استاد غلامحسین امیرخانی نبودیم و ایشان جایگزین استاد میرخانی نمی‌شد، هیچ وقت انجمن به این پایه و بنیان نمی‌رسید. 

وی اضافه کرد: سنگ‌بنایی که این دو استاد گذاشتند، امروز به ثمر نشسته و بیش از ۴۲۰ استاد تراز اول در سراسر کشور داریم.

امیرخانی نیز در بخش پایانی این جلسه با اشاره به یک دهه طلایی در انجمن خوشنویسان گفت: به نظرم دهه ۱۳۶۰ جایگاه ویژه‌ای در انجمن خوشنویسان داشت، چرا که در آن دوره به پشتوانه انتشارات و فروش بسیار بالای کتاب‌های خوشنویسی، رقم دریافتی برای آموزش هنرجویان در انجمن را این قدر پایین آورده بودیم که حتی ضعیف‌ترین اقشار جامعه نیز که علاقه‌مند به خوشنویسی بودند می‌توانستند آموزش ببینند. همچنین این فرصت را داشتیم که سمینارهای سراسری کشوری برگزار کنیم تا تجارب استادان به همه هنرجویان در کشور منتقل شود.