بررسی ها از روند قیمت سکه به وضوح نشان داد که درست با توقف این معاملات، نقدینگی که جذب این ابزار مالی شده بود راهی بازار نقدی شد و طی این دوران نیز به دلیل نبود بازاری برای جذب نقدینگی سرگردان، شاهد رشد مستمر بهای سکه بوده ایم. با این تفاسیر دیدگاه کارشناسانی که آن زمان بر لزوم توسعه و گسترش بازار آتی سکه تاکید می کردند به میان می آید و به نظر می رسد این بار باید متولی بازار طلای کشور یعنی بانک مرکزی مسیر امتحان شده در بازارهای بین المللی یعنی توسعه بازارهای مالی و معاملات قراردادهای آتی سکه و همچنین گواهی سپرده سکه را در دستور کار قرار دهد.
در همین زمینه با احمد بیات، کارشناس بازار سرمایه و بازار طلا به گفت و گو نشسته ایم. او در این گفت و گو بارها تاکید می کند که توقف بازارهای مالی روی سکه و طلا، پاک کردن صورت مساله بوده باید این برای مهار نقدینگی تزریق شده به این دست بازارها، ابزار مالی تعریف کرد. گفت‌وگو با وی را بخوانید:
این ارزیابی که معاملات آتی سکه عامل گرانی سکه بود را چقدر واقع‌بینانه می‌دانید؟
قطعاً توقف معاملات آتی سکه کمکی به بازار نکرد و اتفاقاً بررسی ها نشان می دهد که در آن زمان، یکی از عوامل گران‌تر شدن سکه، توقف معاملات آتی بود. وجود چنین بازاری در بورس می‌تواند بخشی از تقاضای بازار را به سمت خود بکشد و نقدینگی موجود را جذب کند. اما وقتی بازار آتی سکه متوقف شد، به‌صورت طبیعی این تقاضا وارد بازارهای غیررسمی شد و قطعاً این رویه باعث افزایش قیمت سکه شد که دیدیم در این دو سال چقدر قیمت سکه بالا رفت و از کنترل خارج شد. جالب اینجاست که در چند هفته اخیر هم بحث تفاوت قیمت گواهی سپرده سکه با بازار نقدی سکه باعث شده تا دوباره علیه بورس کالا جوسازی شود که این گواهی موجب شده تا قیمت سکه گران شود؛ درصورتی‌که قیمت سکه به دو مؤلفه قیمت ارز و قیمت طلای جهانی وابسته است. هرگاه این دو مؤلفه دچار نوسان می‌شوند قیمت سکه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. طبیعتاً با گرانی قیمت دلار و طلایی جهانی، قیمت سکه نیز در ایران افزایش‌یافته است. نکته مهم اینجاست که امروز قیمت سکه در بازار گواهی سپرده کمتر از قیمت نقدی است اما بازار نقد به رشد ادامه می دهد و برای چندمین بار اثبات می شود که سکه بورسی به بازار نقد سیگنال نمی دهد.
دلیل رشد بهای سکه در معاملات بورس چه عواملی بود و خریدوفروش سکه در بورس چه مزیت‌هایی دارد؟
چند دلیل دارد؛ اول اینکه گاهی پیش می‌آید که خزانه بانک‌ها پر می‌شود، به این معنی که وقتی فردی بخواهد سکه را تحویل بانک دهد، بانک به دلیل تکمیل بودن ظرفیت از قبول آن اجتناب می‌کند، همین باعث کاهش عرضه سکه در بازار می‌گردد درحالی‌که تقاضا زیاد شده و درنهایت قیمت سکه افزایش پیدا می‌کند. به‌تازگی بانک آینده خزانه جدید برای این معاملات تعریف کرده که اگر همین روال در بانک‌های دیگر نیز صورت بگیرد، اختلاف قیمت بین بورس و بازار به حداقل می رسد. دلیل دیگر این است که راحتی و روانی معاملات که در بورس کالا وجود دارد قطعاً در بازار بیرونی وجود ندارد. همچنین اعتمادی که در بورس کالا برای خریدار و فروشنده ایجاد می‌شود را در جای دیگر نمی‌تواند دید، مثلاً وقتی یک نفر با گواهی سپرده از بورس کالا سکه می‌خرد دیگر نگران اصالت سکه نیست و می‌داند یک مرجع کارشناسی و قانونی وجود دارد که فیزیک سکه را تأیید می‌کند. حتی نگران نگهداری فیزیکی سکه هم نیست و ریسک سرقت آن نیز کاهش می‌یابد. تمام این مزیت‌ها باعث می‌شود که خریدوفروش سکه در بورس کالا منطقی باشد و به ثبات قیمت در بازار سکه کمک کند. بازهم تأکید می‌کنم اگر قیمت سکه در بازار افزایش یافته به عوامل مختلف از جمله نرخ جهانی و دلار مربوط است و در این میان با تکمیل ذخیره بانک‌ها برای دریافت سکه، این بازار وسعت می گیرد.
حدود دو سال است که بازار آتی سکه متوقف شده، آیا با توجه به تجارب این مدت، زمان برای تجدیدنظر در بازگشایی آن مناسب می‌دانید؟
طبق ارزیابی کارشناسان باید دوباره به روال قبل برگردیم و بازار آتی سکه را احیا کنیم، اما متأسفانه تصمیم‌گیری مسئولان، اغلب با نظر کارشناسان همسو نیست و عوامل دیگر نیز در تصمیم ها دخیل است. اگر مسئولان این ریسک‌پذیری را داشته باشند که قرارداد آتی سکه دوباره در بورس معامله شود قطعاً در بلندمدت نتیجه مثبت آن را خواهند دید. یکی از نتایج خوب آن در بلندمدت؛ این است که قیمت سکه خارج از ارزش ذاتی خود گران نخواهد شد، البته به شرطی که معاملات آتی سکه به عنوان ابزار بورس کالا، دوباره و با قدرت به چرخه برگرد و بازار گواهی سپرده سکه نیز توسعه یابد.
دورانی که بازار آتی سکه فعالیت می‌کرد، چه نتایجی داشت؟
همه جای دنیا معاملات آتی بورس ابزاری برای پوشش ریسک و کارکرد اصلی آن است. وقتی فردی نسبت به قیمت دارایی خود در آینده، نگرانی دارد برای اینکه این نگرانی کاهش یابد در بازار آتی فعالیت می‌کند تا ریسک را کم کند. طبیعتاً سایر فعالان بازار ازجمله سفته‌بازها نیز باید حضور داشته باشند تا نقدشوندگی و تنظیم قیمت بازار را انجام دهند. اگر همه این‌ها در کنار هم وجود داشته باشند کارکرد اصلی بازار آتی بورس به‌خوبی دیده خواهد شد. قطعاً این روند منافع اقتصادی خوبی برای کشور دارد و به بهبود روند خریدوفروش سکه نیز کمک خواهد کرد. متأسفانه در کشور ما اجازه این فعالیت داده نشد تا روند بازار آتی سکه در بورس کالا طی شود. این اتفاق می‌توانست کم‌کم روی کالاهای دیگر مانند مس و آلومینیوم و حتی صنایع غیرفلزی نیز انجام می‌شد کما اینکه در خیلی از کشورهای دیگر هم صورت گرفت و نتیجه داد. بازار آتی می‌توانست باعث سود و رونق بازارهای مختلف شود اما در کشور ما با اتفاقی که در بازار سکه افتاد و بازار آتی سکه متوقف شد، منافع سایر دارایی‌ها نیز فراموش شد و درنتیجه همه صنایع ضرر کردند. البته امروز بازار آتی در حوزه کشاورزی فعال است.
پیشنهاد شما به مسئولان چیست؟
به نظر من باید مسئولان به‌تدریج دنبال چاره باشند و کمک کنند تا دوباره بازار آتی سکه فعال شود، چون این ابزارهایی که در کشورهای پیشرفته یک قدرت اقتصادی به شمار می روند را نمی‌توان استفاده نکرد و به فراموشی سپرد. باید این ابزارها باشند و معاملات انجام شود تا بازار سکه دوباره به حال عادی برگردد و بتوان از طریق خریدوفروش در بورس کالا و بازار آتی سکه، آینده را پیش‌بینی کرد تا ریسک‌ها نیز پوشش داده شود. متأسفانه به دلیل برخی نگاه غیر کارشناسی فعلاً دست ما از این ابزارهای مهم کوتاه شده است. واقعیت این است که وقتی در همان سال، سکه در بازار آتی، به قیمت 5 میلیون تومان معامله شد باید مسئولان از این زاویه به موضوع نگاه می‌کردند که احتمالاً قرار است دلار و یا طلا در بازار جهانی گران شود اما به‌جای آن صورت مساله یعنی بازار آتی سکه را پاک کردند و اعلام شد که بورس باعث گرانی شده است! درنهایت هم دیدیم که هم دلار گران شد و هم طلا، و این اتفاقی بود که با بررسی و آنالیز داده های بازار آتی، قابل پیش‌بینی بود. انتظارات بازار بود که خود را در آیینه بازار آتی سکه نشان داد اما مسئولان به‌جای برنامه‌ریزی برای رفع ریشه‌ای گرانی سکه، صورت‌مسئله را پاک کردند. به هر صورت در شرایطی که مسوولان ارشد اقتصادی بر لزوم توسعه بازار سرمایه تاکید دارند، این امید وجود دارد که سکه به زودی بر تابلوی بازار آتی بورس کالا نقش ببندد.
ایلنا
