شب قدر یا لیلة القدر، شبی با ارزش و پرفضیلت نزد مسلمانان و شب نزول قرآن و شب مقدر شدن امور انسان‌هاست. شب قدر همه ملائکه و فرشتگان نازل می‌شوند و این شب فرصتی ویژه برای همه بندگان خدا خواهد بود. به همین مناسبت برای آشنایی بیشتر با شب قدر و در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، گفت و گوی ما را با حجت الاسلام و المسلمین حسین عباسی بخوانید:
چرا تاکید شده است که در شب قدر بیدار بمانیم؟
شب قدر در فرهنگ قرآن و روایات از جایگاه بسیار با عظمتی برخوردار است؛ تا آنجاکه شب قدر در قرآن برابر با هزار ماه ذکر شده، ضمن اینکه شب قدر شب نزول قرآن، شب آمرزش گناهان و شب تعیین تقدیرات یک سال برای انسان معرفی‌شده است. یکی از اعمال شب قدر احیا و شب‌زنده‌داری است؛ تا آنجاکه پیامبر خدا حضرت محمد (ص) فرمودند:کسی که شب قدر را زنده بدارد عذاب تا سال آینده از او روی برمی‌گرداند. مهم است که انسان در چنین شبی بیدار بماند، پیامبر خدا درباره کسانی که در شب قدر بیدار نمانند نیز فرمودند: هر کس از شب قدر محروم شود، از تمام خیرات بی‌نصیب شده است.
ائمه در شب قدر چگونه عبادت می کردند؟
ائمه اطهار علیهم‌السلام این سنت حسنه را پاس و گرامی می‌داشتند و شب قدر بیدار می‌ماندند و از آن بهره می‌بردندو حضرت محمد (ص) نه‌تنها در شب قدر بیدار بوده‌اند بلکه در دهه سوم ماه مبارک رمضان کاملاً بستر خوابشان را جمع می‌کردند و به عبادت مشغول می‌شدند. حضرت علی علیه‌السلام دراین‌باره فرمودند: پیامبر خدا در دهه آخر ماه مبارک رمضان رختخواب خود را جمع می‌کردند و کمربند همت را برای عبادت محکم می بستند و همیشه اهل خانه را در شب بیست و سوم بیدار نگه می‌داشتند، حتی کسانی که به خواب رفته بودند در منزل به روی آن‌ها مقداری آب می‌پاشیدند تا از درک شب قدر و درک شب‌زنده‌داری محروم نشوند. پیامبرا خدا حتی در شب‌هایی که باران می‌بارید درحالی‌که مسجد مدینه سقف نداشت عبادت و شب‌زنده‌داری را ترک نمی‌کردند و دیگران را با رفتار خودشان وامی‌داشتند که در همان گل و باران بیدار باشند و نماز بخوانند.
حضرت علی علیه‌السلام هم که در طول سال بیدار می‌ماندند و شب‌زنده‌دار بودند و به شب‌های قدر اهتمام داشتند که بیدار باشند و به دعا و نماز مشغول باشند.حضرت فاطمه (س) نیز در شب‌های قدر بیدار بودند و حتی فرزندان خودشان را که از شدت خستگی به خواب می‌رفتند را در شب قدر بیدار نگه می‌داشتند.
بیدار ماندن در این شب چه فضیلتی دارد؛ آیا بیدار ماندن به تنهایی کفایت می کند؟
امام باقر علیه‌السلام فرمودند: هر کس شب قدر را احیا بدارد خداوند متعال گناهان او را می‌آمرزد، مرحوم شیخ عباس قمی نقل کرده‌اند که امام باقر (ع) در شب بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان تا نیمه‌های شب دعا می‌خواندند و بعد از نیمه‌شب به نماز مشغول می‌شدند و تا اذان صبح مشغول عبادت بودند. حضرت موسی‌بن‌جعفر (ع) به دیگران سفارش کرده‌اند:کسی که در شب قدر غسل کند و تا سپیده دم بیدار باشد خدای متعال گناهان او را می‌آمرزد. امام حسن عسکری علیه‌السلام هم مانند پدران بزرگوارشان در طول سال شب‌زنده‌داری می‌کردند و مناجات‌های طولانی داشتند و به شیعیان خودشان هم تاکید می‌کردند که مخصوصا در شب قدر شب‌زنده‌دار باشند. از جمله فرمودند: بیدار ماندن در شب بیست و سوم ماه رمضان را از دست ندهید که طبق روایات در بین شب‌های ماه مبارک رمضان شب قدر به‌عنوان بهترین شب‌ها برای بیداری و خودسازی توصیه‌شده است و مهم‌تر از همه اینکه در این شب‌ها ما بیدار می‌مانیم که از خواب غفلت بیدار شویم نه صرفاً خواب نباشیم بلکه بیدار می‌مانیم که در این شب‌ها با توبه و پشیمانی از گناهان از خواب غفلت خارج شویم.
آیا با وجود حق الناس اعمالی از ما پذیرفته می‌شود؟
یکی از موضوعاتی که در قیامت بشریت را بیچاره می‌کند، مسئله حق‌الناس است. حق‌الناس در احادیث از عوامل مستجاب نشدن دعا شمرده‌شده، در این باره امام صادق (ع) فرمودند: هیچ عبادتی بالاتر از ادای حق مؤمن نیست. همچنین حضرت محمد (ص) فرمودند: کسی که حق دیگری بر گردنش باشد و توان پرداخت آن حق را داشته باشد، ولی در پرداختش کوتاهی کند هر روز در پرونده این شخص معادل گناه باج گیر برایش ثبت می‌شود.حق الناس با توبه و حتی با شهادت در راه خدا بخشیده نمی‌شود، بلکه انسان باید حق‌الناس را جبران کند و یا صاحب حق آن شخص را ببخشد. حق‌الناس یا مسائل مالی است مثل اینکه یک نفر مبلغی پول به کسی بدهکار است که باید بدهی اش را بدهد یا تضییع حق دیگران است.
اما نباید فکر کنیم که حق‌الناس فقط جنبه مادی دارد بلکه هر حقی که ضایع شود و فرد یا طرف مقابل راضی نباشد حق‌الناس به حساب می‌آید.غیبت، دروغ، تهمت، رعایت نکردن حقوق دیگران و هر حقی که ضایع کنیم و صاحب آن حق ناراضی باشد همه این موارد جزو حق الناس به حساب می‌آید.
در شب عاشورا امام حسین علیه السلام فرمودند: هر کسی حق الناس بر گردنش باشد در کربلا بماند و کشته شود حتی خونش با خون من در آمیخته شود فردای قیامت شهادت او نفعی به حالش ندارد؛ چون حق الناس بر عهده دارد. بنابراین کسی که حق الناسی بر گردنش است از کربلا برود، چون ماندنش نفعی به حالش ندارد. در شب قدر اگر ما تصمیم نگیریم که حق مردم را ادا و مردم را از خود راضی کنیم لبیک یا الله گفتنمان نفعی به حال مان ندارد.در این باره امام باقر علیه‌السلام نیز فرمودند: اولین قطره خون شهید کفاره همه گناهان او است مگر اینکه این شخص بدهکار به کسی باشدو ناراضی داشته باشد؛ بنابراین طبق این روایت اگر به‌حق کسی از ما دلخور و ناراضی باشد حتی شهادت در راه خدا نفعی به حال ما ندارد.
زمان دقیق شب قدر چه زمانی است؟
زمان دقیق شب قدر روشن نیست، ولی بر اساس بسیاری از روایات شب قدر در ماه مبارک رمضان واقع شده و به‌احتمال زیاد یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم یا بیست و سوم ماه رمضان است.
شیعیان بر شب بیست و سوم ماه رمضان تاکید دارند و اهل‌سنت اعتقاد دارند که شب قدر شب بیست و هفتم ماه رمضان است. امام صادق (ع) در ارتباط با اهمیت این شب فرمودند: تقدیر در شب نوزدهم صورت می‌گیرد، در شب بیست و یکم آنچه که مقدر شده ثبت می‌شود و در شب بیست و سوم ماه رمضان تقدیر افراد بر آنچه که از جانب خداوند ثبت‌شده امضا می‌شود. در شب قدر هست که آن چه تا یک‌سال برای انسان مقدر است مثل طول عمر، عافیت، رزق‌وروزی، همسر و فرزند، خانه، وسیله، دوست، همسایه خوب، امید، آرامش، علم، دانش، امنیت، موفقیت، عنوان، آبرو، اعتبار یا خسارت‌هایی که قرار است به انسان برسد مشخص می‌شود.
چگونه از شب قدر بهترین استفاده ببریم؟
بهترین عمل در شب قدر بعد از اینکه به اهمیت این شب پی بردیم و توبه کردیم دعا کردن است. شایسته‌است که ما شب قدر را به دعا، نماز و زیارت مشغول باشیم و از گناهانمان توبه کنیم.
در روایات ذکر شده کمیل ابن‌زیاد نخعی و حارث بن زیاد نخعی دوبرادر بودند، کمیل ابن‌زیاد، شاگردی حضرت علی علیه‌السلام را کرد و اهل دعا و ذکر شد و به کمال رسید، ولی برادر ایشان خدمت حضرت نیامد با دعا و ذکر بیگانه شد و از اهل بیت دور شد و، چون که از اهل‌بیت دور بود با دعا سروکار نداشت با افراد نابابی رفت‌وآمد داشت، آلوده‌ی دنیا شد و کارش به قتل و کودک کشی رسید و طفلان مسلم به دست او کشته شدند، بنابراین اگر انسان در چنین شبی به دعاو مناجات مأنوس شود مطمئنا خدا به او عنایت ویژه‌ای خواهد داشت.
انسان اگر در شب قدر به دعا، نیایش و ذکر خدا مشغول باشد قطعا مقدرات به نفع او خواهد بود. ما باید سعی کنیم در این شب با الگوگیری از معصومین (ع) به شب‌زنده‌داری، خواندن قرآن دعا و عبادت مشغول باشیم.
چرا به این شب، قدر می‌گویند؟
شب قدر یک کلمه عربی است که به معنای اندازه، تقدیر و سرنوشت است. ازاین‌جهت به این شب، شب قدر می‌گویند، چون مقدرات و تقدیر انسان‌ها به آنچه که در یک‌سال قرار است اتفاق بیفتد در این شب تعیین می‌شود. ممکن است قضا و قدری به‌خاطر عملکرد خودمان بر پیشانی ما نوشته شده باشد، اما همین قضا و قدر که برای ما نوشته‌شده و به‌خاطر عملکرد خودمان است را می‌شود با دعا برطرف کرد. در این باره امام صادق (ع) فرمودند: حتی بعد از اینکه قضای الهی مقدر شده باشد که یک اتفاقی برای انسان رخ دهد، اما دعا می‌تواند قضا و قدر را برطرف کند. گاهی‌وقت‌ها به‌خاطر عملکرد خودمان مرگ بد به سراغمان می‌آید، اما چیزی که می‌تواند مرگ بد را برطرف کند، صدقه است همانطور که حضرت محمد (ص) می‌فرماید: صدقه مرگ بد را از انسان دفع می‌کند. بااینکه عملکردمان باعث این مرگ بد شده، اما صدقه می‌تواند بلا را برطرف کند.
چه اعمالی باعث می‌شود سرنوشتمان به خوبی تغییر کند؟
امام صادق (ع) درباره این موضوع فرمودند:با بستگانتان رفت‌وآمد داشته باشید که صله رحم در سرنوشت شما تاثیر دارد، رفت‌وآمد خانه بستگان باعث می‌شود که اعمال انسان پاک و بلا برطرف شود. اموال و دارایی‌هایتان افزایش پیدا می‌کند و عمر انسان طولانی شود، بنابراین انسان می‌تواند با انجام عمل صالح و امور خیر سرنوشت شایسته‌ای را برای خودش رقم بزند و این امر با مقدراتی که در شب قدر معین می‌شود هیچ منافاتی ندارد.
