طبق ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است و بر طبق ماده ۱۱۱۳ همان قانون در ازدواج موقت زن حق نفقه ندارد مگر این که در ضمن عقد شرط شده باشد یا بنای طرفین در هنگام عقد این بوده که شوهر حقوق زوجه را بپردازد. در این جا چندین سوال مطرح می‌شود که سعی شده است در این مختصر به همه آن‌ها جواب داده شود.
بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه شامل همه نیاز‌های متعارف و متناسب با وضعیت زن می‌شود مثل مسکن، پوشاک، غذا، اثاثیه منزل و هزینه‌های درمان و حتی خادم البته در صورتی که زن عادت به داشتن خادم داشته باشد و یا به واسطه مریضی نیاز به آن داشته باشد. موارد ذکر شده در این ماده حصری نیست و به عنوان مثال ذکر شده است. قاعده کلی این است که حقوق زوجه شامل همه نیاز‌های متعارف و متناسب با شآن زن است. از ملاک‌های مهم کارشناس برای تعیین حقوق زوجه نیاز‌های زوجه و شان او است.
آیا می‌توان در عقد نکاح دائم شرط مرد که به زن نفقه تعلق نمی‌گیرد؟
در این خصوص بین فق‌ها و حقوقدانان اختلاف نظر است، ولی به نظر می‌رسد نفقه مقتضای ذات عقد نکاح دائم نباشد که نتوان خلاف آن شرط کرد به اصطلاح حقوقی نفقه مقتضای اطلاق عقد نکاح دائم به شمار می‌رود و بدیهی است که زوجین می‌توانند در ضمن عقد در این خصوص با تراضی و توافق تصمیم گیری کنند.
نکته: بر خلاف استحقاق دراستحقاق حقوق زوجه تمکن مرد شرط نیست به عبارت دیگر چنین نیست که مرد در صورت توانایی مالی بایستی حق همسر خود را پرداخت کند و مرد فقیر نیز ملزم به پرداخت حقوق زوجه است حتی اگر زن تمکن داشته و یا شاغل باشد باز هم پرداخت حقوق زوجه بر عهده زوج است.
نکته: در این که آیا هزینه تحصیل زوجه جزء حقوق زوجه محسوب می‌شود یا خیر قانون در این زمینه ساکت است، ولی نظر فق‌ها و مراجع بر این است که هزینه تحصیل از شمول نفقه واجب مرد خارج است.
هزینه‌های درمان زوجه که جزء نفقه است تا چه میزان بر عهده مرد است؟
به نظر می‌رسد هزینه‌های درمان زوجه که در قانون از موارد نفقه شمرده شده است شامل هزینه‌های درمان متعارف می‌باشد و اگر زوجه دچار بیماری صعب العلاج یا خاصی شده باشد که هزینه‌های گزاف داشته باشد وجوبی برای پرداخت آن‌ها برای شوهر نیست. در این موارد قاضی رسیدگی کننده پرونده نفقه با توجه با قانون، شرع و اوضاع و احوال زوجین و وضعیت مالی آن‌ها تصمیم متقضی را اتخاذ خواهد کرد.
رابطه تمکین و نفقه چیست؟
بر طبق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی هرگاه زن بدون مانع شروع از ادای وظایف امتناع کند در واقع تمکین نکند مستحق حق خود نخواهد بود.
تمکین چیست؟
تمکین بدین معنی است که زوجه می‌بایستی در منزل مشترک که شوهر اختیار کرده است سکنی گزیند و از شوهر در انجام وظایف خاص زناشویی اطاعت کند و در راستای این که قانون مدنی که مقرر کرده ریاست خانواده از خصایص شوهر است، عمل نماید. به زنی که عمدا و بدون عذر قانونی و شرعی تمکین نکند ناشزه گفته می‌شود.
در دوران عقد نفقه چیست و چگونه است؟
اگر زوجین بعد از عقد نکاح دائم بر سر موعد مراسم عروسی و زندگی مشترک توافق کرده باشند رویه قضایی بر این متمایل است که در این دوران تا زمان موعد شروع زندگی مشترک به زوجه نفقه تعلق نمی‌گیرد.
اما اگر زوج، زوجه را بلاتکلیف رها کند و اقدامی برای شروع زندگی پس از آن تاریخ نکند زوجه می‌تواند مطالبه نفقه کند.
اگر بین زوجین نزدیکی و عمل زناشویی واقع نشده باشد زوجه دارای حق حبس است بدین معنی که بر طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زوجه تا تمام مهر به او داده نشده است و لو این که مهریه توسط دادگاه تقسیط شود می‌تواند از تمکین و ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند و این امتناع اسقاط حق نفقه نمی‌کند.
نکته: زندگی مشترک زوجین در اصطلاح حقوقی ظهور در تمکین زن دارد از این رو در دادگاه‌ها و بار اثبات به عهده مرد است که ثابت کنید زن تمکین نمی‌کند و ناشزه می‌باشد.
نکته: توجه داشته باشید که زندگی مشترک زوجین ظهور در پرداخت نفقه از جانب زوج به زوجه دارد با این توضیح که اگر زنی به دادگاه برای حقوق زوجه معوقه مراجعه کند در حالی که مدت زمانی را که خواهان حق خود آن است در یک منزل با شوهر زندگی می‌کرده است از نظر محاکم زندگی مشترک با شوهر ظهور در دریافت نفقه دارد و بار اثبات بر عهده اوست؛ بنابراین در این موارد غالبا دادگاه‌ها مطالبه نفقه از جانب زوجه را نمی‌پذیرند.
