ایران می گوید از تعقیب حقوقی تعرض جنگنده های آمریکایی به هواپیمای مسافربری ماهان، عقب نمی کشد. وقتی دو جت جنگنده مرتبط با ایالات متحده پنجشنبه دست به اقدام علیه هواپیمای ایرانی زدند که قصد داشت به بیروت برود، آشکار بود که چنین وضعیتی به معنای نقض قوانین بین المللی و انسانی است. تعرض به غیرنظامیان و هواپیمای مسافربری حتی در شرایط جنگی مضموم و غیرقابل قبول به شمار می رود چه برسد به اینکه در شرایط عادی، آمریکایی ها قاره ها دورتر از کشور خودشان در کشوری ثالث دست به تهدید جان مسافران بزنند.
ایران می گوید توضیحات آمریکایی ها برای نزدیک شدن به هواپیمای مسافربری ماهان موجه نیست. هواپیمای ایرانی مسیر همیشگی و روت خود را طی کرده است. آنچه غیرعادی به نظر می رسد رفتار ایالات متحده و نظامیان آن برای تعرض به هواپیمایی است که مسافران را جابه جا می کند. آن هم در شرایطی که کیلومترها خارج از خاک خودشان حضور دارند.
لعیا جنیدی معاون حقوقی رئیس جمهور می گوید:«رفتار هواپیماهای جنگنده در قبال پرواز ۱۱۵۲ هواپیمایی ماهان و ایجاد مزاحمت برای یک هواپیمای مسافربری آن هم در خاک کشور ثالث نقض آشکار امنیت هوانوردی، تخلف از اصل آزادی پرواز هواپیماهای غیر نظامی و به علاوه در مغایرت با مواد ۳ مکرر و ۴۴ پیمان هواپیمایی کشوری بین المللی(کنوانسیون شیکاگو) و ضمیمه های مربوطه و کنوانسیون مونترال ۱۹۷۱ و نیز زیر پا گذاشتن اصول مسلم حقوق بین الملل است.»
بر اساس ماده سه مکرر کنوانسیون شیکاگو، دولتهای متعاهد این امر را به رسمیت می‌شناسند که هر کشوری باید از توسل به استفاده از اسلحه در مقابل هواپیمایی کشوری در حال پروازاجتناب کند و در صورت رهگیری هواپیما جان کسانی را که در هواپیما هستند و ایمنی هواپیما نباید دچار مخاطره شود. بر اساس بخش دیگری از این ماده، کشورها حق دارند در اعمال حق حاکمیت خود، در صورتی که یک هواپیمای کشوری در فضای هوایی‌سرزمین او بدون مجوز مبادرت به پرواز کرده و یا این که بنا به دلایل قابل قبول حاکی از این که هواپیما برای منظوری مغایر با اهداف این کنوانسیون به‌کار گرفته شده حق دارد بخواهد که هواپیما در یک فرودگاه تعیین شده فرود بیاید. همچنین طبق ماده 44 که لعیا جنیدی به آن اشاره داشته، همه کشورهایی که در این کنوانسیون عضو هستند، متعهد به حفظ سلامت پروازها هستند.
مورد بعدی ، کنوانسیون مونترال در سال 1971 است که برای این طراحی شده تا از منافع مسافران هواپیماها حمایت کرده و کشورها نتوانند امنیت هواپیماهای مسافربری را به خطر بیاندازند. همچنین پای کنوانسیون توکیو هم به میان می آید. در این کنوانسیون که برای تامین امنیت و آرامش مسافران هواپیماها ایجاد شده، آمده است که انجام هر عملی که سلامت و امنیت هواپیما و سرنشینان هواپیما و محموله های هواپیما را به مخاطره بیاندازد، موجب اجرای مقررات این کنوانسیون می شود.
بر اساس تاکید همه کنوانسیون هایی بین المللی که تا امروز برای امنیت پروازها ایجاد شده اند، هر نوع اقدامی که جان مسافران را به خطر بیاندازد غیرقابل قبول است و انجام این اقدامات موجب می شود تا کشورها از مجامع بین المللی بخواهند به وضعیت پیش آمده رسیدگی کنند. اضافه بر همه اینها، ایالات متحده بدون درخواستی از سوی دولت سوریه، پایگاه های خود را در این کشور اداره می کند و عملا حضور آنها غیرقانونی است. همین موضوع هر نوع توجیهی را در مورد حفظ امنیت را رد میکند و موضوعی حمایت از حاکمیت که در اسناد حقوقی به عنوان استثنا ذکر شده، منتفی است.
مقامات کشورمان از ساعات نخست حادثه ای که برای هواپیمای ماهان رخ داد، بر غیرقانونی بودن عملکرد آمریکایی ها تاکید کردند. ایران می گوید که این اتفاق را به صورت قانونی تعقیب می کند و باید منتظر بود تا پای حقوقدانان بین المللی و مقامات ایرانی در سازمان ملل و دیگر سازمان های مرتبط دست به اقداماتی بزنند تا ایالات متحده دیگر نتواند اقدامات مشابهی را انجام دهد.
این کشور هرچند کار خود را قانونی توصیف کرده اما هیچ یک از کنوانسیون های مربوطه، حق اقدام علیه یک هواپیمای مسافربری را به رسمیت نمی شناسند. با این حال هنوز ایکائو عکس العملی نشان نداده است. ایکائو سازمان بین المللی هواپیمایی غیر نظامی است که بلافاصله بعد از اینکه یک کشور اعتراضی را علیه عملکرد کشور دیگری ثبت کند، به آن رسیدگی خواهد کرد. ایران اعلام کرده که شکایت خود را به ایکائو می برد و نماینده دائم کشورمان در این سازمان، موضوع را پیگیری خواهد کرد.
غیرقانونی بودن عمل جنگنده های آمریکایی را در کلام مقامات بین المللی هم می شود دید. سخنگوی سازمان ملل در واکنش به ایجاد مزاحمت و تعرض جنگنده‌های آمریکایی به هواپیمای مسافربری ماهان ایر خواستار رعایت امنیت پروازهای غیرنظامی شد. استفان دوژاریک سخنگوی سازمان ملل در کنفرانس خبری خود درباره ایجاد مزاحمت جنگنده های آمریکایی برای هواپیمای مسافربری ماهان ایر در خطوط هوایی سوریه گفت که از نظر قانونی، امنیت پروازهای غیرنظامی باید از طرف همگان رعایت شود. این در حالیست که سخنگوی سنتکام در مدعی شده که اقدام جنگنده‌های آمریکایی کاملا حرفه‌ای بوده ودر چارچوب استاندارها و قوانین بین‌المللی صورت گرفته است. طرف آمریکایی اما به این موضوع که جنگنده هایش در کوریدور هواپیمای مسافربری در پرواز این هواپیما اختلال ایجاد کرده و جان مسافران را به خطر انداخته است، توضیحی نمی دهد.
سوالی که در مورد حوادث پنجشنبه مطرح می شود، این است که ایران با بردن پرونده به مجامع بین المللی، قادر به انجام چه اقداماتی علیه آمریکاست؟ در حال حاضر مشخص است که ایالات متحده در حریم کشوری ثالث به صورت غیرقانونی امنیت هواپیمایی مسافربری را نقض کرده است. در حالت عادی و با توجه به این که این کشور کنوانسیون های بین المللی و مفاد مربوط به امنیت هواپیماهای غیرنظامی را نقض کرده، پرداخت غرامت کم ترین کاری است که می توان انتظارش را داشت. اما با توجه به این که ایالات متحده خود را ملزم به همکاری با هیچ یک از پیمان ها و سازمان های بین المللی نمی داند، مشخص نیست که ایران بتواند از این کشور غرامت بگیرد یا نه. اما در عین حال پیگیری حقوقی این اتفاق، علاوه بر اینکه بی قانون بودن آمریکا را بار دیگر ثابت می کند، دیگر کشورها را بار دیگر به این فکر خواهد انداخت که به فکر ضمانت اجرا برای تعهدات بین المللی باشند. در این حال به نظر می رسد که ایران هر چقدر بر روی غیرقانونی بودن عمل آمریکایی ها تاکید کند، باعث ایجاد فشاری بین المللی علیه ایالات متحده خواهد شد که دست به اعمال فراقانونی در سرزمین های دیگر می زند.
مهسا مژدهی
