زمین تنها سیاره ای است که قابلیت زندگی دارد اما رفتارهای خودخواهانه انسان آن را به سمت نابودی پیش می برد غافل از این که نابودی زمین نابودی حیات و انسان را در پی دارد، در کشور ما، از بین رفتن سالانه حدود ۵۰ هزار هکتار از رویشگاه های جنگلی و کاهش ۶.۵ میلیون هکتاری جنگل های هیرکانی در شمال کشور به ۱.۹ دهم میلیون در نیم قرن گذشته، گواه رفتاری نادرست با طبیعت و کره زمین است، همچنین حجم بالای تولید زباله نیز بار سنگین دیگری است که انسان بر دوش طبیعت گذاشته است، در ایران تولید زباله بسیار بالاتر از حد استاندارد جهانی است و این مساله تهدید بزرگی برای طبیعت و محیط زیست کشور است.
البته این مساله و مشکلات فقط مختص ایران نیست بلکه کشورهای دیگر در جهان نیز با این مشکل دست به گریبان هستند برای همین در سال ۱۹۶۹ بود که جرقه نامگذاری روزی به نام زمین پاک در همایشی در یونسکو زده شد و از همان سال این روز در ۲۲ آوریل مصادف با دوم اردیبهشت ماه کلید خورد، در واقع تاریخچه این مناسبت به سال ۱۹۶۹ و زمانی باز می گردد که «جان مک مونل» فرزند یک مبلغ دینی مستقل و علاقه مند به عرصه دین، علم و صلح، ایده تعیین روز جهانی زمین را در همایش یونسکو درباره محیط زیست مطرح و در همان سال پرچم زمین پاک را طراحی کرد.
یوتانت دبیر کل وقت سازمان ملل (۱۹۶۲- ۱۹۷۱) از ایده مک کونل استقبال کرد و این روز به عنوان روز جهانی به تقویم های سراسر دنیا راه یافت و به همگان یادآوری می شود که باید در حفظ زمین کوشا بود، در ایران نیز هم زمان با سایر کشورهای جهان این روز گرامی داشته می شود و هر سال به فراخور شرایط و حال و روز زمین شعاری انتخاب می شود که امسال احیای زمین شعار روز جهانی زمین پاک است که سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به شرایط اقلیمی کشور، افزایش بهره‌وری برای توسعه پایدار را به آن اضافه کرده است و شعار ملی کشور را در این روز احیای زمین، افزایش بهره‌وری برای توسعه پایدار تعیین کرد.
سازمان حفاظت محیط زیست در بیانیه ای به مناسبت روز جهانی زمین پاک اعلام کرده بود که چالش های فراوان و اما فرصت های بسیار در اقدامات مرتبط با احیای زمین، این موضوع را به مهم ترین موضوع روز زمین پاک امسال تبدیل کرده است، هر چند امسال به دلیل حضور میهمان ناخوانده ای که به همه کشورهای جهان سرزده و تعداد زیادی را خانه نشین کرده است، رعایت فاصله اجتماعی از اهم اقدامات پیشگیرانه است و از این رو امکان برگزاری همایش و جشنواره های حضوری وجود نداشته و جشن های روز جهانی زمین پاک در جای جای دنیا به صورت مجازی برگزار می شود.
محمد درویش رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو درباره اینکه وقتی بخشی از محیط زیست کشور از بین برود آیا دوباره قابل برگشت است، گفت: وقتی بخشی از محیط زیست تخریب می شود احیای آن امکان پذیر است البته با توجه به اینکه چه بخشی از کره زمین تخریب شده زمان برگشت و یا احیای آن متفاوت است، مثلا اگر تالابی را از دست بدهیم برای اینکه آن تالاب دوباره احیا شود نیاز به این است که حقابه تالاب را به آن برگردانیم و میزان آبی که وارد تالاب می شود از میزان تبخیر بیشتر باشد و معمولا این دوره با توجه به شرایط اقلیمی که تالاب در ان قرار دارد حدود ۵ تا ۱۰ سال زمان می برد.
وی افزود: اگر خاک را از دست بدهیم برای برگشت به زمان بسیار بیشتری نیاز داریم، هر سانتیمتر خاک در اقلیمی مانند اقلیم ایران به طور متوسط ۸۰۰ سال زمان می برد تا شکل بگیرد بنابراین اگر فرسایش خاک در کشور ما به دو میلیارد تن رسیده و این رقم یک دوازدهم فرسایش خاک در جهان است، این به معنای این است که ما دستکم باید برای چند نسل برنامه ریزی کنیم تا بتوانیم خاکی را که داریم از دست می دهیم جبران کنیم یا اینکه شدت خاکزایی را نسبت به شدت از دست دادن خاک بیشتر کنیم.
درویش اظهار داشت: یا اینکه اگر در اثر افت سطح آبهای زیر زمینی با پدیده فرونشست زمین روبرو شویم و پهنه ها و دشت های بزرگی به سمت پایین حرکت کنند مانند اتفاقی که در بخشی از دشت های ایران از جمله جنوب غرب تهران در شهریار افتاده یا در منطقه جهرم به سمت فسا در استان فارس رخ داده، در فاصله بین مبید تا اردکان در استان یزد شاهد ان هستیم، در شمال اصفهان در مورچه خورت یا در جنوب اصفهان در کلاه قاضی اتفاق افتاده و یا در منطقه دشت فامنین و کبودرآهنگ در همدان رخ داده یا فروچاله هایی که در میناب رخ داده و یا شکاف های عمیقی که در دشت نیشابور شاهد آن هستیم، برای اینکه بتوانیم اینها را درمان کنیم به طور متوسط بین ۵۰ تا ۷۰ هزار سال زمان نیاز است تا دوباره بتوانند تاب آوری خودشان را به دست آورند.
رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ادامه داد: یا اگر یک گونه جانوری را از دست بدهیم همانطور که ببر هیرکانی یا شیر یال کوتاه ارژنگ را از دست دادیم، دستکم دو میلیون سال زمان می برد تا دوباره آن گونه بتواند به طبیعت برگردد بنابراین با توجه به اینکه چه چیزی را در چه اقلیمی از دست می دهیم مدت زمانی که باید طی شود تا دوباره برگردد متفاوت است.
درویش تاکید کرد: البته برگشتن آن بخش از طبیعت کار بسیار دشواری است و انجام آن نیازمند فراهم بودن شرایط لازم است که در ایران تا حدودی دشوار به نظر می رسد، البته تجربه های زیادی در کشور وجود دارد که نشان می دهد انجام این کار غیر ممکن نیست، مثلا در منطقه ای در زاگرس به نام «الگِن» حدود هزار هکتار از جنگل ها به مدت دو سال است که با کمک مردم قرق شد و همین مساله باعث شد تا دام وارد منطقه نشد، کشاورزی صورت نگرفت، صمغ گیری نکردند، گلانه زنی نکردند و اجازه دادند تا طبیعت دوباره احیا شود و به حیات خود ادامه دهد، با این کار شاهد رویش بیش از ۲۰۰ هزار نهال جدید بنه، زلزالک و بادامک در منطقه بودیم حال اگر این قرق ۱۰ سال ادامه یابد جنگل های زاگرس در آن منطقه دوباره احیا می شوند بنابراین، این امکان وجود دارد که در همین شرایط زیست محیطی با درایت بتوانیم بخشی از خسارت هایی که به طبیعت وارد شد را جبران کنیم.
وی درباره اینکه بدترین بلایی که انسان بر سر کره زمین آورده است چیست، گفت: حذف گونه های جانوری بدترین بلایی است که انسان بر سر کره زمین آورده است، برای اینکه یک گونه جانوری در کره زمین به وجود بیاید دستکم دو میلیون سال زمان لازم است بنابراین با توجه به اینکه حدود ۱۰ هزار گونه جانوری را در مدت ۱۰۰ سال اخیر از دست دادیم، این بزرگترین خسارتی است که بشر بر کره زمین وارد کرده است.
رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو درباره راهکار برون رفت از این شرایط افزود: راهکار این است که اگر می خواهیم گونه های جانوری ما حفظ شود و طبیعت از بین نرود باید به تخریب زیستگاه ها، تغییر کاربری اراضی پایان دهیم، باید اجازه دهیم تا رویشگاه های گیاهی دوباره تاب آوری خود را به دست آورند چون در این شرایط حشرات، زنبورها و ریزوبیوم ها دوباره می توانند به حیات خود ادامه دهند و آرام آرام رنجیره حیات سیر تحول منطقی خود را به دست می آورد و به دنبال آن ظرفیت گرمایی و میزان بارندگی افزایش می یابد و به این ترتیب به سمت شرایط مطلوب نزدیک می شویم.
وی تاکید کرد: اولین گام این است که بشر وابستگی خود را به منابع آب و خاک کاهش دهد و به سمت تولیدات ثانویه حرکت کند و به سمت کسب مهارت برای ارائه زیبایی های طبیعت و تولید از محل زیبای های طبیعت حرکت کند، در این میان نقش مردم بسیار مهم است و دولت ها هم اجازه دهند تا مردم، نخبگان و سرمایه های اجتماعی کار خود را انجام دهند در این صورت معجزات بزرگی اتفاق می افتد.
۹۰۱۴
