بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان بازار سرمایه در کشور قادر است ضمن تجهیز و سرازیر کردن پس‌اندازهای راکد در کشور و سوق دادن آنها به سوی تولید، حرکت به سوی رشد و توسعه اقتصادی را سرعت بخشد. نتایج پژوهش‌های تاریخی در دوره‌های مختلف نشان می‌دهد شاخص قیمت بازار بورس اوراق بهادار با نرخ ارز واقعی رابطه مثبت دارد. به بیانی دیگر میان شاخص بورس و دلار، همبستگی وجود دارد.طی سالهای گذشته یکی از عواملی که موتور رشد آنی را در بسیاری از بازارها از جمله بازارهای مالی روشن کرده، جهش‌های ارزی بوده است. می‌توان گفت وابستگی غیرقابل انکار بخش‌های مختلف اقتصاد به یکدیگر موجب شده، همسو با تحرکات چشمگیر و حتی مقطعی ارزی، بازارهای مالی نیز همچون بازارهای فیزیکی به چنین تغییراتی واکنش نشان دهند.
همچنین، اگر چه رشد نرخ ارز می‌تواند به هجرت برخی سرمایه‌گذاران از بازار سهام به بازار ارز منجر شود و در نتیجه یک عامل کاهشی برای شاخص بورس به حساب رود، اما از طرف دیگر، افزایش قیمت دلار، افزایش سودآوری شرکت‌های بورسی را نیز در پی دارد و می‌تواند یک نیروی افزایشی برای شاخص باشد.
اما، کدام سهام صنایع بیشتر از افزایش نرخ دلار متأثر می‌شوند؟ سهامی بیشترین تاثیر را از نرخ دلار می‌پذیرند که یا مواد اولیه خود را از خارج از کشور وارد می‌کنند یا در زمره صادرکنندگان قرار دارند. در برخی موارد نیز برخی از تولیدات در داخل کشور بر مبنای نرخ دلار قیمت‌گذاری می‌شود. در مجموع بخش عمده‌ای از شرکت‌های بورسی با افزایش نرخ ارز، در افزایش درآمدها زمینه لازم را پیدا می‌کنند. افزایش نرخ ارز در وهله اول، باعث افزایش درآمد ریالی شرکت‌های صادراتی می‌شود. با افزایش نرخ ارز، شرکت‌های صادراتی می‌توانند ارز حاصل از فروش خود را با قیمت بالاتری در بازار داخلی به فروش برسانند، در نتیجه درآمد ریالی آنها افزایش می‌یابد.
همچنین، شرکت‌هایی که به واردات مواد اولیه وابسته هستند در طرف دیگر، با افزایش هزینه‌های ریالی و بنابراین با کاهش سود مواجه می‌شوند، اما این شرکت‌ها با یک مرحله تاخیر یا به طور مستقل، نرخ فروش را افزایش می‌دهند یا از مراجع ذی‌صلاح مجوز افزایش نرخ می‌گیرند. همچنین، افزایش نرخ ارز باعث می‌شود که کالاهای داخلی نسبت به کالاهای وارداتی مزیت قیمتی پیدا کنند. به این ترتیب در مجموع رشد نرخ دلار به نفع هر دو گروه صادرات‌محور و واردات‌محور تمام می‌شود.
نمودار زیر نوسانات شاخص بورس و ارز را طی دوره یک سال گذشته نشان می‌دهد. بر اساس این نمودار، دلار و بورس طی دوره‌هایی به یکدیگر رسیده‌اند.
همگرایی مثبت میان دلار و شاخص کل
در همین راستا، مدیرعامل سبدگردان داریوش با بیان اینکه نرخ ارز در اقتصاد معلولی است که بیانگر افزایش نقدینگی و بروز تورم در اقتصاد کشور است، به خبرنگار پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا) گفت: میزان نقدینگی در حال حاضر، رقمی حدود ۳۴ درصد است و زمانی که افزایش میزان نقدینگی در کشور همراه با رشد اقتصادی یا افزایش صادرات نباشد، لاجرم نرخ مبادله پول ملی و دلار یا ارزهای دیگر در بازار تغییر می‌کند.
همایون دارابی با بیان اینکه نرخ دلار بیانگر افزایش نقدینگی و بروز تورم در جامعه است، تصریح کرد: به دلیل اینکه نرخ سهام ناشی از عوامل مختلفی همچون فروش و ارزش جایگزینی است، بنابراین، زمانی که نرخ دلار افزایش می‌یابد، با یک تأخیر زمانی حدود ۳ تا ۶ ماه، قیمت سهام نیز افزایش می‌یابد و با همراه با افزایش قیمت سهام، شاخص نیز بالا می‌رود.
به طور عمومی میزان رشد شاخص تابعی از میزان رشد دلار در مقطع زمانی ۳ ماه گذشته خود است. با نگاهی به آمار گذشته در دوره زمانی ۱۸ امرداد ۱۳۹۱ تا ۱۵ دی ماه ۹۲ که دوره صعودی بازار بوده است، شاخص کل ۲۷۶ درصد افزایش داشته و نرخ دلار در همین دوره ۴۷ درصد افزایش داشته است.او ادامه داد: همچنین در دوره صعودی بلندمدت دیگر بازار سرمایه، اسفند ۹۵ تا بهمن ۹۶ بوده است که طی آن شاخص ۳۰ درصد و دلار آزاد ۲۳ درصد افزایش یافت. در دوره اخیر نیز که از بهمن ۹۷ آغاز و به امرداد ۱۳۹۹ ختم شد، شاخص در این دوره ۱۸ ماهه یک هزار و ۲۳۱ درصد بازدهی داشت و دلار ۷۷ درصد افزایش داشته است. بنابراین، رویکرد تاریخی نیز نشان از همگرایی دلار و شاخص کل دارد.
به گفته دارابی، در دوران نزولی بازار سرمایه یک همگرایی میان ارز و شاخص بورس نیز وجود داشته است. برای نمونه در مهرماه ۹۷ تا بهمن این سال، بازدهی شاخص منفی ۲۰ درصد بود و دلار بازدهی منفی ۱۸ درصد را به ثبت رسانده است. همچنین در دوره‌هایی که دلار ثبات داشته، بازار سرمایه نیز آرام بوده است.
نرخ نیمایی؛ ضربه‌گیر بازار سرمایه
این کارشناس بازار سرمایه با اشاره بر اینکه بازار سرمایه در حال حاضر بر مبنای نرخ نیما قرار گرفته است، گفت: نرخ نیما کمتر از نرخ‌های سنا و نرخ بازار آزاد است؛ این موضوع یک پتانسیل را در بازار سرمایه ایجاد کرده است. به بیان دیگر، نرخ ارز نیمایی برای بازار سرمایه یک بافری ایجاد کرده که اگر نرخ دلار براساس سناریوهای مختلفی که در اقتصاد از محل توافق مذاکرات ممکن است حاصل شود، کاهش یابد، نرخ نیمایی در این بازار به عنوان یک ضربه‌گیر عمل خواهد کرد.
او ادامه داد: با حرکت نرخ نیمایی به سمت نرخ بازار آزاد، پتانسیل رشد شاخص به وجود می‌آید؛ هر چه نرخ‌های ارز در کشور به یکدیگر نزدیک‌تر شوند و به سمت نظام تک نرخی حرکت کنیم، از اقتصاد سالم‌تری برخوردار خواهیم شد که از ایجاد رانت نیز اجتناب می‌شود. نگاهی به ترکیه نشان می‌دهد علیرغم اینکه این کشور نوساناتی در پول ملی دارد، اما به دلیل تک نرخی بودن، اقتصاد سالم‌تری دارند.
بازار سرمایه چشم‌انتظار نرخ دلار
مدیرعامل سبدگردان داریوش با بیان اینکه اقتصاد کشور در شرایط کنونی در یک بلاتکلیفی به‌سر می‌برد، گفت: در شرایط کنونی، بازار ارز تابعی از مذاکرات است و از سوی دیگر، لایحه بودجه نیز نرخ دلار دولتی یکی از مباحث بسیار مهم است که هنوز مشخص نیست نرخ ارز ترجیحی و نرخ دلاری که از صحن مجلس بیرون خواهد آمد، چه میزان خواهد بود. نرخ دلار یک فاکتور بسیار مهمی برای اقتصاد است که می‌تواند نرخ را در سال آینده در یک چهارچوب مشخص نگاه دارد.
او فروش صادراتی شرکت‌های بورسی را یکی از دلایل تأثیرگذاری دلار بر بازار سرمایه برشمرد و عنوان کرد: طبیعی است با افزایش نرخ دلار، مبلغ فروش شرکت‌های صادراتی نیز افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، از آنجا که ماشین‌آلات و خطوط تولید با دلار سنجیده می‌شوند، زمانی که نرخ دلار افزایش می‌یابد، ارزش جایگزینی ماشین‌آلات و خطوط تولید نیز بالا می‌رود و به دلیل تورم در کشور، ارزش املاک و مستغلات شرکت‌ها نیز افزایش می‌یابد و به تبع همگرایی میان عوامل یادشده، پس از ۳ تا ۶ ماه اثرات تغییرات نرخ دلار در نرخ سهام و در پی آن شاخص کل نیز نمایان می‌شود.
افزایش کارایی بازار با رفع محدودیت‌های مهم
مدیرعامل شرکت سبدگردان داریوش در بخش پایانی گفت‌وگوی خود با خبرنگار سنا در خصوص خبر حذف مشروط حجم مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس اظهار کرد: سال‌هاست بازار سرمایه در انتظار حذف حجم مبنا به عنوان یک عامل مهم افت کارایی بازار سرمایه است.
همایون دارابی با اظهار تاسف از اینکه حجم مبنا به دلیل عدم برخورداری از هر گونه توجیه علمی و تجربه‌ای در سالهای اخیر به مشکل اول بازار تبدیل شده است، تاکید کرد: طی این سال‌ها بسیاری از نمادها تجربه تله حجم مبنا در صف فروش و صف خرید را داشته‌اند؛ از این‌رو به نظر می‌رسد حذف حجم مبنا یک گام مهم برای بهبود کارایی بازار و روان شدن معاملات باشد.
این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به اینکه چنین تصمیم‌هایی نشان از حذف تدریجی این محدودیت مهم در بازار سرمایه دارد، افزود: به نظر می‌رسد روند آرام حذف حجم مبنا آغاز شده و پس از تجربه موفق حذف حجم مبنا در ۲۳ نماد بازار پایه فرابورسی که منجر به رفع تله حجم مبنا این نمادها شد، اخیرا هم طی اطلاعیه فرابورس ایران، جزییات حذف حجم مبنا برای برخی نمادهای بازار اول و دوم فرابورس اعلام شد.
او با اشاره به اینکه حذف حجم مبنا در نمادهای بازار اول و دوم فرابورس بنابر شرایط خاصی انجام می شود، تصریح کرد: براساس اعلام فرابورس، در صورتی که سهم در سه ماه گذشته دارای میانگین حجم معاملات بیش از دو برابر حجم مبنا باشد یا مجموع حداقل تعهد معاملات روزانه بازارگردان‌های فعال در آن نماد دو برابر حجم مبنا باشد، حجم مبنا حذف خواهد شد.
حجم مبنای نمادهای دارای صف خرید یا صف فروش در ۲۰ روز کاری متوالی در بازار پایه فرابورس ایران حذف می‌شود.به گفته این کارشناس بازار سرمایه، چنین تصمیم‌هایی مقدمه‌ای برای رفع محدودیت حجم مبنا است و حذف حجم مبنا در تمامی نمادهای بازار سرمایه می‌تواند بخش عمده مشکلات کارایی بازار را بر طرف کند و بازار حتی با دامنه نوسان کنونی ۵ درصد شرایط معاملاتی بهتری را تجربه کند.
دارابی که معتقد است این تصمیم می‌تواند برای فرابورس یک نوآوری و حرکت به جلو به‌منظور بهبود شرایط معاملاتی باشد، ابزار امیدواری کرد: توجه به حضور تیم مدیریتی جدید در فرابورس اتخاذ تصمیم‌های لازم در این بازار سرعت بیشتری گرفته است.
سنا
