سرمایه‌گذاری خارجی، نقدینگی راهگشا برای بورس

از جمله نمونه‌های موفق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌توان به کشورهای چین، عربستان و ترکیه اشاره کرد. نهادهای ناظر بازارهای سرمایه این سه کشور با دنبال کردن سه ماموریت اصلی تبین شده توسط سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار (IOSCO) برای نهادهای ناظر یعنی:

• حمایت از سرمایه‌گذاران

• ایجاد یک بازار شفاف، منصف و کارا

• کاهش ریسک سیستمیک

موفق شده‌اند سرمایه‌گذاران خارجی زیادی را به بازار خود جذب کنند. البته باید ذکر شود که علاوه بر اهداف مذکور، نهادهای ناظر باید سیاست «رفتار عادلانه(Fair Treatment) » بین سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی داشته باشند. به عبارت دیگر در برابر سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نهاد ناظر باید رویکرد برابر و مساوی داشته باشد. اخیرا نهاد ناظر بازار سرمایه چین (CSRC) از تصمیمات و اقدامات خود برای ارتقای سطح حضور سرمایه‌گذاران خارجی پرده برداشته که به شرح ذیل است:

۱. شفاف‌سازی در خصوص سیاست‌ها، قوانین و مقرارت

(Policy Interpretation)

۲. پاسخ‌گویی در خصوص مباحث و تصمیمات روز

(Discussions on Hot Topics)

۳. تحلیل صنایع (Industry Analysis)

۴. تسهیل در ارتباطات با ناشران (Company Communications)

به طور کلی، سیاست اصلی نهاد ناظر بازار سرمایه چین در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران خارجی، عدم‌تحمل و چشم‌پوشی از تخلفات (Zero Tolerance) است. به عبارت دیگر این نهاد هیچگونه اغماضی با مخلان اصول و قوانین بازار سرمایه نخواهد داشت و اقدامات تنبیهی سنگینی را برای متخلفان در نظر می‌گیرد. یکی از اقدامات مهم برای بین‌المللی کردن بورس در کشور چین همکاری نزدیک و عملیاتی با نهادهای همتا در سایر کشورهاست. بورس‌های اوراق بهادار در چین تلاش کرده‌اند بتوانند اقداماتی همچون پذیرش شرکت‌ها در بورس‌های سایر کشورها و بالعکس

(Dual Lis‌ting و Cross Lis‌ting) را عملیاتی کنند. در خصوص اتصال بورس‌های کشور چین به سایر بورس‌های بین‌المللی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۱. اتصال بورس‌های اوراق بهادار شنزن و هنگ‌کنگ

(Shenzhen-Hong Kong Stock Connect)

۲. اتصال بورس‌های اوراق بهادار شانگهای و بورس اوراق بهادار لندن (Shanghai-London Stock Connect)

۳. راه‌اندازی صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس چین و ژاپن (China-Japan ETF Connectivity)

یکی از اقدامات مهم دیگری که چین برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی از آن بهره گرفته است انتشار اوراق قرضه بین‌المللی پاندا (Panda Bond) و دیم سام (Dim Sum Bond) است. با توجه به وجود قوانین سخت برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی در چین، دولت چین برای حل این مساله از انتشار اوراق قرضه دیم‌سام بهره برده است. این اوراق در منطقه آزاد هنگ‌کنگ به ارز یوآن چین توسط شرکت‌های چینی و دولت چین منتشر می‌شوند و هدف اصلی آن جذب سرمایه‌گذاران خارجی است. در مقابل اوراق قرضه پاندا در خود سرزمین اصلی چین به یوآن چین منتشر می‌شود. ناشران اوراق قرضه پاندا شرکت‌های خارجی در چین هستند ولی سرمایه‌گذاران اصلی آن چینی‌ها هستند. نهاد ناظر بازار سرمایه کشور چین به دنبال جذب حداکثری سرمایه‌گذاران خارجی به بورس این کشور است. این نهاد چند مرتبه تاکید کرده که به دنبال تسهیل فرآیندها و ارتقای زیرساخت‌های مربوط به حضور سرمایه‌گذاران خارجی است. این نهاد به دنبال مقابله با سیاست‌ها و اقداماتی است که می‌توانند خطر بزرگی برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بورس‌های این کشور باشند. این نهاد این اقدامات را «سیاست‌ها و اقدامات موثر برای مقابله با فعالیت‌های سرمایه‌گذارگریز و کسب‌وکارگریز» می‌نامد:

(Policies and Measures Agains‌t Anti-business and Anti-investor Policy and Activities)

یکی دیگر از نمونه‌های موفق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی کشور عربستان سعودی است. این کشور با تدوین سند «چشم‌انداز ۲۰۳۰» به دنبال ارتقای زیرساخت‌ها و توسعه اقتصادی خود است. هدف اصلی این کشور ارتقا و تنوع‌بخشی در اقتصاد خود و تمرکززدایی از درآمدهای نفتی و فعالیت در راستای افزایش درآمدهای غیرنفتی است. از جمله این اقدامات موثر برای دستیابی به این هدف مهم، توسعه بازار سرمایه عربستان از سوی نهاد ناظر بازار سرمایه این کشور (CMA) است. بازکردن بورس عربستان (Tadawul) برای حضور بیشتر سرمایه‌گذاری خارجی و برداشتن محدودیت‌های مالکیتی مستقیم برای سرمایه‌گذاران خارجی در این کشور از جمله این اقدامات بوده است. در حال حاضر محدودیت‌های مالکیتی مستقیم که قبل از سال ۲۰۱۵ وجود داشت دیگر در این کشور وجود ندارد و سرمایه‌گذاران خارجی به راحتی می‌توانند در این بورس به طور مستقیم سرمایه‌گذاری کنند. یکی دیگر از اقدامات کشور عربستان برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی سیاست و تصمیم جدید دولت عربستان جهت ارتقای سطح حضور شرکت‌ها و نهادهای مالی بین‌المللی در بازار سرمایه این کشور و توسعه نهادهای مالی است.

طبق تصمیم جدید دولت عربستان در سال ۲۰۲۱ اگر شرکت‌های بین‌المللی بخواهند در عربستان فعالیت داشته باشد و تصمیم بر افتتاح دفتر منطقه‌ای داشته باشند حتما باید دفتر منطقه‌ای خود را در عربستان تاسیس کنند در غیراین‌صورت نمی‌توانند در عربستان فعالیت کنند. این تصمیم با ارائه مشوق‌های فراوان صورت گرفته است. از دیگر اقدامات موردنظر عربستان، توسعه نهادهای مالی در بورس عربستان است. توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری از جمله صندوق سرمایه‌گذاری املاک و مستغلات (REIT) است. در حال حاضر ۱۶ صندوق سرمایه‌گذاری املاک و مستغلات در بورس عربستان حضور دارند که معامله می‌شوند. همچنین اولین شتاب‌دهنده سندباکس (Sandbox Accelerator) در بورس عربستان معرفی شد که هدف آن سرعت‌بخشی به توسعه کسب‌وکارهاست. بورس عربستان برای تشویق شرکت‌ها برای حضور در بورس و بهره‌مندی از خدمات تامین مالی از این روش، بازار فرعی خود را که برای شرکت‌های کوچک و متوسط است افتتاح کرده است.

نام این بازار، بازار فرعی (Parallel Market) است که عملکردی شبیه بازار فرعی بورس لندن (AIM) و شرکت فرابورس ایران دارد. این بازار برای شرکت‌هایی است که شرایط حضور در بازار اصلی بورس عربستان را ندارند ولی علاقه‌مند برای حضور در بورس هستند. به نظر می‌رسد بازار سرمایه ایران برای جذب بیشتر سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین حضور بیشتر نهادهای مالی بین‌المللی می‌تواند عملکرد بهتری داشته باشد. البته این نکته باید در نظر گرفته شود که ریسک سیستماتیک حاضر (تحریم‌های بین‌المللی) در ایران که بازار سرمایه نیز در معرض آن است مهم‌ترین چالش پیش روی بازار سرمایه کشور است. ولی کمبودهایی در بازار سرمایه ایران برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی وجود دارند که ارتباطی با ریسک سیستماتیک ندارند و می‌توانند با یک مدیریت موثر و کارآ به راحتی برطرف شوند. برخی از چالش‌های موردنظر عبارتند از:

• وجود بوروکراسی اداری و فرآیندهای پیچیده جهت ورود سرمایه‌گذاران خارجی به کشور.

• عدم‌هماهنگی‌های لازم عملیاتی بین وزارت امور خارجه و بانک مرکزی از جمله در خصوص افتتاح حساب بانکی برای افراد خارجی که مستلزم اخذ ویزا است.

• چند نرخی بودن ارز در کشور

• دشواری فرآیند خروج سرمایه و سود سرمایه‌گذاران خارجی از کشور

• عدم‌آشنایی کارشناسان مربوطه در نهادهای مالی مانند کارگزاری‌ها به پروتکل‌های بین‌المللی از جمله عدم‌پاسخگویی مناسب به درخواست‌های سرمایه‌گذاران خارجی

• نبود قوانین تشویقی و حمایتی برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی در بورس ایران

• نبود یک دستور راه واضح، ساده و مدون به زبان انگلیسی

• نبود یک درگاه خاص واحد جهت معرفی پتانسیل‌های موجود در بورس ایران و جذابیت‌های آن و به تبع آن، عدم‌امکان تبلیغات این درگاه در مبادی ورودی کشور مانند کشور ترکیه

• عدم‌تبلیغات مناسب در رسانه‌های ارتباط جمعی

• عدم‌برگزاری همایش‌ها، کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی در حوزه بازار سرمایه در سایر کشورها

• مشکلات فراوان سامانه‌های معاملاتی و پس از معاملاتی موجود در بازار سرمایه ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی

• نبود زیرساخت‌های فنی، حقوقی و استانداردهای بین‌المللی جهت ورود و خروج سرمایه در بازار سرمایه ایران

• نبود نرم‌افزارهای انگلیسی در خصوص قوانین، معاملات و سایر عوامل مربوط به بازار سرمایه ایران

• عدم‌اقدام شرکت‌ها نسبت به تهیه صورت‌های مالی به زبان انگلیسی و عدم‌رعایت استانداردهای حسابداری بین‌المللی

علاوه بر ارتقای زیرساخت‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی از سوی نهادهای مالی مربوطه، تشکیل یک کمیته یا یک کارگروه مشترک بین سازمان‌های ذی‌صلاح از جمله سازمان بورس و اوراق بهادار، وزارت امور خارجه و بانک مرکزی برای برطرف کردن چالش‌های مذکور به‌نظر می‌تواند راه‌حل مناسبی برای افزایش سرمایه‌گذاری خارجی باشد. امید است با روی کار آمدن دولت سیزدهم و با توجه به هماهنگی خوب تیم اقتصادی دولت شامل وزارت اقتصاد، بانک مرکزی و سازمان بورس، شاهد حضور هرچه بیشتر سرمایه‌گذاران خارجی در بورس ایران باشیم.

*یادداشت: فرهاد مرسلی

منبع: دنیای اقتصاد