محمدصادق موجی با اشاره به فواید و خواص چای گفت: مردم نظرات مختلفی در مورد مصرف چای دارند، اما از نظر علمی مصرف هر نوع چای در حد تعادل بلامانع بوده و برای سلامتی نیز مفید است.
یک سری ترکیبات در چای وجود دارد که عمده‌ترین آن‌ها پلی فنول‌ها هستند که میزان آن در چای سبز بیشتر از انواع دیگر چای است که این مواد گیاهی یا اصطلاحاً آنتی اکسیدان ها، از بروز سرطان پیشگیری کرده و برخی علائم پیری و پیری زودرس را کاهش داده و به تأخیر می‌اندازند.
وی افزود: چای سبز به این خاطر که دارای پلی فنول و تانن است، موجب مهار شدن رشد باکتری‌ها و ویروس‌ها شده و مقاومت بدن را افزایش می‌دهد.
کارشناس مسئول بهبود تغذیه مرکز بهداشت شهرستان بوشهر خاطرنشان کرد: چای، هر نوع که باشد، مقدار زیادی فلوراید و تانن دارد که هر دو در دندان‌ها کمک کننده است و باعث استحکام دندان شده و از بروز بیماری‌های لثه و دندان جلوگیری می‌کند؛ چرا که خاصیت ضد باکتری و ضد ویروسی دارد.
موجی تاکید کرد: چای‌ها بسته به نوع شان، ترکیبات فنولی یا آنتی اکسیدانی و ضد سرطانی متفاوتی دارند که در تحقیقات انجام شده، بیشترین میزان آن به چای سبز نسبت داده شده است. به طور کلی چای‌ها به خاطر داشتن آنتی اکسیدان و برخی ترکیبات، سیستم ایمنی بدن را افزایش داده و با ترکیبات شیمیایی سرطان زا مبارزه می‌کنند؛ یعنی مصرف چای برای پیشگیری از سرطان، بیماری‌های قلبی عروقی و فشار خون مفید است، اما باید حد اعتدال را رعایت کرد.
موارد منع مصرف و اعتیاد به چای
این کارشناس اظهار کرد: اعتیاد به مصرف چای با تحریک سیستم اعصاب مرکزی می‌تواند سردرد، بی خوابی، افزایش اسید معده، بی اشتهایی و اختلالات گوارشی را به همراه داشته باشد. یعنی افرادی که به مصرف چای اعتیاد دارند، این عوارض را می‌توانند داشته باشند و بعضاً عنوان می‌کنند که اگر چای نخوریم سردرد می‌گیریم و این در افرادی اتفاق می‌افتد که به نوعی به مصرف چای اعتیاد پیدا کرده اند مخصوصاً چایی که زیاد مانده و کافئینش بالا باشد.
وی ادامه داد: نوشیدن چای پررنگ و غلیظ ممکن است باعث تحریک سیستم عصب و تپش قلب شود. ترکیباتی مثل تانن در چای وجود دارد که از جذب آهن و برخی مواد غذایی دیگر جلوگیری می‌کند. مواد غذایی مثل چای که تانن دارند، معمولاً باید با یک فاصله با غذای اصلی مصرف شوند؛ یعنی یک ساعت قبل از غذا و دو ساعت بعد از آن نباید چای نوشید، چون باعث حذف آهن موجود در برخی مواد غذایی مثل حبوبات و غلات می‌شود و یا بعضی سبزیجات که حاوی آهن هستند، اگر تداخل مصرف با چای داشته باشند، آهن به خوبی جذب نشده و به نوعی دفع می‌شود.
محمدصادق موجی عنوان کرد: بعضی افراد چای جوشیده مصرف می‌کنند یا چایی که خیلی مانده است؛ این‌ها ترکیبات مضری دارند که بهتر است مصرف نشود. همچنین مصرف لبنیات همراه با چای سبز تداخل ایجاد می‌کند و ممکن است اثرات درمانی چای را کاهش دهد که بهتر است از مصرف همزمان این اقلام غذایی خودداری شود.
کارشناس مسئول بهبود تغذیه مرکز بهداشت شهرستان بوشهر یادآور شد: مردم باید اطلاع داشته باشند که در تهیه‌ی انواع چای گیاهی هرگز نباید از ظروف آلومینیومی استفاده کنند. بعضی‌ها در کتری‌ها و ظروف آلومینیومی چای یا دمنوش را استفاده می‌کنند که این عمل باعث ایجاد واکنش‌های شیمیایی مضری می‌شود.
وی تصریح کرد: افرادی که به ورم، دیابت، بیملری‌های تنفسی، مشکلات کلیوی و بیماری‌های قلبی عروقی مبتلا هستند باید در مصرف انواع چای، حتی چای سبز محتاط باشند و قبل از مصرف، نوع بیماری را به پزشک خود اطلاع داده و پیش زمینه‌ای در این مورد داشته باشند.
اثرات مفید استفاده از چای
موجی اظهار کرد: چای پس از آب آشامیدنی بیشترین مصرف را در سرتاسر دنیا دارد و پرطرفدارترین و ارزان قیمت‌ترین نوشیدنی بعد از آب است که در کشور ما هم به عنوان پیش غذا، پس غذا و بعضاً به عنوان غذای اصلی و چای شیرین استفاده می‌شود.
این کارشناس تغذیه بیان کرد: چای منبع غنی از پلی فنول‌ها و آنتی اکسیدان‌ها است که اثر محافظتی در بدن دارند. آنتی اکسیدان‌ها ترکیباتی گیاهی هستند که می‌توانند با عوامل سرطان زا که به طریق مختلف وارد بدن شده اند مقابله کنند. اگر بخواهیم کارایی و اثرات برخی آنتی اکسیدان‌ها را بدانیم، باعث کاهش ایجاد لخته در خون مخصوصاً در افرادی که بیماری قلبی عروقی داشته یا در معرض خطر این بیماری قرار دارند، می‌شود. علاوه بر این، باعث کاهش کلسترول بد خون یا LDL می‌شود، اکسیژن رسانی به قلب را بهبود می‌بخشند، مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها را افزایش داده، بهبود زخم‌ها را تسریع کرده و عوارض یائسگی در خانم‌ها را کاهش می‌دهد که همه‌ی این‌ها می‌تواند اثرات مفید استفاده از چای باشد.
وی افزود: برگ چای غیر این آنتی اکسیدان‌هایی که گفته شد ترکیبات دیگری از جمله کلسیم، منیزیم، منگنز، سدیم، پتاسیم، بعضی اسید‌های آلی، ویتامین‌های گروه B، C و E، مقداری کافئین و فیبر نیز دارد.
مصرف زیاد کافئین و اختلال خواب
کارشناس مسئول بهبود تغذیه مرکز بهداشت بوشهر گفت: از انواع چای می‌توان به چای سیاه اشاره کرد که تقریباً ۷۷ درصد چای تولید شده در دنیا و بیشترین حجم چای را به خود اختصاص داده و به فرآورده‌هایی اطلاق می‌شود که جوانه ها، برگ‌ها و ساقه‌های ترد جوان گیاه چای استحصال می‌شود و پرمصرف‌ترین گونه‌ی چای در دنیا است.
موجی تاکید کرد: چای سیاه به خاطر شرایط تولید یا نحوه‌ی فرآوری آن، کمترین مقدار آنتی اکسیدان و بیشترین مقدار کافئین را داشته و در قیاس با چای سبز از خواص دارویی کمتری برخوردار است؛ چرا که میزان آنتی اکسیدان آن که یک عامل مؤثر در میزان مقاومت بدن و ضد سرطان است، کمتر بوده و در عوض کافئین آن بیشتر است. کافئین در حد اعتدال می‌تواند آرامش بخش باشد و ایمنی بدن را تا حدی ارتقاء دهد و باعت هوشیاری می‌شود، اما مصرف زیاد آن می‌تواند در نظم خواب اختلال ایجاد کند و عوارض دیگری نیز به همراه دارد.
خواص درمانی چای سبز از چای سیاه بیشتر است
وی خاطرنشان کرد: نوع دیگر چای سبز است که بیشتر در جوامع شرقی آسیا مصرف می‌شود و متأسفانه در کشور ما هنوز به اندازه‌ی کافی مورد توجه قرار نگرفته است. میزان آنتی اکسیدان چای سبز و خواص درمانی آن از چای سیاه بیشتر است. حدود ۲۰ تا ۲۲ درصد کل چای مصرفی در دنیا مربوط به چای سبز است. این چای معمولاً احتیاجی به دم کردن ندارد و برای آماده کردن آن یکی دو قاشق چای خوری چای خشک را می‌توان در فنجان آب جوش ریخته و سرپوشی روی آن گذاشت که بعد از یک دقیقه قابل مصرف است.
چای اولانگ و کاهش وزن
این کارشناس اشاره کرد: نوع دیگری از چای به نام اولانگ وجود دارد که حد وسط چای سیاه و سبز است و بیشتر در چین و ویتنام استفاده می‌شود. این نوشیدنی بیشترین میزان پلی فنول و آنتی اکسیدان و کمترین میزان کافئین را در بین چای‌های دیگر دارد. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که این نوع چای مکانیزم‌هایی را در بدن ایجاد می‌کند که باعث افزایش سوخت و ساز چربی در بدن شده و خاصیت ادرار آوری دارد که می‌تواند در کاهش وزن در افراد چاق و افرادی که کبد چرب دارند و به نوعی رژیم غذایی پرچرب مصرف کرده اند، کمک کننده باشد.
چای کیسه‌ای یا لیپتون
محمدصادق موجی اظهار کرد: در ابتدای سال‌های تولید چای کیسه‌ای از برگ کامل چای و در کیسه‌هایی از جنس کاغذ یا پلی فنول استفاده می‌کردند و، چون از برگ کامل چای استفاده می‌شد، عطر و رنگ چای بسیار مطلوب بود و متقاضی زیادی داشت، اما به تدریج تولیدکنندگان به خاطر سود آوری و اینکه چای رنگ خودش را زودتر نشان دهد، به جای برگ کامل چای از پودر چای یا اصطلاحاً خاک چای استفاده کردند که ارزش تجاری پایین تری داشت، اما خیلی سریع رنگ می‌داد و به قول معروف برای مشتری ذائقه پسند بود، اما مشکل مصرفش این است که عطر و طعم برگ کامل چای را ندارد و استفاده از کیسه‌های کاغذی و نایلونی که چای را در آن قرار می‌دهند، مضراتی نیز دارد که اگر از کیسه‌های ابریشمی استفاده شود برای مصرف کننده بهتر است.
مواد موثر گیاه در اثر جوشیدن از بین می‌رود
وی یادآور شد: اصطلاح چای گیاهی که مصطلح شده معمولاً به چایی گفته می‌شود که از مواد جوشانده یا دم کرده‌ی بخش‌هایی از گیاهان (بذر، برگ یا ساقه) گرفته می‌شود. اگر این‌ها به صورت دم کرده استفاده شوند، دمنوش نام دارند و اگر به صورت جوشانده باشد، می‌شود جوشانده‌ی گیاهی که تفاوت آن‌ها در طرز تهیه شان است. در دم کرده ها، مقداری از گیاه را خرد کرده و با آب جوش مخلوط می‌کنند و در پوشی برای مدت ۱۵ – ۱۰ دقیقه روی آن می‌گذارند تا اصطلاحاً دم بکشد و سپس آن را از صافی عبور می‌دهند.
کارشناس مسئول بهبود تغذیه مرکز بهداشت بوشهر تصریح کرد: گیاهی بهترین و باارزش‌ترین روش تهیه‌ی چای گیاهی، دم کرده است، چون بیشترین مواد موثر گیاه در اثر جوشیدن از بین می‌رود؛ بنابراین وقتی ما از جوشانده استفاده می‌کنیم، مدت زمانی که بذر، ساقه یا هر قسمتی از گیاه تحت تأثیر حرارت و جوشاندن قرار می‌گیرد، مقداری از مواد مغذی و ترکیبات گیاهی از بین می‌رود، اما در دم کرده‌ها این اتفاق نمی‌افتد و حرارت آنقدر نیست که آنتی اکسیدان‌ها را از بین ببرد.
موجی بیان کرد: در جوشانده‌ها روش این است که از اجزایی مثل ریشه، پوست، میوه و بذر گیاه استفاده می‌شود. مقداری از همین گیاه خشک در یک ظرف حاوی آب سرد (باید حتماً آب سرد باشد) اضافه کرده و روی شعله قرار می‌دهند تا ۳۰ – ۲۰ دقیقه بجوشد. در اثر جوشیدن باید حجم مایع کم شود و وقتی حدود دو سوم حجم اولیه رسید، می‌توان آن را سرد و صاف کرده و در فنجان‌های شیشه‌ای نگه داری کنیم که حداکثر تا ۴۸ ساعت قابل نگه داری است. توصیه می‌شود هر چه تازه‌تر مصرف شود بهتر است. شرایط نگه داری در دم کرده‌ها به صورت تازه است، ولی جوشانده در صورت نگه داری در محیط خنک تا ۴۸ ساعت قابل استفاده است.
روش تشخیص چای تقلبی از چای مرغوب
وی با اشاره به روش‌های تشخیص چای تقلبی از چای مرغوب گفت: می‌توان مقداری از چای را در آب سرد ریخت، اگر چای طبیعی و مرغوب باشد، در آب سرد رنگ پس نداده و طعم آب را عوض نمی‌کند، اما اگر بلافاصله رنگ آب عوض شده و طعم آن تغییر کرد، در این چای از اسانس استفاده شده است. معمولاً این تقلبات در چای کیسه‌ای بیشتر است، چون به محض اینکه چای کیسه‌ای را وارد آب می‌کنیم رنگ می‌دهد که معمولاً جوهر است. بعضی‌ها استفاده‌ی تجاری از آن دارند و ممکن است اسانس یا رنگ‌های غیر مجاز در آن استفاده کنند.
شرایط نگهداری از چای
این کارشناس توصیه کرد که برای حفظ خواص چای بهتر است در معرض نور، رطوبت، کنار مواد غذایی جاذب الرطوبه، در یخچال و همچنن کنار مواد شوینده و مواد آرایشی قرار نگیرد. وقتی چای از حالت پلمپ باز شد، بهتر است مقدار کمی از آن در شیشه ریخته شده و در محل خشک و خنک از آن نگهداری شود و آن بسته‌ی اصلی را ما در پلاستیک گره زده و در محل مناسب نگهداری کنیم، چون به سرعت خوراکی‌های اطراف و بوی مواد بهداشتی را به خود جذب می‌کند و ممکن است خاصیت اصلی اش را از دست دهد. نور آفتاب نیز می‌تواند باعث خنثی کردن موارد مغذی آن شود بنابراین بهتر است ما شرایط نگهداری را بدانیم و خوب از آن نگهداری کنیم.
در پایان از کارشناس مسئول بهبود تغذیه مرکز بهداشت بوشهر دو سوال مهم پرسیدیم که پاسخ آن‌ها در ادامه می‌آید:
*می گویند چای سبز برای درمان افسردگی و همچنین جوانی خیلی کاربرد دارد، این مسئله از لحاظ علمی ثابت شده است و اصولاً چه ترکیباتی دارد که افسردگی را درمان می‌کند؟
چای سبز به خاطر وجود آنتی اکسیدان‌ها و کافئین پایینی که دارد می‌تواند برای درمان افسردگی نیز استفاده شود؛ یعنی استرس را کاهش داده و آرامش بخش است و اثر ضد پیری نیز دارد. هر گیاهی که آنتی اکسیدان داشته باشد می‌تواند با عوامل یا رادیکال‌هایی که باعث تخریب سلول می‌شود مبارزه کند. یکی از این گیاهان چای و به ویژه چای سبز است که مقدار زیادی آنتی اکسیدان دارد و یکی از کار‌های آنتی اکسیدان این است که از تخریب سلولی برابر رادیکال‌های آزاد که در اثر مواد غذایی نامناسب، قرار گرفتن در معرض اشعه‌ی UV و کار در محیط‌های نامناسب در بدن ایجاد شده جلوگیری کند که تحقیقات علمی نیز این را ثابت کرده است؛ بنابراین مصرف چای سبز در حد اعتدال می‌تواند به عنوان پیشگیری کننده از پیری زودرس و خنثی کردن رادیکال‌های آزاد که منجر به سرطان می‌شوند مؤثر باشد.
*ترکیب چای با دمنوش و قهوه یا ترکیبات مختلف دیگری مثل درست کردن چای با هسته‌ی خرما که می‌گویند برای درمان دیابت مفید است، چقدر پایه‌ی علمی دارند؟
گاهی در برخی شرکت‌ها یکسری محصولات را می‌گذارند و آیتم‌هایی را نیز برای تبلیغات تجاری استفاده می‌کنند مثلاً همین دمنوش‌هایی که حتی صدا و سیما آن را تبلیغ می‌کند؛ درست است این محصولات پروانه‌ی ساخت گرفته اند و وزارت بهداشت صحه گذاشته که این محصول در محیطی تحت کنترل و بهداشتی تولید می‌شود، اما معنی آن این نیست که محتوای آن محصول، ادعایی که تولید کننده دارد را انجام می‌دهد؛ مثلاً در مورد دمنوش‌ها همه شان می‌گویند با مصرف یک بسته، دو سه کیلو وزن کم می‌کنید در صورتی که چنین چیزی صحت ندارد. بهتر است دمنوش‌هایی استفاده شود که خانگی هستند.
بعضاً دمنوش‌هایی که به صورت بسته‌ای یا چای لیپتون استفاده می‌شوند، ترکیباتی دارند که ممکن است شناخته شده نباشند و بعد از مدتی حتی امکان دارد جلوی تولید آن‌ها گرفته شود. چیزی که مردم باید بدانند و مورد تأیید است، این است که خود گیاه مثلاً مصرف متعادل چای سبز یا سیاه، فی نفسه مضر نبوده و کمک کننده است و باعث سلامتی می‌شود و اگر قرار است همراه با ترکیبات دیگری استفاده شود، بهتر است آن ترکیبات شناخته شده و مورد تأیید باشند و در منزل به چای اضافه شود مثلاً می‌توان به چای خشک هل یا دارچین اضافه کرد تا بتوان از صحت و سلامت ماده‌ی افزودنی اطمینان حاصل کرد.
باشگاه خبرنگاران جوان
