در یادداشت کمیته اپیدمیولوژی و پژوهش کمیته علمی کرونا با عنوان «خطر موج ششم با سویه اُمیکرون احساس می‌شود: چه می‌توان کرد؟ » که در اختیار ایسنا قرار گرفته، آمده است: با نگاهی به وضعیت اپیدمی کووید -۱۹ در سایر کشورهای مانند انگلستان، دانمارک، آلمان و ... پس از بروز سویه اومیکرون می‌توان تهدید شروع موج بعدی اپیدمی در کشور را احساس کرد.
این ادامه این یادداشت بیان شده است: هرچند، که در پایان پاییز و شب یلدای ۱۴۰۰ همه چیز در کشور ما ظاهرا آرام است و اکثر نقاط کشور آبی است، اما با توجه به شرایط حاکم بر کشور، تهدید شروع موج بعدی به صورت جدی وجود دارد. با توجه به آنچه تا کنون اتفاق افتاده و علیرغم اینکه لزوماً همیشه پیش‌بینی‌ها درست از آب در نمی‌آید (خصوصا وقتی صرفاً بر اساس مدل‌های ریاضی این کار صورت گرفته باشد) ولی در عمل ناچاریم با توجه به شواهد و قرائنی که در دست داریم، تصویری (هرچند شاید غیر دقیق) برای آینده کشور و جامعه خود ترسیم نماییم. توجه به وضعیت کشورهای دیگر می‌تواند تصویری از وضعیتی که ممکن است پیش روی کشور ما باشد را نشان دهد و نگاه به وضعیت کشورهایی که در غلبه واریانت اومیکرون از کشور ما جلوتر هستند می تواند راهنمای خوبی باشد.
آنچه تا کنون می‌توانیم فرض کنیم:
۱. به دلیل نحوه ارتباطات بین‌المللی در کشور ما، به نظر می‌رسد که عمده موارد اومیکرون از طریق اروپا وارد کشور ما شده یا خواهند شد.
۲. از چند روز گذشته وجود موارد اومیکرون در کشور رسما اعلام شد و فرض قریب به یقین این است همین الان اومیکرون در کشور ما در حال گردش در سطح جامعه است.
۳. زمان دو برابرشدن موارد این بیماری در کشورهای مختلف بین ۲.۵ تا ۳.۵ روز بوده است. این موضوع به عوامل بسیاری بستگی دارد. گرچه ممکن است با استدلال‌هایی این زمان را کمی بیشتر (نسبت بالاتری از افراد که مبتلا شده و دارای ایمنی طبیعی شده‌اند و یا سطح نسبتاً بالاتر واکسیناسیون در کشور که عمده آنها نیز اخیراً واکسیناسیون خود را کامل کرده‌اند) یا کمی کمتر (استفاده از واکسن‌هایی با کارایی نسبتاً پایین‌تر در مقایسه با واکسن‌های mRNA) در نظر گرفت. اما در عمل زمان دو برابر شدن را ۲ یا ۳ یا ۵ روز در نظر بگیریم، تفاوت زیادی ندارد. آنچه مهم است این است که با تایید حداقل یک مورد ابتلا (هرچند وارده)، باید منتظر تعداد موارد بسیار بیشتری در روزهای آتی و البته با سرعت افزایش بیشتری باشیم زیرا در اغلب کشورهایی که وجود این سویه را گزارش کرده‌اند، نه تنها طی ۲ تا ۴ هفته این سویه توانسته جای سویه دلتا را بگیرد، بلکه در همین مدت به سرعت تعداد موارد نیز در این کشورها افزایش یافته است.
۴. ماهیت رشدنمایی اپیدمی به گونه‌ای است که در ابتدا و تا زمان ابتلای روزانه هزار نفر انتظار نداریم در آمار کشوری افزایش موارد، تظاهر و پیامد زیادی داشته باشد و یا توجه‌ها را چندان جلب کند. تظاهر بالینی خفیف‌تر اومیکرون به دلیل درصد بالای ایمنی در جامعه ایرانی (به دلیل واکسیناسیون و ابتلای طبیعی به عفونت) می‌تواند توجه به این موارد و انجام تست تشخیصی و شناسایی موارد را به تاخیر بیندازد و با توجه به اینکه نظام مراقبت ما عمدتا بر مبنای پایش موارد بستری است، می‌توان انتظار داشت نسبت به موج‌های قبلی دیرتر این موج را کشف کنیم. البته این موضوع در استان‌های مختلف کشور متفاوت است.
۵. در بیشتر کشورها بین شناسایی اولین موارد اومیکرون تا رخداد یک افزایش شدید با شیب تند موارد بیماری، کمتر از دو هفته فاصله زمانی بوده است. در کشور انگلستان پیش‌بینی شده است که تا اول ژانویه روزانه یک میلیون ابتلا در آن کشور رخ بدهد و بعضی برآوردها بیانگر این است که این موج اومیکرون در آن کشور موجب مرگ ۲۵ تا ۷۵ هزار نفر خواهد شد. البته مسئولین این کشور اقداماتی را به طور جدی در حال اجرا دارند که شاید بتوانند آثار این موج اومیکرون را کمتر کنند. توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌های وضعیت کشورمان با آنجا، می‌تواند به ما کمک کند تا تصویری از آنچه در کشور ما رخ خواهد داد بدست بیاوریم.
۶. با فرض اینکه از مدت‌ها قبل از شناسایی و تایید اولین مورد ابتلا به واریانت اومیکرون، این واریانت در کشور ما در حال گردش بوده (و در صورتی که نظام مراقبت ژنومیک قابل قبولی می‌داشتیم باید پیش از این وجود آن را گزارش می‌کردیم)، می‌توان انتظار داشت که در یک یا دو هفته اول دی ماه اولین آثار افزایش موارد بیماری را در نقاطی از کشور و در آمار کلی کشور مشاهده کنیم و به فاصله دو هفته از آن یعنی هفته سوم و چهارم دی ماه شاهد موج ششم واضح و بزرگی از موارد عفونت کووید باشیم. هرچند ممکن است به دلیل اینکه سیستم شناسایی و گزارش موارد در کشور ما عمدتاً مبتنی بر انجام تست از افراد علامت‌دار می‌باشد، این امکان وجود دارد که ما همه موارد عفونت را نتوانیم شناسایی و گزارش کنیم.
۷. به دلیل درصد بالایی از مردم کشور که در موج‌های قبلی مبتلا شده‌اند و همچنین با توجه به پوشش بالای واکسیناسیون افراد در جامعه می‌توان انتظار داشت که ایمنی نسبی خوبی در درصد قابل توجهی از جامعه ایرانی وجود داشته باشد، اما با توجه به توانایی عفونت‌زایی مجدد اومیکرون در افراد با ایمنی قبلی و هم چنین بخشی از جامعه که هنوز مبتلا نشده‌اند و یا واکسن نزده‌اند (که این بار به احتمال زیاد به سویه اومیکرون مبتلا خواهند شد)، به احتمال زیاد، موارد ابتلای وسیعی را شاهد خواهیم بود، هر چند به دلیل ایمنی نسبی قبلی در بخش قابل توجهی از مردم می‌توانیم امیدوار باشیم که درصد کمتری از مردم نیاز به دریافت خدمات درمانی یا بستری داشته باشند. در عین حال، به دلیل تعداد بسیار بالای موارد ابتلا، می‌توان انتظار داشت که مراجعین زیادی به مراکز درمانی داشته باشیم و متعاقب آن، افزایش موارد بستری و حتی افزایش موارد مرگ را شاهد باشیم.
۸ . می‌توان انتظار داشت تا هفته آخر دی ماه و هفته‌های اول بهمن ماه، بزرگی موج ششم، فعالیت‌های اجتماعی ما را تحت‌تاثیر قابل توجهی قرار دهد و نظام سلامت کشور مجددا تحت فشار فزایندهای قرار بگیرد.
۹ .برای اینکه تصویر ما از اینکه این موج چقدر طول خواهد کشید، بزرگی آن چقدر خواهد بود و موجب چه حجمی از بستری و مرگ خواهد شد کامل شود، باید صبر کنیم ببینیم سیر وقایع در کشورهای جلوتر از ما در منحنی اپیدمی چگونه خواهد بود. با این وجود، به نظر می‌رسد درنگ برای افزایش دقت برآورد از موج آتی جایز نبوده و احتیاط حکم می کند تا همین جا و بر اساس همین اطلاعات فعلی، اقدامات جدی پیشگیرانه را شروع کنیم.
چه باید کرد؟
آنچه تاکنون در کشورهای دیگر دیده‌ایم تصویری نسبی از آنچه در کشور ما رخ خواهد داد را روشن می کند. ممکن است آنچه در کشور ما رخ می‌دهد تطابق کاملی با سایر جاهای دنیا نداشته باشد، ولی احتمال رخداد آن و آثار آن به قدری هست که بر اساس آن بتوان تصمیمات عاجلی گرفت تا آسیب‌های ناشی از آن را کاهش داد. به احتمال زیاد جلوی این موج بزرگ ابتلا و شاید بستری را در کشور نتوانیم بگیریم، ولی اگر بتوانیم سرعت انتشار آن را کاهش دهیم می‌توانیم با فشار و آسیب کمتری آن را طی کنیم. همچنین با تعویق رخداد موج ششم می‌توانیم زمان خریده و اقداماتی از قبیل تکمیل واکسیناسیون و روش‌های ترویج و تشویق انجام آن را که در ادامه ذکر می‌گردد سرعت ببخشیم تا بتوانیم ابتکار عمل را در دست داشته باشیم. وضعیت ما مانند دریافت هشدار سونامی است که هر چند نمی‌توان با شنیدن این هشدار جلوی رخداد آن را گرفت (و دقیقا هم نمی‌دانیم این سونامی چقدر بزرگ و مخرب خواهد بود) ولی با اقداماتی باید آثار تخریبی آن را کاهش داد.
البته اجرای اقدامات کنترلی موجب فشار معیشتی بیشتری بر قشر بزرگی از مردم کشور خواهد شد و آن را نیز نباید نادیده گرفت و همواره معتقد بوده‌ایم که در توصیه به هر اقدامی (بستن مدارس و دانشگاه‌ها و کسب‌وکارها) باید آثار منفی این اقدامات بر روی معیشت و آموزش و تعاملات اجتماعی مردم و (به صورت غیر مستقیم) سلامت مردم را در کفه دیگر ترازو قرار داد و نباید فقط به بستن و تعطیلی بدون آثار مخرب آن اندیشید.
اما آنچه می‌توان انجام داد، به شرح زیر پیشنهاد می‌شود:
۱. تسریع و اهتمام وافر در تکمیل واکسیناسیون جامعه:
آ. افرادی که هنوز اقدام به واکسن زدن نکرده‌اند باید شناسایی شده و ضمن سعی در رفع موانع، تشویق شوند تا در اولین فرصت ممکن واکسن بزنند. شبکه بهداشتی کشور می‌تواند مراجعه فردی و ترغیب فرد به فرد را در دستور کار خود قرار دهد. رابطین بهداشت که از میان داوطلبان مردمی هستند می توانند کمک موثری داشته باشند.
ب. افرادی که یک نوبت واکسن زده‌اند، اما هنوز نوبت دوم واکسن خود را دریافت نکرده‌اند و نوبت واکسن آنها فرا رسیده باید تشویق شوند در اولین فرصت برای دریافت نوبت دوم اقدام کنند.
ت. افرادی که واکسیناسیون آنها کامل شده و نوبت سوم واکسن آنها فرارسیده نیز باید تشویق شوند تا نسبت به دریافت واکسن تکمیلی اقدام کنند.
۲. اطلاع‌رسانی شفاف و به دور از ایجاد وحشت در مردم برای ایجاد آمادگی و در مواردی که می‌توانند اقدامات کنترلی را به صورت جدی رعایت کنند. در این راستا می توان به مردم توصیه کرد که برای چند هفته آینده:
آ. فاصله‌گذاری اجتماعی را بیشتر رعایت کنند و تا می‌توانند از ورود به مکان‌های شلوغ و سرپوشیده پرهیز کنند.
ب. سفرهای غیرضروری خودشان را به تعویق بیندازند.
ت. دور همی‌ها را (خصوصا با افرادی که کمتر از رفتارها و مواجهات قبلی‌شان اطلاع دارند، از همین الان محدود کنند (صرف‌نظر از اینکه موردی از ابتلا به اومیکرون در شهر یا استان محل سکونت آنها گزارش شده یا نشده باشد).
ث. اقدامات بهداشت فردی را مجددا برای چند هفته آینده جدی‌تر بگیرند. چنانچه نتیجه آزمایش هر فردی مثبت شد، صرف‌نظر از داشتن یا نداشتن علایم باید به مدت حداقل ۱۴ روز از دیگران ایزوله شوند.
ج. در برگزاری گردهمایی‌ها، جشن‌هایی مانند جشن تولد و عروسی برای چند هفته به طور جدی بازنگری و درنگ کنند. شرکت در مراسم‌های عزاداری ایام فاطمیه را محدود کرده و در صورت امکان این عزاداری‌ها از طریق صدا و سیما پیگیری شود.
۳. محدودسازی هدفمند و منصفانه فعالیت‌ها، توصیه به تعطیلی فوری و گسترده در جامعه به دلیل آثار اقتصادی آن بر روی اقشار کمتر برخوردار ممکن است در شرایط فعلی مقدور نباشد و اگر چه موثر خواهد بود، ولی نظام سلامت کشور باید به جای اینکه صرفاً روی شاخص‌هایی از قبیل میزان بستری در بیمارستان‌ها به عنوان شاخص‌های شناسایی آغاز موج بعدی متمرکز شود، شاخص‌های حساس‌تری از قبیل تعداد مراجعات سرپایی، تعداد تست‌های PCR یا test Rapid انجام شده، تعداد و نسبت موارد مثبت تست‌های فوق را نیز در کنار تعداد بستری و مرگ ناشی از کووید -۱۹ در نظر بگیرد و روی شاخص‌های مذکور تاکید بیشتری نسبت به بستری صورت پذیرد و به محض مشاهده اولین نشانه‌ها از شروع یک موج جدید، به سرعت و قوت توصیه‌های مربوط به کمتر کردن منطقی فعالیت‌های اجتماعی آغاز شود.
اولویت در محدودسازی فعالیت‌ها باید با فعالیت‌هایی باشد که تاثیر زیادی در معیشت ندارند ولی تاثیر بالایی در انتقال دارند. هر چند وقتی روند افزایشی آغاز شود اقدامات محدودکننده کمتر اثر دارند ولی شاید بتوان با سریع عمل کردن، از شدت و گستردگی موج جدید و اثار مخرب آن کاست. بخصوص، بهتر است در بازگشایی فعالیت‌هایی مثل بازگشایی استادیوم‌های ورزشی، سالن‌های سرپوشیده ورزشی و نیز کنسرت‌ها که اخیراً صورت گرفته، به صورت عاجل بازنگری کرد. همچنین، به نظر نمی‌رسد رنگ‌بندی بر اساس بستری در بیمارستان‌ها، بخصوص در مورد این واریانت، ارزشی مانند گذشته داشته باشد و بهتر است صرف نظر از استان یا شهرستان‌هایی که موارد ابتلا به اومیکرون را گزارش کرده یا نکرده باشند، اقدامات پیشگیرانه را در کل کشور اجرا کرد.
۴. آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و سایر مراکز هوشیاری لازم برای تصمیم‌گیری سریع در تعطیلی مراکز و خصوصا امتحانات پیش روی پایان ترم در دی ماه و بهمن ماه را کسب کنند. از همین الان سناریوهای پیش‌رو را مرور کنند. سرعت تصمیم‌گیری در موقعیت حاضر خیلی مهم است. توصیه می‌گردد امتحانات پایان نیمسال جاری در دانشگاه‌ها و مدارس به تعویق بیفتد.
۵ . تشدید و تقویت محدودسازی فعالیت افرادی که هنوز اقدام به واکسیناسیون نکرده‌اند (موسوم به طرح مدیریت هوشمند).
۶. با توجه به تایید حضور واریانت اومیکرون در کشور، اقدامات مداخله‌ای را باید به سرعت به اجرا گذاشت. هرچند این روش هم هزینه‌هایی دارد ولی باید همگی توجه کنیم در شرایط فعلی هر اقدامی مزایا و معایبی دارد و آنچه خیلی مهم است درک و پذیرش مردم از خطر است که طبیعتا تحت تاثیر خستگی از این پاندمی طولانی و آثار آن بر زندگی اقتصادی و اجتماعی‌شان قرار گرفته است. هرچند، نمی توانیم بدون لحاظ وضعیت کشور توصیه‌های محدودکننده بیش از حد توان کشور و مردم را داشته باشیم و در هر تصمیم در حوزه سلامت عمومی و اپیدمیولوژی، آثار اجتماعی و اقتصادی و عوارض غیر مستقیم موج‌های اپیدمی و اقدامات کشور هم بخشی از معادله تصمیم‌گیری است. تنظیم این تعادل ظریف سود و زیان مشکل بوده و تیم مدیریتی کشور در حوزه سلامت و خارج از آن باید همت خود را بر این کار بگذارند.
۷. توصیه می‌شود وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خودش را برای موارد زیر آماده کند:
آ. تقویت نظام پایش (مراقبت) بیماری برای شناسایی به موقع و بهینه شروع موج بعدی.
ب. آماده‌سازی بخش درمان سرپایی و بستری کشور برای موج بعدی. تامین و ذخیره‌سازی دارو، اکسیژن و تجهیزات پزشکی مهم است. در شرایطی که بیمارستان‌ها نیز در معرض فشارهای مالی در مدیریت خود هستند توجه به تقویت بیمارستان‌ها مهم است.
ت. سرعت بیشتر واکسیناسیون افراد باقی‌مانده و تکمیل هر چه بیشتر آن و همچنین افزایش سرعت تزریق دوز بوستر به افرادی که زمان تزریق آنها فرا رسیده است.
ث. با افزایش ابتلا به سرعت درصدی از کارکنان درمانی نیز درگیر خواهند شد که منجر به مرخصی استعلاجی ایشان و بار کاری بیشتر بر کارکنان درمانی و بهداشتی خواهد شد و تمهیدات لازم از الان باید اندیشیده شود. از جمله هشدار بیشتر به پرسنل سلامت برای احتیاط بیشتر و محافظت از خود
ج. توجه ویژه به امکان تامین داروهایی که اثرگذاری آنها در مطالعات بین‌المللی تایید شده و امکان تهیه و تولید آنها در کشور فراهم است. بهینه‌سازی و به هنگام رسانی راهنماهای بالینی و حذف داروهایی که شواهد علمی موجود دال بر بی‌تاثیری آنها دارند و نظارت بر اجرای این راهنماها
۸ .سایر سازمان‌ها، وزارتخانه و نهادهای اجرایی کشور باید نسبت به تمکین و اجرای دقیق مصوبات ستاد ملی کرونا اهتمام کامل داشته باشند:
آ. کاهش ظرفیت وسایل نقلیه عمومی (اتوبوس، هواپیما، مترو) و نظارت دقیق بر اجرای این مورد و برخورد با موارد عدول
ب. استفاده بیشتر از امکان محدودسازی هوشمند با استفاده از کد ملی و عدم صدور اجازه ورود افرادی که تست پی سی آر مثبت داشته اند(ترجیحاً تا ۱۴ روز بعد از مثبت شدن تست) و نیز افرادی که واکسن نزده‌اند به اماکن عمومی
در پایان یادداشت کمیته اپیدمیولوژی و پژوهش کمیته علمی کرونا آمده است: هر چند ممکن است این پیش‌بینی محقق نشود و عمیقا خوشحال خواهیم شد که پیش‌بینی‌های صورت گرفته رخ ندهد ولی توجه به توصیه‌های ارائه شده و پرهیز از غرور و اعتماد به نفس کاذب، قطعا آسیب کمتری را متوجه کشور خواهد کرد.
