موضوع آزادسازی نرخ‌ها بخصوص قیمت‌های حمل و نقل جزو اهداف قانون برنامه است و در این قانون بر متنوع‌سازی نرخ‌ها در سال اول برنامه و آزادسازی در سال سوم برنامه پنجم تأکید شده است.
در این راستا در بخش حمل و نقل، وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم از ابتدا بر این موضوع تأکید داشت و یکی از برنامه‌های خود را زمینه‌سازی برای اجرای مناسب این موضوع و عملیاتی کردن آن عنوان کرده بود.
در این بین این روزها آزادسازی نرخ بلیت هواپیما بیش از دیگر مدل‌های حمل و نقلی مطرح شده است و نمایندگان مجلس، سازمان هواپیمایی کشوری، ایرلاینها و انجمن شرکت‌های هواپیمایی هر کدام درباره عملیاتی شدن این موضوع نظراتی دارند و مواردی را مطرح می‌کنند.
ایرلاینها مدعی هستند بیش از 50 درصد هزینه شرکت‌های هواپیمایی ارزی است و پس از نوسانات اخیر ارزی، هزینه ایرلاینها افزایش بسزایی یافت در حالی که درآمد‌های آنها ریالی است ضمن آنکه ایرلاینها در دریافت ارز مبادله‌ای هم مشکلاتی دارند.
در موضوع آزادسازی، متأسفانه بدون نگرش تخصصی، موضوع افزایش نرخ بلیت مطرح می‌شود، در حالی که آزادسازی صرفاً به معنای افزایش تعرفه نیست، بلکه نرخ‌گذاری متناسب با تقاضا است.
در این بین به تازگی یکی از نمایندگان مجلس عنوان کرده است که اگر قیمت بلیت هواپیما آزاد شود باید نرخ سوخت هم برای شرکت‌ها آزاد شود که از نگاه انجمن شرکت‌های هواپیمایی این موضوعی غیرکارشناسی است که قطعاً صنعت حمل و نقل هوایی را برای همیشه نابود می‌کند.
در واقع باید با حفظ منافع مشتری و مسافر، صنعت حمل و نقل هوایی را حفظ کرد و راهکار اصلی این موضوع، آزادسازی نرخ بلیت است اما در این میان موضوعی که موجب دغدغه خاطر ایرلاینها شده است، افزایش قیمت سوخت پس از آزادسازی نرخ‌های بلیت هواپیما است.
سوخت برای شرکت‌های هواپیمایی آیتمی قابل توجه بوده و در سبد هزینه ایرلاینها موضوعی اساسی است به همین دلیل ایرلاینها تأکید دارند در صورت آزادسازی نرخ‌های بلیت، نباید قیمت سوخت هواپیما آزاد شود و آنها به شدت با آزادسازی قیمت سوخت هواپیما مخالف هستند، زیرا صنعت حمل و نقل هوایی ایران با تحریم‌های ناجوانمردانه غرب مواجه است و همین موضوع شرایط صنعت را در ایران با دیگر کشورها متفاوت کرده است.
به عقیده شرکت‌های هواپیمایی، هواپیماهایی که وارد کشور می‌شود به واسطه شرایط تحریم، قدیمی و پرمصرف هستند همچنین از نگاهی دیگر به واسطه آنکه تسهیلات مالی برای نوسازی ناوگان وجود ندارد، هواپیماهای قدیمی در حال وارد شدن به کشور است که قطعاً مدیریت چنین مشکلاتی در اختیار شرکت‌های هواپیمایی نیست، بنابراین آزادسازی نرخ سوخت به آنها ضربه می‌زند.
به هر حال در راستای اطلاع از آخرین جزئیات آزادسازی نرخ بلیت هواپیما و چالش‌های پیش‌روی این موضوع، به سراغ حاکمیت صنعت حمل و نقل هوایی رفتیم که این روزها در حال چکش‌کاری موضوع آزادسازی نرخ بلیت برای دستیابی به برنامه‌ای مدون و اجرایی دقیق است.
کاپیتان حمیدرضا پهلوانی رئیس سازمان هواپیمایی کشوری است، وقتی در اتاق کارش ملاقتش کردیم مثل همیشه بشاش و پرانرژی بود.
آنچه می‌خوانید مشروح مصاحبه فارس با وی است:
فارس: ابتدا درباره آزادسازی نرخ بلیت هواپیما و پیش‌زمینه‌های لازم اجرای این کار در سازمان هواپیمایی کشوری و فعالیت‌هایی که از سال اول برنامه در سازمان انجام شده است، توضیحاتی ارائه دهید.
پهلوانی: سازمان هواپیمایی کشوری براساس قانون برنامه پنجم توسعه، موضوع آزادسازی را بررسی کرده و پیش‌نویس آیین‌نامه آزادسازی قیمت‌ها طبق برنامه‌های سازمان هواپیمایی کشوری آماده شده است.
ماده 161 این برنامه درباره حمل و نقل عنوان کرده که دولت مکلف است تا پایان سال اول برنامه نسبت به متنوع‌سازی نرخ خدمات حمل و نقل هوایی در بخش بار و مسافر اقدام کند و سپس از ابتدای سال سوم که سال 1392 است، ضمن آزادسازی کامل نرخ حمل و نقل هوایی، قیمت خدمات فرودگاهی، شبکه پروازی، لغو تخفیفات تکلیفی و هرگونه معافیت در زمینه بهره‌برداری از خدمات ناوبری هوایی، فرودگاهی، نشست و برخاست، خدمات پروازی، واگذاری اماکن و سایر موارد مرتبط را واقعی کند که این مورد تکلیف دولت برای انجام ماده 161 بند ب است.
بند (الف) این ماده قانونی مرتبط با برقراری پرواز و جابه‌جایی کالا و مسافر برای فرودگاه‌های بین‌المللی، و بند (ج) آن درباره ساماندهی امور حمل و نقل هوایی و ارتقاء رقابت‌پذیری با رویکرد لغو انحصارات مربوط به حمل و نقل هوایی، شرکت‌های هواپیمایی و هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، همینطور تسهیل قوانین مربوط به تأسیس هواپیمای جمهوری اسلامی ایران و از این قبیل است.
البته سال گذشته در قالب برنامه سه ماهه، نرخ بلیت به طور میانگین 65 درصد افزایش یافت که این به دلیل نوسان اخیر ارز و افزایش نرخ سوخت بود.
* واگذاری هر مسیر درخواستی ایرلاینها/ رفع مسیرهای تکلیفی
فارس: در این‌باره چه بسترسازی‌هایی انجام شد؟
پهلوانی: اجرای این تکلیف از ابتدای سال 1392 به سازمان هواپیمایی کشوری ابلاغ شده است و ما مکلف هستیم آن را به استناد قانون انجام دهیم؛ در این راستا انتقاداتی در بسترسازی این امر توسط مراکز مختلف و مرتبط مطرح است مبنی بر اینکه این بسترسازی چگونه انجام گرفته و آیا قرار است آزادسازی به طور کامل اجرا شود و یا خیر؟
در راستای بسترسازی برای آزادسازی نرخ‌های بلیت هواپیما از سال گذشته چند فعالیت را به صورت گسترده و همزمان اجرا کردیم، اول آنکه تمام شبکه پروازی در داخل عملاً آزاد شده است یعنی هر شرکت هواپیمایی درخواست انجام پروازی را در مسیرهای مختلف داخلی ارائه داد، با در نظر گرفتن موارد فنی یعنی تعداد هواپیما، ساعت‌های موظف پروازی ایرلاین، در کنار هواپیماهای پشتیبان (Back up) و رعایت فاکتورهای مناسب طبق خواسته سازمان هواپیمایی کشوری، مسیرهای پروازی درخواستی به آنها واگذار می‌شود که این مورد عملاً در صنعت حمل و نقل هوایی در حال اجرا است.
فارس: یکی از موضوعات مورد تأکید در بحث آزادسازی نرخ‌های بلیت هواپیما، رتبه‌بندی شرکت‌های هواپیمایی است، درباره تأثیرات رتبه‌بندی در آزادسازی نرخ‌ها بفرمایید.
پهلوانی: در مورد رتبه‌بندی شرکت‌های هواپیمایی باید گفت این رتبه‌بندی‌ها موارد محاسباتی بسیار متنوعی داشت و اساس آن برای استفاده ایرلاینها از تسهیلات صندوق توسعه ملی پیش‌بینی شده بود؛ این اساس می‌تواند به نوعی رتبه‌بندی شرکت‌های هواپیمایی را مشخص کند که در این فرمول «تأخیرات»، «شکایات مسافران» و «زیرساخت‌های ایمنی» فاکتورهای بسیار مهمی را تشکیل می‌دادند که این مورد انجام و به شرکت‌های هواپیمایی ابلاغ شد.
* تعیین نرخ بر اساس جذابیت مسیر در کنار لغو تخفیفات پروازی از زمینه‌های آزادسازی
فارس: پس از آزادسازی نرخ‌های بلیت هواپیما، موضوع مسیرهای پر تردد و کم تردد در کنار فصول پیک سفر و زمانهای کاهش مسافر (Low season،High season) مطرح است، درباره آخرین جزئیات و معیار‌های شما برای نرخ‌ها و پرواز ایرلاین در مسیرها توضیحاتی ارائه دهید.
پهلوانی: سازمان هواپیمایی کشوری در حال تصحیح نرخ‌گذاری‌ها است، این نرخ‌گذاری‌ها برای مسیرهایی که جذابیت بیشتری دارد و مسافران بیشتری استقبال می‌کنند، محاسبه شده است که این حداقل مسیرها را برای نشست و برخاست هواپیما در قیمت‌گذاری‌ها «یک ساعت» محاسبه کرده‌ایم و مسیرهایی که کمتر از این عدد است به یک ساعت رسانده‌ایم که این یک ساعت مبنای اقتصادی مناسبی برای ایرلاینها ایجاد کند.
در دومین مورد از فعالیت‌هایمان، ضریب مطلوبیت مسیر (نظیر مسیر کیش) برای نرخ‌گذاری‌های را لحاظ کرده‌ایم که این یک فاز اقتصادی مناسب و یک بستر نرخ‌گذاری مطلوب برای شرکت‌های هواپیمایی است که تقریباً انجام شده است.
در سومین مورد لغو تخفیفات عملیاتی شده است؛ زیرا در همین برنامه آزادسازی، به موضوع لغو تخفیفات مسیرهای تکلیفی اشاره شده است.
متأسفانه هم‌اکنون هواپیماهایی که نرخ‌های متفاوتی در مورد ارزش هواپیما دارند، با قیمت‌های بلیت یکسان مواجه هستند و این منصفانه نیست، زیرا نرخ‌های تکلیفی برای هر نوع هواپیما موجب می‌شود، شرکت‌ها نوسازی ناوگان را در دستور کار قرار ندهند؛ قطعاً آزادسازی نرخ‌ها به ارتقاء خدمات می‌انجامد، در حال حاضر شرکت‌های توانمند متفاوتی داریم که عرصه رقابت برای آنها به دلیل تکلیفی بودن نرخ‌ها توجیه‌پذیر نیست.
رئیس سازمان هواپیمایی کشوری
* فروش الکترونیکی بلیت پس از آزادسازی اجباری می‌شود
فارس: یکی از موضوعاتی که در آزادسازی نرخ بلیت هواپیما دغدغه شرکت‌های هواپیمایی و البته مردم و مسافران است، موضوع ورود دلالان به این عرصه و واسطه‌گری‌های غیرقانونی است، برای جلوگیری از این مشکل، چه تمهیداتی را مد نظر قرار داده‌اید؟
پهلوانی: هم‌اکنون در حال برنامه‌ریزی هستیم تا اشکالاتی که برای پیاده‌سازی آزادسازی نرخ بلیت وجود دارد، با همکاری شرکت‌های هواپیمایی و سازمان‌های مرتبط برطرف کنیم. در این راستا مقرراتی برای ابلاغ به ایرلاینها فراهم کرده‌ایم، ضمن آنکه قوانینی را برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی در نظر گرفته‌ایم؛ مثلاً همین مورد مباحث مربوط به فروش الکترونیکی را اجباری می‌کنیم تا دست واسطه‌ها کاهش یابد.
* ایرلاینها برای آزادسازی مکلف به ارائه برنامه هستند
پهلوانی: همچنین اخذ برنامه‌های شرکت‌های هواپیمایی در پروسه‌ای مشخص، از دیگر برنامه‌های سازمان هواپیمایی کشوری در موضوع آزادسازی است که امیدواریم این موارد بستری برای ابلاغیه آزادسازی و دستور اجرا از سوی ارگان‌های تصمیم‌گیر باشد.
فارس: موضوعی که درباره آزادسازی نرخ‌های بلیت هواپیما مطرح است، انعطاف‌پذیری نرخ‌ها و قیمت‌های مختلف آن در شرایط مختلف، زمانهای متفاوت و فصول مختلف است و بسته به پیک سفر و روز‌های کم مسافر (Low season،High season) تغییراتی دارد، سازمان از چندی پیش کف قیمت برای بلیت هواپیما را برداشت، برنامه خاصی برای تعیین سقف قیمتی و برداشتن یا ماندن آن در شرایط آزادسازی دارید؟
پهلوانی: انعطاف‌پذیری در نرخ‌گذاری مدنظر است؛ در گذشته برای نرخ بلیت هم سقف و هم کف نرخ وجود داشت، اما در حال حاضر کف قیمتی برداشته شده است یعنی اگر شرکت‌های هواپیمایی در مناطق و زمانهای مختلف پروازهای خود با کاهش مسافر مواجه بودند می‌توانند از قانون کف قیمتی استفاده کنند و نمونه آن فروش بلیت کمتر از نرخ مصوب فعلی در برخی پروازهای کم‌مسافر و در فصول خاص سال است.
فارس: و سقف قیمت؟
پهلوانی: فعلاً نتوانستیم سقف قیمتی را برداریم چون فضای آزادسازی باید فراهم شود تا این ابلاغیه صورت گیرد و سقف قیمتی برداشته شود، در حال حاضر سقف قیمت‌های بلیت‌های هواپیما کنترل شده است و به استناد همین تمهیداتی که دولت برای شرکت‌های هواپیمایی پیش‌بینی کرده است، لازم‌الاجرا است که این سقف هم نگه داشته شود.
اما وقتی که شرایط انعطاف‌پذیری نرخ بلیت و بسترهای لازم آن فراهم شود، ما می‌توانیم راحت‌تر نسبت به آزادسازی نرخ بلیت‌های هواپیما اقدام کنیم.
فارس: برخی نمایندگان مجلس معتقد هستند باید به دنبال آزادسازی نرخ بلیت هواپیما، نرخ سوخت هم حتماً آزاد شود، در این بین شرکت‌های هواپیمایی اعتقاد دارند هزینه سوخت یکی از هزینه‌های اصلی هر ایرلاین است و این آزادسازی نرخ سوخت در شرایطی مصداق دارد که حمل و نقل هوایی ایران تحریم نباشد؛ وقتی ایرلاینی قادر به ورود هواپیماهای کم‌مصرف و نو نباشد پس باید دولت یارانه‌ای به شرکت‌ها دهد که همان سوخت یارانه‌ای است، به عقیده شرکت‌های هواپیمایی در این شرایط ویژه صنعت، آزادسازی نرخ سوخت در کنار آزادسازی قیمت بلیت، فقط به کاهش راندمان و بهره‌وری ایرلاینها می‌انجامد، پیگیری‌های سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان حاکمیت در این مسئله تاکنون چه بوده است؟
پهلوانی: منابع سوختی، منابع محدودی هستند که نه تنها متعلق به این نسل که متعلق به همه نسل‌ها است و باید با سیاست و تدبیر از این منابع حراست شده تا استفاده بهینه شود؛ نمایندگان مجلس قانونگذار هستند، آنها می‌گویند باید ساختاری پیش‌بینی شود تا این ساختار در نهایت به نفع اقتصاد مردم باشد.
طبیعتاً در ساختاری که قیمتی فعلی سوخت هر لیتر 700 تومان برای شرکت‌های هواپیمایی است، به تناسب هزینه‌ها و تناسب نیازهایی است که این ساختار اقتصادی شکل گرفته است، طبیعتاً اگر قرار باشد این ساختار عوض شود و به سمت آزادسازی گام برداریم، نماینده‌های مجلس هم باید نسبت به این کار اهتمام ورزند بنابراین سیاست اینکه پس از آزادسازی، تغییر قیمت سوخت انجام شود یا خیر، بستگی به استراتژی دولت در ساختارهای اقتصادی دارد.
البته سیاستهای دولت بر اساس ثبات اقتصادی است، اگر قرار است تا پایان سال روند افزایشی نرخ قابل کنترل باشد و دولت بخواهد روند افزایشی قیمت‌ها را کنترل کند تا در فرکانس‌های شدید قرار نگیرد، طبیعتاً باید در موضوع قیمت‌گذاری سوخت تجدید نظر کند.
قطعاً اگر همزمان بخواهیم نرخ سوخت هواپیما را در کنار نرخ سوخت بلیت افزایش دهیم، تولید دچار یک نوسان و فرکانس شدید قیمتی می‌شود که با ساختار اقتصادی و استراتژی دولت در تثبیت ساختار اقتصادی مغایر است؛ اما اینکه به سمت و سویی برویم که نرخ‌گذاری سوخت زمینه استفاده بی‌رویه از منابع سوختی کشور را فراهم کند، مناسب نیست به هر حال این تدابیر استراتژی دولت است و خود باید تصمیم‌گیری کند.
سازمان هواپیمایی کشوری در بسترسازی و آزادسازی نرخ بلیت و قیمت سوخت تابع سیاستهای اتخاذی است و امیدواریم هر زمانی که صلاح باشد با تدوین استراتژی، تصمیم‌گیری منطقی داشته باشیم.
فارس: برخی معتقد هستند آزادسازی نرخ‌های بلیت هواپیما منجر به افزایش بی‌رویه قیمت‌های بلیت شده به طوری که مردم عادی دیگر قادر به استفاده از این مدل حمل و نقلی نخواهند بود، در شرایط رقابتی امکان تحقق چنین امری وجود دارد؟
پهلوانی: خیر؛ ببینید هم‌اکنون بسترهای آزادسازی نرخ بلیت فراهم شده است، حال اگر اتفاقی در آزادسازی نرخ‌ها انجام شود، حداکثر پروسه یک ساله خواهد بود و پس از آن طبق پیش‌بینی‌ها، قیمت‌ها به رقم فعلی نزدیک می‌شود.
پیش‌بینی اقتصادی ما این است که اگر زیرساخت‌ها به طور دقیق اجرا شود، پس از خصوصی‌سازی کامل و گذشت یک سال به نرخ‌های فعلی نزدیک می‌شویم.
فارس: در پایان آماری درباره تعداد ایرلاین‌های داخلی فعال کشور و میزان هواپیماهای موجود در ناوگان ارائه دهید.
پهلوانی: در حال حاضر 16 ایرلاین موجود کشور با 240 فروند هواپیما عرصه را برای رقابت فراهم می‌بینند، امسال 22 فروند هواپیما به ناوگان هوایی کشور افزوده شد.
متوسط سن ناوگان موجود 22.8 سال است و 54 فرودگاه در نقاط مختلف کشور به این هواپیماها خدمات می‌دهند.
فارس: ممنون از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.
پهلوانی: من هم از فارس به خاطر اطلاع‌رسانی‌های دقیق، سریع و کامل به مردم، در جایگاه خودم قدردانی می‌کنم.
