به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی با عنوان «پتروپالایشگاهها و اهمیت آنها در تکمیل زنجیره ارزش نفت و بررسی وضعیت آن در ایران»، با تاکید بر اینکه احداث پتروپالایشگاه ها یکی از مهمترین راهکارهای جلوگیری از تاثیرپذیری شدید اقتصاد از نوسانات قیمت و دستیابی به حاشیه سود بسیار بالاتر و رونق اقتصادی است، پیشنهاد داد: طرح های جدید به شکل پتروپالایشگاه تعریف گردند.
در بخش «چکیده» گزارش بازوی کارشناسی مجلس آمده است: «هدف این گزارش بررسی نقش پتروپالایشگاهها در تکمیل زنجیره نفت و گاز و بررسی وضعیت این صنعت در ایران است. نتایج این گزارش نشان می دهد که پتروپالایشگاهها در مقایسه با پالایشگاهها حاشیه سود بالاتری دارند. در ایران نیز با هدف تکمیل زنجیره نفت و گاز و ارزش‌آفرینی بیشتر، تعدادی از مجتمع‌های پتروشیمی در مجاورت مجتمع‌های پالایشی ایجاد شدند. اما سابقه استراتژی تأمین سوخت در پالایشگاه‌های کشور سبب شده که از یک طرف اقتصاد پالایشگاه های کشور در وضعیت مناسبی نباشد و از طرف دیگر مجتمع‌های پتروشیمی با مشکلات کمّی وکیفی خوراک مواجه باشند. در حال حاضر رویکرد تلفیقی پتروپالایشی در کشور ضعیف است و این موضوع سبب شده که صنعت پالایش کشور به تنهایی از اقتصاد ضعیفی برخوردار باشد. از سویی تمرکز صنعت پتروشیمی کشور بر خوراک گاز و تولید محصولات بر پایه گاز نیز موجب توسعه نامتوازن این صنعت شده است.
به منظور ایجاد و تقویت رویکرد تلفیقی پتروپالایشگاهها مواردی از جمله یکپارچه شدن نظام سیاست گذاری و تنظیم‌گری دو صنعت پالایش و پتروشیمی، تجدید ساختار نظام سهامداری مجتمع‌های پالایش و پتروشیمی موجود، تغییر رویکرد در تخصیص خوراک و تحویل ترکیبی از خوراک‌های مایع و گاز به صنعت پتروشیمی توسط وزارت نفت پیشنهاد می‌شود».
جلوگیری از خام فروشی با پتروپالایشگاه
در بخش «پتروپالایشگاهها و تکمیل زنجیره ارزش نفت» گزارش این مرکز پژوهشی آمده است: «تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز در جهت افزایش ارزش‌افزوده و جلوگیری از خام‌فروشی یکی از اصولی است که برای سوق دادن درآمدهای نفتی به سمت تولید داخلی در سیاست های کلی برنامه ششم توسعه مورد تأکید قرار گرفته است. توسعه یکنواخت و پایدار زنجیره ارزش نفت و گاز، مستلزم گره خوردن سیاست‌های توسعه‌ای صنعت پالایش و پتروشیمی است. طبق گزارش شرکت توتال، در سال ۲۰۲۰ رشد تقاضای جهانی برای محصولات نفتی ۱.۱ درصد و برای پلیمر ۳.۳ درصد خواهد بود. با در نظر گرفتن این موضوع، ایجاد یک سیستم ترکیبی از پالایش و پتروشیمی (پتروپالایشگاه) ضروری به نظر میرسد. پتروپالایشگاه عبارت است از یکپارچگی بین مجتمع‌های پالایشی و پتروشیمی که با هدف تنوع در محصولات، کاهش قیمت تمام شده محصولات، بهینه‌سازی راندمان، افزایش سودآوری و بهینه‌سازی مصرف انرژی پایه‌ریزی شده است. پیکربندی پتروپالایشگاهها متناسب با نوع خوراک، ساختار زنجیره ارزش و بازار هر کشور متفاوت است، اما می‌توان پتروپالایشگاهها را از لحاظ ساختار به سه دسته کلی تقسیم کرد:
- پالایشگاه + کراکربخار
- پالایشگاه + واحد آروماتیک
- پالایشگاه + کراکربخار + واحد آروماتیک».
چرا پتروپالایشگاه ها؟
در بخش «مزایای ساخت واحدهای پتروپالایشگاهی» گزارش مرکز پژوهش های مجلس آمده است: «افزایش حاشیه سود فرآوری نفت، کاهش آلودگی، کاهش هزینه‌های تأمین خوراک، مدیریت یکپارچه و هماهنگی میان واحدها از مزایای ایجاد واحدهای پتروپالایشگاهی است. مدیریت یکپارچه و هماهنگی آسانتر نسبت به حالتی که پالایشگاه و پتروشیمی مدیران جداگانه داشته باشند و همچنین توان استفاده از هیدروکربن‌های سنگین به عنوان خوراک واحد پتروشیمی از دیگر مزایای احداث پتروپالایشگاه است. در یک مجموعه پتروپالایشی با اشتراک‌گذاری جریان‌های مواد، نیروی انسانی و سرویس‌های مختلف همچون خدمات زیست‌محیطی و حمل‌ونقل بین واحدهای مختلف، در نهایت بازدهی کل مجموعه افزایش میباید. شایان ذکر است یک پتروپالایشگاه نسبت به واحدهای جداگانه پالایشی و پتروشیمی چالش‌هایی را نیز به همراه خواهد داشت. نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر، پیچیده‌تر شدن فرایند و به دنبال آن پیچیدگی کنترل فرایند از جمله این چالش هاست… در برخی موارد همچون اطمینان همیشگی از خوراک پایدار، عدم انقطاع در تولید به دلیل عدم ورود کشتی خوراک (بسته به نحوه دریافت خوراک)، قدرت تحرک شرکت در بازار که میتواند با ذخیره‌سازی محصول میانی یا انتهایی قیمت را تنظیم نماید، از جمله مزایای ایجاد پتروپالایشگاه هاست».
تفاوت حاشیه سود پالایشگاهها و پتروپالایشگاه ها
در نمودارهای زیر، مقایسه‌ای بین ارزش‌افزوده محصولات حاصل از یک پالایشگاه به تنهایی و همچنین ارزش‌افزوده محصولات پتروپالایشگاه در مقایسه با خوراک نفت خام انجام شده است. همانگونه که از نتایج برمی‌آید، محصولات تولیدی مانند پارازایلن و بوتادین و سایر محصولات پتروشیمی ارزش‌افزوده بسیار بالاتری نسبت به فراورده‌های پالایشگاهی ایجاد می‌کنند.
در نمودار زیر حاشیه سود این دو وضعیت، مقایسه شده است. با توجه به نمودار، حاشیه سود ناخالص طرح از ۷ تا ۱۵.۷ دلار به ازای هر بشکه، با ایجاد پتروپالایشگاه به منظور تولید محصولات پتروشیمیایی افزایش نشان می دهد.
از آنجا که فناوری یکپارچه واحدهای پتروپالایشگاهی یک رویکرد جهانی است، بنابراین کشورها سعی می‌کنند از ابتدا مجتمع‌های خود را به صورت یکپارچه تعریف کنند و سیاست غالب، اخذ فناوری های جدید در قالب ساخت واحدهای پتروپالایشگاهی است. از جمله مزایای اینگونه فناوری‌ها بازیافت گرما در فرایند ایزومری پالایشگاه های نفتی است. از طرف دیگر، مدیریت هیدروژن میان واحدهای پالایشگاهی و پتروشیمی فراهم است. با توجه به فراهم بودن خوراک واحدهای پتروشیمی، با کاهش هزینه‌ها و بهبود عملکرد در مجتمع‌های پتروپالایشگاهی روبه رو خواهیم بود».
چه محصولی تولید کنیم، چرا؟
در بخش دیگری از گزارش بازوی کارشناسی مجلس با عنوان «سناریوهای پیش رو» آمده است: «با توجه به مطالب فوق و آمارهای رسمی منتشر شده، با در نظر گرفتن میزان تولید گاز مایع، بنزین، نفتا و نفت سفید در پالایشگاه‌های موجود و در حال ساخت کشور و همچنین مزایای ساخت پتروپالایشگاه ها سه سناریو می تواند مطرح شود:
سناریوی اول: تولید حداکثری بنزین به منظور حفظ خودکفایی در زمینه این محصول
سناریوی دوم: ساخت پتروشیمی در کنار پالایشگاه‌های موجود
سناریوی سوم: ایجاد پترو پالایشگاه‌های جدید
در سناریوی اول که هم‌اکنون سیاست حاکمیت کشور بر این مبناست، نفتای حاصل از پالایشگاه‌های کشور مستقیماً به بنزین تبدیل می شود. با توجه به داده‌های موجود این حاشیه سود در حدود ۱۱ الی ۱۲ دلار به ازای هر بشکه است. از طرفی نیز برخی دیگر از محصولات حاشیه سود منفی دارند و این موضوع باعث می‌شود حاشیه سود نهایی پالایشگاه به ۳ الی ۴ دلار به ازای هر بشکه برسد که از منظر اقتصادی این میزان سود با توجه به سرمایه‌گذاری‌های لازم عدد قابل توجهی نباشد. به علاوه اینکه بسیاری از مسائل و مشکلات زیست‌محیطی را نیز به دنبال خواهد داشت.
حاشیه سود ناخالص ۲ برابری پتروپالایشگاه نسبت به پالایشگاه
در سناریوی دوم می‌توان به منظور افزایش ارزش‌افزوده و تکمیل زنجیره ارزش نفت و جلوگیری از خام‌فروشی در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی اقدام به احداث پتروشیمی‌هایی بر مبنای خوراک مایع نفتا کرد تا محصولات با ارزش تر که برخی از آنها در حال حاضر به کشور وارد می‌شود، تولید شوند. همانگونه که قبلاً نیز عنوان شد حاشیه سود ناخالص پتروپالایشگاهها نسبت به یک پالایشگاه بیش از دو برابر است که جذابیت اقتصادی آن را افزایش می دهد. در این صورت به جای وارد کردن محصولات با ارزش‌افزوده بالای پتروشیمی، می‌توان بنزین مورد نیاز کشور را وارد نمود و در ازای آن محصولات پتروشیمی را صادر کرد.
