مزاج شناسی چیست، چگونه مزاج خود را تشخیص دهیم؟

مفهوم مزاج یکی از مفاهیم کلیدی است که از یک سوی در پزشکی و طبیعیات قدیم و از سوی دیگر در مباحث فلسفی به ویژه در حوزة نفس شناسی، نقش مهمی را ایفا می‌کرده است. از نظر قدما، مزاج کیفیتی است که در اثر واکنشِ میان عناصر اربعة جسم حاصل شده است. امروزه نیز شناخت طبع و مزاج یکی از راه‌های شناخت ویژگی‌های جسمی و روحی خود و دیگران است. مزاج شناسی به ما کمک می‌کند بتوانیم نحوه‌ی تغذیه، ورزش و نوع پوشش خود را انتخاب کنیم. اما مزاج و مزاج شناسی چیست و چگونه می‌توان به شناخت درستی از مزاج خود دست یابیم؟ اگر شما هم چنین سوالاتی در مورد مزاج و مزاج شناسی دارید این مطلب می‌تواند به شما کمک کند.
مزاج شناسی چیست؟
اعتقاد به مزاج (temperament) از دیرباز میان طبیبان از یک سوی و فلاسفه و متکلمان از سوی دیگر رایج بوده است. سقراط حکیم بزرگ یونانی همة خوراکی‌ها را در چهار دستة گرم، سرد، خشک، و‌تر دسته بندی کرد و معتقد بود که سلامتی حاصلِ حفظ تعادل در این چهار دسته است. بعد از او دیگر حکیم یونانی، جالینوس نظریات او را تنظیم و نظریة اخلاط اربعه را عرضه کرد. قرن‌ها بعد، ابن سینا دانشمند بزرگ ایرانی، یافته‌های حکیمان قدیم در این زمینه را نظم بخشید و به همراه نظریات و یافته‌های خود در کتابی به نام «قانون» بیان کرد. او در این کتاب نُه نوع مزاج را برای آدمیان در نظر گرفته است که عبارت اند از سرد، گرم، تر، خشک (مزاج‌های مفرد)، سرد و تر، سرد و خشک، گرم و تر، گرم و خشک (مزاج‌های مرکب)، و مزاج معتدل.

قدما معتقد بودند که مزاج معتدل حقیقی به طور مطلق وجود ندارد و هرکس کم و بیش، گرفتار غلبة یکی از این مزاج هاست؛ بنابراین مزاج کاملاً معتدل و مزاج‌های مفرد که در آن‌ها دو طبیعت، کاملاً با هم در تعادل اند به ندرت یافت می‌شود و مزاج‌های رایج همان مزاج‌های مرکب اند که شامل مزاج صفراوی (Choleric) یا گرم و خشک، دَمَوی (Sanguine) یا گرم و تر، بلغمی (Phlegmatic) یا سرد و‌تر یا سودایی (Melancholic) یا سرد و خشک می‌شوند. بر این اساس، می‌توان افراد را در دو دستة کلی سردمزاج (که شامل مزاج‌های سرد، سرد و تر، و سرد و خشک می‌شود) و گرم مزاج (که شامل مزاج‌های گرم، گرم و تر، و گرم و خشک می‌شود) دسته بندی کرد.

مزاج در طب سنتی ایران، مفهومی کلیدی در تعریف سلامت و بیماری انسان است و به زبان ساده بر پایه این فلسفه، هر موجودی اعم از جاندار و بی جان، از ترکیب ارکان به عنوان مواد اولیه با کیفیت‌های متفاوت و به نسبت‌های مختلف تشکیل شده است. در این تعریف، مزاج و در صد ترکیبی هیچ دو انسانی با یکدیگر یکسان نمی‌باشد، همان طور که اثر انگشت هیچ دو فردی یکسان نیست. بر اساس این نظریه، در یک طبقه بندی بالینی، افراد سالم و بیمار با در نظر گرفتن علائمی مانند رنگ چهره، حرارت بدن، خصوصیات نبض، وضعیت جسمی و روحی، کیفیت مواد دفعی و غیره، در ۹ گروه مختلف قرار می‌گیرند. منظور از این دسته بندی، آموزش و تسهیل در تفکیک خصوصیات افراد است تا با ساده سازی، افرادی را که از نظر خصوصیات کلی بیشترین شباهت را به یکدیگر دارند در یک گروه قرار داده و مورد مطالعه قرار دهند.

نکته مهم در این است که در مبانی طب سنتی ایران، هر ماده خوراکی اعم از غذا‌ها و دارو‌ها نیز دارای مزاج خاصی هستند که با توجه به نحوه تأثیر خود در تعامل با بدن مصرف کننده قرار می‌گیرند. بر این اساس تمامی موادی که مورد مصرف انسان قرار می‌گیرند در یکی از شش دسته؛ غذای مطلق، دوای مطلق، غذای وایی، دوای غذایی، دوای سمی و سم مطلق قرار دارند. از دید حکما غذا‌ها علاوه بر تأمین سوخت و ساز بدن، اثرات منفی و مثبت بر اعضای مختلف بدن دارند و جسم و روان شخص را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
 
انواع مزاج‌ها
در اصطلاح طبیعیات قدیم، به صفرا، دم، بلغم، و سودا اخلاط اربعه گفته می‌شود. حیوانات و انسان ها، از طبیعت تغذیه کرده و پس از هضم و جذب مواد خورده شده آن‌ها را به این اخلاط اربعه تبدیل می‌کنند، که با آن‌ها توان حرکت و رشد اندام‌ها و یا بازسازی اعضای آسیب دیده ممکن می‌شود. خلط از نظر قدما، ماده‌ای مرطوب و روان است که غذا در نخستین مرحله، به آن تبدیل می‌شود. این اخلاط اربعه نیز مانند عناصر چهارگانة طبیعت، ویژگی‌هایی از حیث گرمی، سردی، رطوبت، و خشکی دارند؛ صفرا گرم و خشک، دم گرم و تر، بلغم سرد و تر، و سودا سرد و خشک است.

بدن انسان از ترکیب عناصر اربعه (آب، هوا، خاک، آتش) ساخته می‌شود، ولی با اخلاط اربعه اداره (رشد و نمو) می‌شود و به تناسب فقدان یا وجدان هرکدام از این مواد، بدن انسان ویژگی خاصی را از خود بروز خواهد داد. درصورتی که میزان و نسبت این مواد در بدن متناسب باشد، مزاج معتدل خواهد بود. ولی اگر هرکدام از این مواد از حد مزاج معتدل فراتر رود، فرد دارای آن مزاج خاص خواهد شد. مثلاً، اگر مقدار صفرای موجود در بدن فرد به نسبت میزانِ صفرای موجود در بدن فرد دارای مزاج معتدل بیشتر باشد، فرد مورد نظر دارای مزاج صفراوی خواهد شد و به همین ترتیب بقیة مزاج‌ها نیز از این قانون تبعیت می‌کنند. بدین ترتیب از برایند اخلاط چهارگانه در بدن آدمی، مزاج‌های متفاوتی پدید می‌آید (چهار مزاج مفرد و چهار مزاج مرکب و یک مزاج معتدل) که هرکدام از درجاتی متفاوت از گرمی، سردی، خشکی و تری بهره‌مند هستند و باعث ایجاد تفاوت هایی، حتی در ویژگی‌های ظاهری افراد، می‌گردند. پس بدین ترتیب انواع مزاج‌ها را می‌توان به شکل ساده و به صورت ذیل تعیین کرد.

عناصر چهارگانه (ارکان اربعه)، شامل آب، باد، خاک و آتش هستند. از واکنش این چهار عنصر دو نتیجه حاصل می‌شود:

۱. مزاج معتدل.
۲. مزاج نامعتدل.

همچنین گرمی، سردی، تری و خشکی مزاج حاصل قوای اولیه عناصر است.

۱. مزاج گرم (آتش).
۲. مزاج سرد (خاک).
۳. مزاج‌تر (آب).
۴. مزاج خشک (باد).

از تأثیر ارکان چهار گانه بر هم به ترتیب زیر مزاج‌های مختلف ایجاد می‌شود:

۱. گرم و خشک (آتش) گرم و‌تر (هوا) = گرم (خشکی و تری یکدیگر را خنثی می‌کنند)

۲. گرم و خشک (آتش) سرد و‌تر (آب) = معتدل (گرمی و سردی خشکی و تری یکدیگر را خنثی می‌کنند)

۳. گرم‌تر (هوا) سرد و‌تر (آب) =‌تر (گرمی و سردی یکدیگر را خنثی می‌کنند)

۴. گرم و‌تر (هوا) سرد و خشک (خاک) = معتدل

۵. سرد و‌تر (آب) سرد و خشک (خاک) = سرد

۶. گرم و خشک (آتش) سرد و خشک (خاک) = خشک

تا کنون پنج مزاج گرم، سرد، خشک،‌تر و معتدل ایجاد شد، حال در نظر بگیرید که هر یک از این ارکان چهارگانه بر رکن مقابل خود غلبه پیدا کند به عنوان مثال صد واحد آتش و یک واحد آب بر هم اثر بگذارند، آتش غلبه کرده و اثری از آب باقی نمی‌ماند و مزاج حاصله همان طبع آتش یعنی گرم و خشک خواهد بود، لذا چهار مزاج دیگر معادل طبع عناصر (ارکان) چهارگانه حاصل می‌شود که عبارتند از گرم خشک، گرم و تر، سرد و تر، سرد و خشک. از این چهار مزاج با پنج مزاج قبلی که توضیح داده شد مجموعاً ۹ مزاج حاصل می‌شود:

 

۱. معتدل
۲. گرم
۳. سرد
۴.‌تر
۵. خشک
۶. گرم و خشک
۷. گرم و‌تر
۸. سرد و‌تر
۹. سرد و خشک

همچنین مزاج‌ها بنا بر تقسیم عقلی به دو قسم کلی تقسیم می‌شود:

۱. معتدل حقیقی: که این حالت ممتنع است. به این معنی که از هرکدام از اخلاط به نسبت مساوی در عالم خارج در یک بدن وجود داشته باشد محال است و این مثال صرفاً ذهنی است.
۲. معتدل فرضی: که شایسته‌ترین مزاج برای یک موجود است.

چهار مزاج آخری تقسیم بندی ۹ گانه نیز به مزاج‌های مرکب مشهور هستند که عبارتند از؛

۱. مزاج گرم و خشک یا صفراوی.
۲. مزاج گرم و ‌تر یا دموی.
۳. مزاج سرد و خشک یا سوداوی.
۴. مزاج سرد و ‌تر یا بلغمی.

اگر مقادیر عناصر متضاد در ترکیب برابر باشد، مزاج حاصل به اعتدال خواهد رسید؛ ولی اگر نتیجه به دست آمده از ترکیب مقادیر عناصر متضاد در حد وسط نباشد، مزاج حاصل نامعتدل است.

چگونه مزاج خود را تشخیص دهیم؟
مزاج گرم و خشک (صفراوی)
دارای مزاج گرم و خشک هستند. چهره و سفیدی چشم آن‌ها کم یا زیاد به زردی می‌زند، دهان و بینی‌شان خشک است و زبانشان خشک و زبر و گاهی تلخ می‌شود. عطش این افراد، زیاد و اشتهایشان کم است. لاغر هستند و مطالب را سریع درک می‌کنند. سر آن‌ها کلاه نمی‌رود! خوابشان کم و سبک است. تحریک‌پذیر هستند و زود عصبانی و مضطرب می‌شوند. پوستشان گرم و خشک و بی‌حالت است. دور چشمشان (به علت از دست دادن رطوبت)، گود می‌افتد. هنگام لمس، اندام‌های آن‌ها گرم است، از هوای خنک لذت می‌برند و در هوای گرم اذیت می‌شوند. اولین ادرار صبحگاهی آن‌ها پررنگ و گاهی سوزان است. گرمی و خشکی در این افراد در فصل تابستان شدت می‌یابد. سریع راه می‌روند، سریع و جویده حرف می‌زنند و معمولا عجول هستند. افراد صفراوی مزاج در سن جوانی دچار بیشترین مشکلات در سلامت خود می‌شوند و به‌خصوص بیشتر این مشکلات در فصل تابستان بروز می‌کند.
مزاج گرم و‌تر (دموی)
مزاج این افراد گر‌م و‌تر است و رنگ چهره‌شان قرمز و هیکلشان درشت و چارشانه هستند. سر و اندام‌هایشان سنگین است و معمولا کسل هستند و خواب زیاد و سنگینی دارند و در فصل بهار این حالت تشدید می‌شود. دهان‌دره، کش و قوس بدن و کشیدن دست‌ها به اطراف جزو عاداتشان است. این افراد معمولا قوی، خوش‌اخلاق و اهل بگو و بخند هستند و در دیگران ایجاد نشاط می‌کنند. شجاع و فرمانبردار هستند، ولی مطالب جدید را خوب درک نمی‌کنند و زود فراموش می‌کنند. مزه دهان آن‌ها شیرین و پوست و زبان و چشمشان قرمز است. خونریزی از نقاط مستعد مثل بینی و لثه در آن‌ها شایع است. محل فصد و حجامت آن‌ها خارش پیدا می‌کند. در فصل بهار این علائم بیشتر مشاهده می‌شود.
مزاج سرد و خشک (سوداوی)
مزاج این افراد سرد و خشک است. چهره این افراد، تیره و پوستشان، خشک و بی‌طراوت است. سیاهی خون و غلظت آن از علائم دیگر آنهاست. زیادی فکر و خیال و نگرانی نسبت به آنچه که در اطرافشان می‌گذرد و خواب‌های آشفته و تیره و تار، از مشکلات این افراد است. به علت سرعت فکر بین این افراد، شاعران و هنرمندان بیشتری یافت می‌شود، ولی در صورتی که روش زندگی و تغذیه این افراد اصلاح نشود، دچار مشکلات روانی جدی می‌شوند. افسردگی و گوشه‌گیری و کم جوشیدن با دیگران، یکی دیگر از خصوصیات افراد سوداوی است. سوزش سر معده و زیر جناغ، گرفتگی در عضلات پشت ساق پا، گرفتگی در ناحیه گلو (به صورتی که دائما احساس می‌کنند حلقه‌ای از داخل گلویشان را گرفته است)، اشتهای کاذب و خرده‌خواری، پرمویی و بروز لکه‌های تیره در پوست در این افراد شایع است. این افراد در فصل بهار از وضعیت تعادل بهتری برخوردار می‌شوند و در فصل پاییز بیماری‌هایشان شدت پیدا می‌کند.
مزاج سرد و‌تر (بلغمی)
مزاج این افراد سرد و‌تر است. این افراد چهره سفید دارند. پوست آن‌ها سرد، نرم و شفاف است، ولی گاهی اوقات به علت رطوبت زیاد، پوستشان در ناحیه زیر چشم و زیر گلو دچار چین‌خوردگی می‌شود. آب دهان زیاد، کمی تشنگی و عطش، نرم بودن گوشت اندام‌ها، تنبلی، آروغ ترش و ریفلاکس (بازگشت مواد و اسید از معده به مری) از علائم دیگر افراد بلغمی است. حرکات این افراد کند است و حوصله انسان از پرحوصلگی آن‌ها سر می‌رود، آرام حرف می‌زنند و در راه رفتن معمولا عقب می‌مانند و زود خسته می‌شوند. ماست و دوغ و سردیجات، آن‌ها را اذیت می‌کند. خو‌ش‌خوابی، کندفهمی، افت حافظه، کمرنگی ادرار صبحگاهی و زبان نرم با پرز‌های تحلیل‌رفته و گاهی پوشیده از بار سفید از علائم افراد این گروه است. در فصل زمستان بیماری‌های بلغمی شدت می‌یابد.
 
رژیم غذایی مناسب برای مزاج‌های مختلف
پیش از این نیز اشاره شده که غذا‌ها و خوراکی‌ها نیز مزاج‌های مختلفی دارند و این مزاج‌ها با ترکیب در مزاج انسان، می‌توانند بر جسم و روان فرد اثرگذار باشند. حال ببینیم که طب سنتی چه غذا‌هایی را برای هر فرد مجاز و یا غیر مجاز می‌شمارد.
 
مزاج گرم و خشک (صفراوی)
مواد غذایی مضر برای گروه دارای مزاج گرم و خشک: مصرف زیاد سیر، پیاز، ادویه‌های تند، گوشت قرمز، بادنجان، موز، خربزه، گردو، پسته، فندق، انجیر، غذا‌های سرخ‌شده. مصرف این نوع مواد غذایی بدن این دسته را از تعادل خارج کرده و علائمی از قبیل خشکی پوست و بی‌خوابی، اضطراب و تپش قلب را در آن‌ها تشدید می‌کند.

مثال‌هایی از مواد غذایی مفید برای افراد صفراوی: مرکبات، سیب، هویج، انار، خیار، آلو، هندوانه، زرشک، گوجه‌سبز، کدو، ریواس، اسفناج، جو، لیموترش، تمرهندی، کاهو، روغن زیتون، پاچه گوسفند؛ پکتین موجود در سیب و هویج با پیوند با اسید‌های صفراوی باعث افزایش دفع آن‌ها از بدن می‌شود.

نمونه‌هایی از ترکیبات غذایی مفید برای افراد با مزاج گرم و خشک: زیرباج، سوپ جو با گوشت جوجه مرغ، آش محتوی ماش، کدو، اسفناج، خرفه، روغن بادام و یا برنجی که با اسفناج، ماش مقشرف کاهو و کمی گشنیز که با سرکه یا آلو ترش شده باشد، آش جویی که در آن عناب و بنفشه پخته باشند با روغن بادام، آش ماست با گوشت جوجه مرغ، شیربرنج، گوشت‌ها که با آبغوره و سماق چاشنی‌دار شده‌اند.

شربت‌های مفید برای افرادی صفراوی: شربت لیمو، شربت آلو، آب انار ترش و شیرین، آب تمر هندی، شربت نارنج، شربت غوره، ماءالشعیر طبی، شربت سکنجبین و خیار.
مزاج گرم و‌تر (دموی)
مواد غذایی مضر برای گروه دارای مزاج گرم و تر: مصرف بیش از حد ادویه‌های تند، انواع شور (خیارشور و…)، گوشت زیاد، غذا‌های نشاسته‌ای، غذا‌های چرب، تخم‌مرغ، خرما، توت، کشمش، انبه، بادام، پسته، موز، فندق، انجیر، انگور، سیر، بادنجان، گوشت گوسفند، بره، بوقلمون، اردک، تخم اردک و جگر سیاه. افراد دموی بهتر است از غذا‌ها و نوشیدنی‌هایی که دارای مزاج گرم و‌تر هستند کمتر استفاده کنند و در صورت ضرورت و نیاز حتماً با مصلحات آن و به‌مقدار خیلی کم استفاده کنند.

خوراکی‌های مفید برای افراد دارای مزاج گرم و تر: از غذا‌ها و نوشیدنی‌هایی که دارای مزاج سرد به‌ویژه سرد و خشک هستند به‌طور متناسب استفاده کنند؛ نوشیدن آب خنک به‌همراه چند قطره آب لیمو ترش تازه، آب زرشک، کاهو، خیار، میوه‌ها به‌خصوص سیب درختی همراه با پوست و دانه‌های آن، انار، نارنگی، پرتقال، گلابی، نارنج، تمر هندی، لیمو شیرین، سنجد، غوره، آلو بخارا، سوپ یا آش جو، نان جو، لیموترش تازه، استفاده از سالاد فصل، روغن زیتون، حبوبات و غلات جوانه‌زده (مثل جوی دوسر، ماش و عدس)، بذر‌های ملیّن (مانند اسفرزه، بارهنگ، خاکشیر)، غذا‌های خام (میوه‌ها و سبزی‌ها)، انواع توت تازه به‌خصوص شاه‌توت به‌مقدار کم، کدو خورشتی، آلبالو. افراد دموی‌مزاج در صورت عدم رعایت دستورات، استعداد بیشتری برای بروز علائم و بیماری‌هایی مانند سردرد، پرخوابی، هماچوری، خستگی، چاقی و تپش قلب را دارند.
مزاج سرد و خشک (سوداوی)
مواد غذایی مضر برای گروه دارای مزاج سرد و خشک: بادنجان، غذا‌های نمک‌سود، خیارشور یا شور مخلوط، گوشت گاو، گوساله، بز، حیوانات پیر، شترمرغ، گوشت شکار دشتی و کوهی، پنیر، سرکه کهنه، غذا‌های مانده و فریزشده، روغن‌ها و خوراکی‌های صنعتی و کارخانه‌ای، فست‌فود، لبنیات، انواع نوشابه‌ها و دلستر، کلم، گل کلم، کنگر، ذرت، خردل، ادویه‌جات تند، فلفل، زنجبیل، قندوشکر، چای، قهوه، کاکائو، نسکافه، ماهی، عدس، برنج، سکباج، ترشی‌ها، غوره، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، قارچ، باقلا، میوه‌های ترش، انار ترش، پرتقال، تمشک، توت‌فرنگی. افراد دارای مزاج فوق در صورت مصرف این خوراکی‌ها دچار عوارضی از قبیل بی‌خوابی، نفخ معده و روده، خشکی پوست و افسردگی خواهند شد.

خوراکی‌های مفید برای افراد سوداوی: نخود، گوشت بره، کبوتر، بوقلمون، زرده تخم‌مرغ، گندم، بادام، مویز، نخودچی کشمش، انجیر، سیب، طالبی، به، خربزه، انگور، آلوشیرین، برنج با زیره یا شوید یا زعفران، سبزی‌های گرم مثل نعنا، ریحان، ترخون، مرزه، جعفری، تره، هویج ایرانی یا فرنگی، عسل، توت، کنجد، کره، شیره خرما یا انگور.

نمونه‌هایی از ترکیبات غذایی مفید برای افراد دارای مزاج سرد و خشک: حریره بادام، شیربادام، نخودآب با گوشت ماکیان، اسفیدباج با گوشت گردن، پیه ماکیان، آبگوشت گردن با آب سیب و گلاب، ماهی کیلکا کبابی با روغن بادام، فسنجان بادام، کوکوی سبزیجات گرم، هلیم، کاچی، شیر و ترنجبین و روغن بادام.
مزاج سرد و‌تر (بلغمی)
مواد غذایی مضر برای افراد دارای مزاج سرد و تر: مصرف بیش از حد مواد لبنی، ترشی‌ها و سرکه، برنج، سیب‌زمینی، ماکارونی، مرغ ماشینی، ماهی، کله‌پاچه، سیراب شیردان، نان خوب پخته‌نشده، حلوای نشاسته یا آرد، شیربرنج، آش رشته با کشک، سوپ جو، میوه‌های ترش، نارنگی، کیوی، مرکبات، هندوانه، خیار، کاهو، گوجه‌فرنگی، اسفناج، غوره، موز، آلو، آلبالو. افراد بلغمی در صورت زیاده‌روی در مصرف مواد غذایی فوق، دچار علائمی از قبیل ضعف هضم، نفخ شکم، درد‌های مفصلی، سینوزیت، افزایش ترشحات واژینال، کاهش حافظه می‌شوند.

مواد غذایی مفید برای افراد دارای مزاج سرد و تر: گوشت بره، کبوتر، گنجشک، بوقلمون، بلدرچین، آبگوشت، میوه‌های رسیده و شیرین مثل سیب، به، نارگیل، انجیر، گلابی، مویز، زردک، ادویه‌هایی، چون زیره سبز، زنیان، زعفران، آویشن، رازیانه، انیسون، موسیر، نعنا، ریحان، جعفری، مرزه، ترخون، شوید، تره، مغز بادام، عسل، ارده، شیره انگور یا خرما.

نمونه ترکیبات غذایی مفید برای افراد دارای مزاج سرد و تر: سکنجبین عسلی (سرکه‌انگبین)، ماءالعسل با هل و میخک، گلقند، مربای وج، نخودآب، کباب ماکیان با ادویه، قلیه تره با گوشت گنجشک یا کبوتر بریان‌شده با روغن زیتون.

آیا مزاج قابل تغییر است؟
هر فردی دارای دو گونه طبع اصلی و اکتسابی است. طبع اصلی هر فرد، طبع مادرزادی اوست که از پدر و مادرش به ارث می‌برد. همچنین ممکن است طبع اصلی فرد با گذشت زمان، به علت تغذیه‌ی نادرست، شرایط آب و هوایی و شیوه زندگی نادرست، تغییر کند و طبع جدیدی در او به وجود آید که به آن، طبع اکتسابی می‌گویند. ناگفته نماند که در میان موجودات زنده، مزاج انسان به میزان زیادی تغییر می‌کند، ولی طبیعت یا مزاج حیوانات و گیاهان هیچ وقت به طور کامل تغییر نمی‌کند بلکه با توجه به شرایط آب و هوایی میزان گرمی، سردی، خشکی و رطوبت آن‌ها کمی تغییر می‌کند. به عنوان مثال طبیعت سیر گرم است، در هر منطقه‌ی جغرافیایی که کشت شود و هیچ وقت طبیعت آن سرد نمی‌شود.
 
یک تست مزاج شناسی ساده
۱. با حلقه کردن انگشت شست و انگشت وسط یک دست به دور مچ دست دیگرتان، وضعیت قرار گرفتن دو انگشت چگونه است؟

الف:دو سر انگشت روی هم قرار می‌گیرد.
ب:دو سر انگشت مماس یکدیگر قرار می‌گیرند.
ج:دو سر انگشت به هم نمی‌رسند.

۲. اگر بدن تان را حرکت دهید، ساختار عضلات بیشتر است یا چربی؟

الف:لایه‌های چربی زیاد دیده شده و حالتی از لرزش و بی ثباتی در آن دیده می‌شود.
ب:حجم عضلات بیشتر بوده و بدن لرزش ندارد و گوشت بدن شل نیست.

۳. وضعیت مو‌های بدن اعم از سر و بدن به چه شکلی است؟

الف:پرپشت، کلفت و تیره و صاف
ب:پرپشت، کلفت و تیره و مجعد
ج:پرپشت، کلفت، اما لخت و روشن
د:کم پشت، نرم و نازک و شکننده و چرب

۴. پوست تان چه رنگی است؟ این آزمون برای افراد دارای پوست سفید است.

الف:رنگ سیاه با گرایش به کبودی
ب:رنگ سفید مایل به آبی
ج:رنگ سفید متمایل به سبز
د:رنگ سفید مهتابی که فشار انگشت رنگ سرخ آن کم رنگ می‌شود

۵. مفاصل شما به چه شکلی است:
الف:برجستگی مفصل‌ها به خوبی نمایان است.
ب:برجستگی خاصی در مفصل‌ها دیده نمی‌شود.

۶. رگ‌های بدن، به ویژه دست تان دیده می‌شود؟

الف:بله
ب:خیر

۷. کف دست تان از نظر هندسی چه شکلی است؟

الف:مربع
ب:مستطیلی و کشیده که انگشتان در درازای آن قرار دارند.
ج:مستطیلی شکل که عمود بر انگشتان دست است.

۸. اگر کفش شما معمولی باشد؛ منظور اینکه طبی نبوده یا از نظر بلندی پاشنه در خانم‌ها و یا از نظر ساختاری برای کفش آقایان وضعیت خاصی ندارد، پای تان در کفش چه وضعیتی خواهد داشت؟

الف:پایم را می‌زند.
ب:کاملا راحت هستم.

۹. در جمع معمولا آغازگر بوده و در راس حرکت می‌کنید و تاثیر می‌گذارید یا بیشتر آرام هستید و تاثیر می‌گیرید؟

الف:تاثیرگذار
ب:تاثیرپذیر

۱۰. اطرافیان شما را کم حرف می‌دانند یا پرحرف یا گزیده گو؟

الف:پرحرف
ب:کم حرف
ج:گزیده گو

۱۱. روی حرفی که می‌زنید، می‌ایستید و به درست و نادرست بودنش کاری ندارید یا اینکه می‌ایستید و در صورت اشتباه بودن آن را تصحیح می‌کنید یا دائما تغییر موضع می‌دهید؟

الف:می ایستم و تغییر نمی‌دهم حتی اگر نادرست باشد.
ب:می ایستم، اما اگر با ارائه دلایل محکم متوجه شوم اشتباه است، از حرفم بر می‌گردم.
ج:دائما تغییر رای می‌دهم.

۱۲. از گفتن بسیاری از حرف‌ها شرم می‌کنید یا اینکه به راحتی هر حرفی را به زبان می‌آورید؟

الف:هر حرفی باشد، می‌گویم.
ب:حجب و حیا مانع از بیان بسیاری از حرف‌ها می‌شود.

۱۳. هر روز یا بیشتر روز‌ها عصبانی می‌شوید؟

الف:بله
ب:خیر

۱۴. اگر عصبانی می‌شوید، عصبانیت شما زیاد طول می‌کشد یا بعد از مدتی فروکش می‌کند و پشیمان می‌شوید؟

الف:فروکش نکرده و طولانی است.
ب:فروکش کرده و پشیمان می‌شوم.

۱۵. به خوردن گرمی‌ها بیشتر گرایش دارید یا خوردن سردی ها؟ برای مثال خوردن چند عدد خیار را ترجیح می‌دهید یا چند عدد شیرینی؟

الف:به خورد گرمی‌ها مثل شیرینی
ب:به خوردن سردی‌ها مثل خیار

۱۶. اگر تذکرات دیگران نباشد، اشتهای شما چطور است؟

الف:زیاد
ب:کم
ج:معمولی

پاسخ‌های تست مزاج شناسی
پاسخ۱: اگر گزینه «الف» باشد، شما دارای مزاج سرد و خشک بوده و استخوان بندی تان ریز است. اگر گزینه «ب» باشد، مزاج شما معتدل بوده و استخوان بندی شما متوسط است و اگر پاسخ گزینه «ج» است، مزاج تان گرم و‌تر بوده و استخوان بندیان درشت است.

پاسخ ۲: اگر پاسخ گزینه «الف» است، مزاج شما گرم و‌تر بوده و اگر پاسخ گزینه «ب» است، مزاج شما گرم و خشک است.

پاسخ ۳: اگر پاسخ شما گزینه «الف» باشد، مزاج شما گرم و خشک است. اگر پاسخ شما گزینه «ب» باشد، مزاج شما گرم و‌تر است. اما اگر گزینه «ج» پاسخ شما باشد، مزاج تان گرم وتر استوا گر جواب گزینه «د» است، مزاج تان سرد و‌تر است. هرچه مو نازک، شکننده و اصطلاحا شبیه به موی گربه باشد مزاج به سمت سرد و تری گرایش دارد و هرچ مود حالت دار با پایه قوی باشد، مزاج به سمت گرمی گرایش دارد.

پاسخ ۴: اگر پاسخ تان «الف» است، یعنی مزاج شما سرد و خشک است. اگر پاسخ تان «ب» است، مزاج تان سرد و‌تر است. اگر پاسخ شما «ج» است، یعنی مزاج تان مخلوط است و اگر پاسخ تان «د» است، یعنی مزاج شما گرم و‌تر است.

پاسخ ۵: اگر پاسخ شما گزینه «الف» است، مزاج تان گرم و خشک و اگر گزینه شما «ب» است، مزاج تان سرد و‌تر است.

پاسخ ۶: اگر پاسخ «الف» است، مزاج تان گرم و خشک و اگر پاسخ «ب» است، مزاج تان سرد و‌تر است.

پاسخ ۷: اگر پاسخ تان «الف» است مزاج تان معتدل بوده و حد واسط بین گرم و سرد قرار دارد. اگر گزینه «ب» را انتخاب کرده اید مزاج تان گرم و خشک و اگر گزینه «ج» پاسخ شماست، مزاج تان سرد و خشک است.

پاسخ ۸: اگر پاسخ تان «الف» است، پای سینه دار و پهنی دارید و مزاج تان گرم و خشک است. اگر انتخاب شما گزینه «ب» است، پای تان باریک و استخوانی است و مزاج تان سرد و خشک است.

پاسخ ۹: اگر پاسخ «الف» است، گرم و خشک مزاج بوده و اگر پاسخ «ب» است، مزاج تان گرم و‌تر است.

پاسخ ۱۰: اگر پاسخ «الف» است، مزاج شما گرم و خشک است. اگر پاسخ «ب» است، مزاج تان سرد و‌تر است و اگر گزینه «ج»، مزاج شما گرم و‌تر است، اما خشک نیست.

پاسخ ۱۱: پاسخ «الف» یعنی اینکه مزاج شما گرم و خشک است. پاسخ «ب» یعنی مزاج شما گرم و‌تر است و اگر گزینه «ج» را انتخاب می‌کنید مزاج تان سرد و‌تر است.

پاسخ ۱۲: اگر پاسخ شما «الف» است مزاج تان گرم و خشک است و اگر پاسخ «ب» است، مزاج تان سرد و‌تر است. البته شرایط رشد و تربیت هر فرد نیز روی رفتار او تاثیر دارد.

پاسخ ۱۳: گزینه «الف» نشانه گرم و خشک مزاج و گزینه «ب» نشانه سرد و‌تر مزاج است.

پاسخ ۱۴: گزینه «الف» نشانه گرم و خشک مزاج و گزینه «ب» نشانه گرم و‌تر مزاج است.

پاسخ ۱۵: اگر انتخاب تان گزینه «الف» است، مزاج تان سرد و‌تر و اگر انتخاب شما گزینه «ب» است، مزاج تان گرم و خشک است.

پاسخ ۱۶: اگر انتخاب تان گزینه «الف» است، مزاج تان سرد و تر، اگر انتخاب تان گزینه «ب» است، مزاج تان گرم و خشک و اگر گزینه «ج» را انتخاب کرده اید، مزاج تان معتدل است؛ یعنی بین مزاج گرم و‌تر است.

اگر تعداد پاسخ‌های مثبت شما نسبت به یک مزاج بالاتر از نصف به علاوه یک باشد، مزاج شما همان است؛ برای مثال است اگر از ۱۶ سوال پرسیده شده، پاسخ ۱۰ سوال شما مرتبط به مزاج گرم باشد، مزاج شما گرم است.