آیین رونمایی از تابلو معاملات قراردادهای آتی نفتا و متانول در بورس انرژی ایران تا ساعتی دیگر برگزار می‌شود اما قرارداد آتی چیست و چه اهمیتی برای بازار سرمایه کشور و از آن بالاتر برای اقتصاد کشور دارد؟ «سنا» در این یادداشت به تمامی ابعاد این موضوع پرداخته است.
قرارداد آتی چیست؟
شاید قبلا اسم معاملات آتی را شنیده باشید، یا برایتان این سوال پیش آمده‌باشد که قرارداد آتی چیست؟ آدم‌ها همیشه از خطرکردن در محیط شغلی و بی‌اطمینانی مالی گریزان‌اند، مثلا یک تولیدکننده دوست ندارد مواد اولیه مورد نیازش را هربار به قیمت متفاوتی بخرد یا یک پالایشگاه و پتروشیمی به دنبال یک بازار مطمئن و شفاف برای فروش محصولاتش هستند تا براساس قیمت آن درباره ترکیب تولیدات خود (مثل سبد سهام) تصمیم بگیرد. دغدغه‌هایی از این دست باعث تشکیل بازار آتی برای کاهش ریسک نوسانات قیمت شده‌است.
اما بازار آتی چیست؟
بازار آتی یک بازار دوطرفه است. به بیان ساده، قرارداد آتی یعنی قراردادی که در آن کالایی را اکنون و باقیمت مشخص بخریم، اما تحویل و پرداخت وجه آن به آینده موکول شود. در قراردادهای آتی طرفین متعهد به تحویل کالای مشخص در اندازه مشخص و پرداخت وجه آن در تاریخ معین در آینده هستند و برای تضمین انجام تعهد، باید خریدار و فروشنده هرکدام مبلغی را نزد اتاق پایاپای که وظیفه‌اش تسویه است (در این جا بورس) قرار دهند.
کالای تحویلی قرارداد آتی باید دارای استاندارد کیفیت و کمیت اعلامی مورد تایید بورس باشد، و همچنین زمان و محل تحویل آن هم مشخص باشد. تنها متغیر در معاملات آینده قیمت است، که در مرحله معامله برآورد می‌شود.
از مهمترین مزیت‌های تابلوی معاملات آتی انرژی در ایران:
ایجاد مرجعیت قیمت در منطقه
پوشش ریسک حاصل از نوسانات قیمت
کشف قیمت منصفانه
ابزاری جدید برای سرمایه‌گذاری
توسعه صادرات فراورده‌های نفتی
امکان تحویل کالا در سررسید
کارکردها و مزیت‌های بازار آتی
۱. ایجاد مرجعیت قیمت در منطقه: کشور ایران با تنوعی از محصولات تولیدی می‌تواند تعیین‌کننده اصلی قیمت در بازار منطقه باشد. باتوجه به اینکه ظرفیت فعالیت بازیگران بین‌المللی نیز در این بازار دیده شده است و امکان تحویل برای خریداران کالا وجود دارد، می‌توان به آرمان مرجعیت قیمت در منطقه خاورمیانه دست یافت که در سطح کلان دستاورد بزرگی برای کشور ایران خواهد بود.
۲. پوشش ریسک حاصل از نوسانات قیمت: نفت و فرآورده‌های نفتی ازجمله کالاهایی هستند که نوسانات قیمت در آنها بسیار زیاد بوده و وجود بیمه در صورت زیان در این بازارها می‌تواند جالب توجه خریداران و فروشندگان باشد. به این نوع بیمه در بازارهای آتی پوشش ریسک می‌گویند. درواقع خریداران و فروشندگان کالا با اخذ موقعیت معکوس همزمان در بازار نقدی و بازار آتی خود را در برابر نوسانات قیمت کالاها بیمه می‌کنند.
۳. مشارکت کلیه افراد حقیقی و حقوقی داخلی و بین‌المللی در بازار آتی: پیش از این افراد حقوقی داخلی و بین‌المللی (شرکت‌های خریدار و فروشنده حامل‌های انرژی) در بازار فیزیکی بورس انرژی ایران فعالیت داشته‌اند. همچنین در بازار سلف موازی استاندارد عمدتا افراد حقوقی به فعالیت پرداخته و شمار اندکی بازیگر حقیقی داشته است. بازار قراردادهای آتی بورس انرژی ایران امکان حضور وسیعی از افراد حقیقی و حقوقی را فراهم آورده است و امکان جدید سرمایه گذاری محسوب می شود.
۴. اندازه کوچک قراردادها و امکان حضور علاقه‌مندان به صورت گسترده‌تر: یکی از دلایلی که جذابیت بازار آتی انرژی را بیشتر می‌کند، اندازه کوچک قرارداد (در اندازه‌های یک تنی و یک بشکه‌ای) و امکان حضور در بازار با وجه تضمین نسبتا کم است. در سایر بورس‌های آتی در جهان این قراردادها تحت عنوان میکرو فیوچرزها مطرح می‌شوند که با هدف مشارکت سرمایه‌گذاران خطرپذیر بیشتر راه‌اندازی می‌شوند.
۵. حضور عرضه‌کنندگان و خریداران کالا در بازار و ایفای نقش در کشف عادلانه قیمت: در صورتی که خریداران و فروشندگان فعالانه در بازار آتی مشارکت نمایند، قیمت‌های مدنظر خود برای خرید و فروش را در قراردادها اعمال خواهند نمود. این به کشف عادلانه‌تر ققیمت خواهد انجامید.
۶. بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری اهرمی: سرمایه‌گذاری اهرمی سرمایه‌گذاری پرریسکی است که مانند شمشیر دولبه می‌تواند سود یا زیان بالایی به وجود آورد. برای سرمایه‌گذاران خطرپذیری که تحلیل مناسبی از بازار داشته باشند، سودهای مناسبی نسبت به سایر بازارها به ارمغان خواهد آورد.
۷. دوسویه بودن بازار: در این بازار در صورتی که هر فرد حقیقی و حقوقی پیش بینی مشخصی از افزایش یا کاهش قیمت داشته باشد، بدون توجه به اینکه چه ماهیتی دارد، می‌تواند اقدام به اخذ موقعیت تعهدی خرید یا فروش کند. به طور مثال یک شرکت خریدار کالا بر اساس تحلیل خود می‌تواند موقعیت تعهدی فروش و یک شرکت فروشنده کالا می‌تواند موقعیت تعهدی خرید اخذ نموده و از تغییرات قیمت بهره‌مندی مناسبی داشته باشد.
سنا
