محمود خاقانی درباره نگاه به شرق بخصوص چین در اجرای پروژه‌های نفتی اظهار داشت: مهمترین سیاستی که باید شفاف‌سازی شود این واقعیت است که آیا ایران به شرق نگاه می‌کند و یا این شرق است که به ایران نیاز دارد و ایران را متقاعد به همراهی می‌کند؟ اگر همراهی و رفاقت با شرق برای ایران منفعتی در بردارد، این منافع چه هستند که تاکنون قابل لمس برای مردم نبودند؟ آیا در پنهان شرق و غرب درباره ایران با هم هماهنگ و همدست هستند؟ آیا عقلائی نیست که در سیاست مذاکره با آمریکا از طریق واسطه تجدیدنظر شود؟ چرا از مذاکره مستقیم با آمریکا نگران هستیم؟ مذاکره از طریق وکالت مع‌الواسطه به شرق و اروپا با آمریکا و مذاکره مستقیم با آمریکا چه فرقی دارند؟ بالاخره طرفی که تحریم کرده و طرف‌هائی که از تحریم‌ها سود می‌برند و تبعیت می‌کنند آمریکا و واسطه‌ها هستند یا خیر.
همه آنچه در ذیل دیپلماسی پینگ‌پنگ رخ داد
وی افزود: تامین امنیت انرژی در قرن نوزدهم و بیستم در راس سیاست خارجی اروپا و آمریکا قرار داشت. به همین منظور انگلیس و آمریکا با اطلاع شوروی سابق دولت منتخب مردم ایران را در سال 1332 با کودتای نظامی برکنار کردند و حکومتی را روی کار آوردند که محتاج به حمایت آنها باشد. بعد در دورانی که هیچگونه رابطه سیاسی و دیپلماتیک بین آمریکا و چین وجود نداشت در اسفندماه سال 1349 چینی‌ها در جریان مذاکرات صلح ویتنام گفتگوهایی را با آمریکا شروع و تیم ملی پینگ‌پنگ آمریکا را به پکن دعوت کردند. در این تیم تعدادی از دیپلمات‌های آمریکائی نیز حضور داشتند که مخفیانه با مقامات چینی گفتگو کردند. این مذاکرات سرانجام به سفر پنهانی هنری کیسینجر مشاور امنیت ملی دولت ریچارد نیکسون به پکن در خردادماه 1350 (ژوئیه سال ۱۹۷۱ ) انجامید، با ابتکار هنری کسینجر که به سمت وزارت امورخارجه آمریکا نیز منصوب شد ریچارد نیکسون در چارچوب دیپلماسی پینگ‌پنگ درسال 1351 ( 1972) به چین رفت و در ملاقات با مائو رهبر چین پس از 25 سال جدائی بین دو کشور روابط اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک برقرار شد. در اردیبهشت ماه 1400 دو کشور پنجاهمین سالروز دیپلماسی پینگ‌پنگ را جشن گرفتند و اظهار امیدواری کردند مذاکرات مستقیمی که بین طرفین در جریان است موجب برطرف شدن تنش‌های پیش آمده بین چین و آمریکا شود. یکسال بعداز توافق با رهبر چین "مائو" ریچارد نیکسون به مسکو رفت و با دولت وقت شوروی سابق "برژنف" قرارداد تنش‌زدائی و کنترل سلاح‌های هسته‌ای را امضاء کرد که هنوز هم معتبر است. درواقع باید گفت چین و روسیه برای حل تنش‌ها بین خودشان بطور مستقیم مذاکره می‌کنند.
رقابت قدرت‌های اقتصادی بر سر ایران
این کارشناس بین‌الملل حوزه انرژی تصریح کرد: آن روزگار سیاست تنش‌زدائی بین شرق و غرب در جهان آثاری داشت . بطور مثال در ایران قدرت‌های آن زمان به همکاری در رقابت‌های اقتصادی پرداختند. ذوب آهن اصفهان با همکاری شرق و غرب ساخته شد، گاز ایران از طریق خط لوله به شوروی سابق صادر و از مسیر شوروی سابق به اروپا صادر شد و طرح‌های زیادی درصنعت نفت و گاز اجرا شدند. هم شوروی و هم غرب به ارتش تسلیحات نظامی فروختند، درواقع جایگاه ژئو حمل و نقل، ژئو تجارت، ژئو اقتصاد انرژی بین حوزه دریای کاسپین و خلیج‌فارس نقش مهمی برای تنش‌زدائی بین شرق و غرب در تامین امنیت انرژی شرق و غرب ایفا کرد و اکنون این سوال مطرح است که آیا ایران نمی‌تواند همین نقش را امروز هم ایفا کند؟
مذاکرات وین و نگاه شرق
وی در ادامه با اشاره به مذاکرات وین گفت: تحلیل‌گران معتقدند که پیشنهادهای اخیری که هیات چهل نفره ایران روی میز مذاکرات در وین گذاشتند و وین را ترک کردند احتمالا" با هماهنگی شرکاء و حامیان شرقی ایران تهیه شده است. اگر چه یک دیپلمات سابق و تحلیل‌گر روزنامه گاردین با انتشار یادداشتی با عنوان آمریکا به دنبال حمایت روسیه و چین برای نجات توافق هسته‌ای ایران است، ادعا کرده که پیش‌نویسی که ایران روی میز مذاکرات وین گذاشت حتی شرکای شرقی ایران را هم غافل‌گیر کرده است. آلمان بنظر می‌رسد به نمایندگی از سوی غربی‌ها این پیشنهادها را غیر قابل قبول توصیف کرده است. بنابراین، این انتظار می‌رفت و همانطور که روز سه شنبه 16 آذرماه 1400 اعلام شد مذاکرات وین همچنان معطل خواهد ماند و تحول خاصی صورت نخواهد گرفت.
روابط ایران و غرب گروگانِ رابط شرق با غرب
خاقانی بیان داشت: در حال حاضر نظیر سال‌های دهه 1350بین شرق و غرب تنش‌هائی پدید آمده که هم شرق و هم غرب خواهان حل و فصل اختلافات درچارچوب دیپلماسی‌های غیر میدانی هستند. طبیعی است در این میان جایگاه ایران بعنوان یک دروازه طلائی بین دریای کاسپین – خزر و خلیج‌فارس در تامین امنیت انرژی مورد نیاز شرق و غرب را نمی‌شود نادیده گرفت. در همین حال نفوذ انقلاب اسلامی در کشورهای اسلامی هم منافع شرق و هم منافع غرب را با مخاطره مواجه کرده است. بنابراین، شرق نگاه مثبتی نسبت به انقلاب اسلامی در ایران ندارد. اما ایران را فرصتی برای حل وفصل اختلافات با غرب می‌داند.
چین تعهدات سند راهبردی 25 ساله را چگونه پیش می‌برد؟
وی خاطرنشان کرد: چین علی‌رغم امضاء سند همکاری راهبردی 25 ساله با ایران تاکنون سرمایه‌گذاری عمده و چشمگیری در ایران نکرده است. این در حالی است که سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در عراق، امارات متحده عربی، عربستان، عمان، پاکستان، کشورهای آسیای مرکزی، جمهوری آذربایجان، ترکیه و... اخیرا با روی کار آمدن طالبان در افغانستان به منظور فعال‌سازی خط لوله انتقال گاز ترکمنستان، افغانستان، پاکستان به هند با همکاری روسیه کرده است و اخیرا شرکت‌های معدنی چینی در حال جستجوی فرصت‌ها در افغانستان برای دسترسی به ذخایر لیتیوم و مس این کشور هستند. به همین دلیل چین نمی‌خواهد که در منطقه بین ایران و هیچ کشوری درگیری نظامی رخ دهد. آنچه برای چین مهم است رابطه با ایران به منظور تامین امنیت انرژی مورد نیاز خود با قیمت ارزان است و بس.
نفت ارزان و دیپلماسی چینی
این کارشناس حوزه بین‌الملل انرژی تاکید کرد: علی‌رغم اینکه شرق و غرب توافق دارند که در منطقه از هرگونه برخورد نظامی جلوگیری کنند این توافق را هم دارند که با توسعه ایران‌هراسی غرب به کشورهای حوزه خلیج‌فارس حوزه دریای کاسپین – خزر تسلیحات بفروشند و همکاری شرق با ایران در چارچوب روابط اقتصادی تحت عنوان دور زدن تحریم‌ها از طریق کاسبان تحریم در صنایع نظامی و امنیتی و فروش نفت‌خام و قاچاق فرآورده‌های نفتی و غیره متمرکز باشد. برای دریافت بهای کالاهای فروخته شده و خدمات ارائه شده به ایران چین باید نفت‌خام ایران را برداشت کند. علاوه بر آن چین با نفت‌خام ارزان ایران موفق شده است که ذخائر راهبردی قابل توجهی در چین ایجاد کند به طوریکه اخیرا" جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا از چین خواست که با همکاری آمریکا از ذخائر راهبردی نفت‌خام به بازار عرضه کنند تا قیمت‌های در بازار کاهش پیدا کند. درواقع چین سیاست دیپلماسی انرژی کنترل قیمت نفت توسط کشورهای عمده مصرف‌کننده را پایه‌گذاری کرده است.
چین و آمریکا همدستند
وی گفت: اگرچه آمریکا با تولید نفت و گازهای غیرمتعارف به یک کشور صادرکننده نفت‌خام و گاز طبیعی مایع تبدیل شده، اما واقعیت این است که نفتی را صادر می‌کند که در آمریکا قابل فرآورش نیست و به نفت‌خام وارداتی از کشورهائی نظیر عراق نیازمند است. بنابراین آمریکا و چین منافع مشترک در کنترل بازار بین‌المللی انرژی و قیمت نفت‌خام دارند. با این تفاوت که چین نفت ارزان می‌خواهد و شرکت‌های نفتی آمریکائی برای اقتصادی نگه داشتن تولید نفت و گاز غیر متعارف و سرمایه‌گذاری‌هائی که در مناطقی نظیر دریای کاسپین – خزر کرده‌اند به قیمت‌های بالا نیاز دارند.
نگاه شرقی به ایران
به اعتقاد خاقانی؛ در هر حال نگاه ایران به شرق باید با دقت بیشتری مطرح شود. زیرا، درواقع این شرق است که به ایران توجه دارد. چین با توجه به اینکه نفت ایران را ارزان می‌خرد و با انبارهای ذخیره نفت راهبردی که بین 220 میلیون بشکه تا 600 میلیون بشکه تخمین زده می‌شود این امکان را برای چین فرآهم آورده است که وقتی قیمت نفت در بازار گران می‌شود، خرید نکند و از بازار بیرون برود. خروج چین از بازار خرید نفت‌خام بعنوان بزرگترین واردکننده ثابت شده است که روی قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد. بطور مثال در ماه اکتبر سال جاری میلادی بنا بر اعلام رویترز چین در مقام مقایسه یا ماه سپتامبر 2018 کمترین واردات نفت‌خام را داشته است. چین درماه اکتبر 2021 روزانه حدود سی و هفت میلیون و هشتصد هزارتن معادل هشت میلیون و نهصد هزار بشکه نفت‌خام وارد کرد که کمتر از نه میلیون و نهصد و نود و نه هزار بشکه در روز نفت‌خامی است که در ماه سپتامبر 2018 و کمتر از ده میلیون و دویست هزار بشکه در روز نفت‌خامی است که در ماه اکتبر 2021 وارد کرده است. در واقع چین بین ژانویه تا اکتبر سال جاری مسیحی بطور میانگین روزانه ده میلیون و دویست و ده هزار بشکه نفت‌خام وارد کرده است که حدود هفت و دو دهم درصد کمتر از سال قبل است. این درحالی است که در این مدت قیمت نفت حدود 62 درصد افزایش بها داشته است.
وی ادامه داد: چین در دورانی که ویروس کرونا در جهان همه‌گیر شد سود بسیاری کرد و در آن زمان که اکثر کشورها نفت نمی‌خریدند دلارهای ذخیره‌ای را به نفت‌خام تبدیل کرد و گفته می‌شود که در دوران شیوع و همه‌گیری اولیه ویروس کرونا روزانه با واردات نفت ارزان و انبار کردن روزانه حدود 200 تا 300 میلیون دلار سود حاصل کرد. آمار نشان می‌دهد که چین صادرات فرآورده‌های نفتی را هم کاهش داد. درهمین حال واردات گاز طبیعی به چین از طریق خطوط لوله و گاز طبیعی مایع LNG نسبت به سال گذشته حدود 25 درصد افزایش داشته است.
بازی با کارت ایران برای حل اختلاف با امریکا
این کارشناس حوزه نفت گفت: بنظر می‌رسد دولت سیزدهم تصمیم گرفته است در صورتی اجازه فعال شدن برجام را بدهد که دولت بایدن با دستور حکومتی دستور حکومتی دولت ترامپ را ابطال کند. چین و روسیه هم از این تصمیم ایران حمایت می‌کنند. زیرا، آنها نیز نقطه شروعی برای مبارزه با تحریم‌های آمریکا علیه چین و روسیه را شناسائی خواهند کرد. در همین حال شرق با کارت ایران برای حل و فصل اختلافات با آمریکا و متحدان اروپائی همچنان بهره‌برداری می‌کند و در واقع این نگاه شرق به ایران است که در روابط بین ایران و شرق تاثیرگذار است و نه نگاه ایران به شرق.
ایلنا
