برای درمان عفونت‌های باکتریایی از «آنتی‌بیوتیک‌ها» استفاده می‌شود. اما امروزه اثر بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها به دلیل مصرف بیش از حد کاهش یافته است. این پدیده به مقاومت آنتی‌بیوتیکی معروف است و سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۴ مقاومت دارویی در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها را یک «تهدید بزرگ جهانی» توصیف کرد.
به همین دلیل، یافتن موادی جدید برای از بین بردن باکتری‌ها ضروری است و محققان سراسر جهان در حال تلاش برای یافتن آنتی‌بیوتیک‌های جدید و موثرتر هستند.
زهر حیوانات می‌تواند یک گزینه مناسب برای ترکیبات جدید ضد میکروبی باشد. در زهر حیواناتی مثل مار، عقرب و عنکبوت، زنبور و ... پروتئین‌های فعال زیستی و پپتیدهایی وجود دارد که می‌تواند دیواره سلولی باکتری‌ها را از بین ببرد.
با توجه به مطالب مطرح‌شده، پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی و دانشگاه آزاد اسلامی کرج در مطالعه‌ای تاثیرات ضد میکروبی زهر مار، عقرب و زنبور را مورد بررسی قرار دادند. مهدی بابائی و آرام قائم‌پناه پژوهشگرانی بودند که به همراه همکارانشان در این مطالعه همکاری داشتند.
در این مطالعه برای بررسی اثر زهر حیوانات از چهار سویه باکتری «استافیلوکوکوس اورئوس»، «سودوموناس آئروژینا»، «اشرشیا کلی» و «باسیلوس سوبتیلیس» استفاده شد.
زهر خام مار Echis carinatus و زهر زنبور عسل Apis mellifera خریداری شد و زهر خام عقرب Mesobuthus eupeus از طریق تحریک الکتریکی انتهای دم عقرب به دست آمد.
میزان پروتئین موجود در زهرهای خام و کیفیت آن‌ها از طریق روش‌های پروتئین‌سنجی الکتروفورز اندازه‌گیری و بررسی شد. همچین دوز کُشندگی زهرها نیز که معادل مرگ ۵۰ درصد از موش‌ها طی ۲۴ ساعت پس از تزریق زهر است، تعیین شد.
بررسی‌ها نشان داد که میزان پروتئین در زهرهای خام مار ۱.۷ میلی‌گرم در میلی‌لیتر، عقرب ۱.۲ میلی‌گرم در میلی‌لیتر و زنبور عسل ۰.۴ میلی‌گرم در میلی‌لیتر است. همچنین مشخص شد پروتئین‌های زهر مار در وزن مولکولی سبک، متوسط و سنگین توزیع شده است. بیشتر پروتئین‌های زهر عقرب در محدوده وزن مولکولی متوسط و پروتئین‌های زهر زنبور عسل در محدوده وزن مولکولی سبک قرار داشتند.
یافته‌های این مطالعه نشان داد که این زهرها دارای اثرات ضد میکروبی قوی هستند و در مواردی نسبت به آنتی‌بیوتیک «جنتامایسین» اثر مهاری بیشتری دارند.
این بررسی‌ها نشان داد که زهر مار و زهر زنبور عسل در برابر باکتری‌های اشرشیا کلی و استافیلوکوکوس اورئوس اثر مهاری داشتند. زهر عقرب در برابر باکتری باسیلوس سوبتیلیس موثر بود. هیچ‌کدام از این زهرها تاثیری در مهار باکتری سودوموناس آئروژینا نداشتند.
به گفته پژوهشگران این مطالعه، مقایسه اثرات ضد باکتریایی این زهرها با آنتی‌بیوتیک جنتامایسین نشان می‌دهد که این زهرها دارای اثر مهاری قوی‌تری هستند. با این حال این مقایسه یک ارزیابی آزمایشگاهی است که بدون فرمولاسیون انجام شده است. بنابر این نتایج به‌دست آمده در مرحله مقدماتی ارزشمند به نظر می‌رسد.
همچنین این محققان می‌گویند: «نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که استفاده از این زهرها، به‌ویژه پروتئین‌ها و پپتیدهای موجود در آن‌ها، نتایج امیدوارکننده‌ای را به همراه دارد. تحقیقات بیشتر در آینده در مورد گونه‌های باکتریایی دیگر و مدل‌های حیوانی ممکن است باعث ورود صنعتی این زهرها به بازار داروسازی شود و به حل مشکل مقاومت دارو در هنگام درمان عفونت‌های میکروبی و به خصوص عفونت باکتریایی کمک کند».
یافته‌های این مطالعه، مهر ماه سال جاری به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «خالص‌سازی نسبی و تعیین خصوصیات اثرات ضد میکروبی زهر مار، عقرب و زنبور عسل» در دوماه‌نامه میکروب‌شناسی پزشکی ایران منتشر شده است.
ایسنا
