صندوق‌ها بستر امن سرمایه‌گذاری

 روزنامه اعتماد در گزارشی آورد: در عین حال با رشد تورم این خطر وجود دارد که ارزش دارایی‌ها کاهش پیدا کند و باید بستری برای سرمایه‌گذاری یافت. سیاست‌های بانک مرکزی در روزهای اخیر نشان می‌دهد این نهاد تمایل برای افزایش نرخ بهره بانکی ندارد و در کوتاه‌مدت نرخ سود بانک‌ها افزایش پیدا نمی‌کند. در این میان تنها بورس و بازار سرمایه است که علاوه بر بازدهی‌های مناسب منابع سرمایه‌گذاران را به سمت تولید و در خدمت تولیدکنندگان هدایت می‌کند. با این حال خرید و فروش سهام به عنوان مهم‌ترین ابزار در بازار سرمایه با ریسک‌های بالایی همراه است و سرمایه‌گذاران باید از دانش مالی برخوردار باشند و زمان بالایی را برای مدیریت منابع خود صرف کنند. با این شرایط هم بازار سرمایه در سال‌های اخیر توانسته ابزارهای مناسبی را فراهم آورد که هر فرد با هر میزان از دانش مالی بتواند به وسیله این ابزارها سرمایه خود را به بازار سرمایه هدایت کند. صندوق‌های سرمایه یکی از این ابزارها است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری
یکی از ابزارهایی که فرصت سرمایه‌گذاری را به طور غیرمستقیم برای سرمایه‌گذاران مهیا کرده است صندوق‌های سرمایه‌گذاری است این صندوق‌ها خصوصاً برای افرادی که قصد سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس را دارند و خودشان وقت و یا اطلاعات کافی را برای انجام این کار ندارند، مناسب است. امین رنجبر کارشناس ارشد بازار سرمایه درباره این صندوق‌ها به «اعتماد» می‌گوید: به طور کلی صندوق‌ها ابزار جدیدی هستند که وظیفه آنها سرمایه‌گذاری پول‌های کوچک و خرد مردم است. با توجه به آن ظرفیت مقیاسی که ایجاد می‌شود آن سرمایه‌های کوچک تبدیل به منابع بزرگ برای سرمایه‌گذاری می‌شود و مدیر سرمایه‌گذاری با توجه به آن مبلغ بزرگ، فرصت بهتری برای سرمایه‌گذاری در اختیار دارد. او ادامه می‌دهد: همچنین با استفاده از این مبالغ بزرگ‌تر مدیر شرکت می‌تواند با استفاده از نیروهای ماهر تحلیل‌های بهتری برای سرمایه‌گذاری داشته باشد و به‌طور کلی می‌تواند هزینه بهتری کند تا این دارایی‌ها را مدیریت کند و بهترین و ایده‌آل‌ترین بازدهی را به دست آورد.
بازدهی بالاتر از بانک‌ها
با این کار فرد سرمایه‌گذار امکان دستیابی به بازدهی‌هایی بالاتر از سود بانکی را به دست خواهد آورد. این صندوق‌ها با جمع‌آوری پول‌های خرد و کوچک سرمایه‌گذارها و تجمیع سرمایه‌ها، در سبدی از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند. در حال حاضر میزان سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران به بیش از ۱۱۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. این صندوق‌ها که ذیل نظارت سازمان بورس به فعالیت می‌پردازند، توانسته‌اند چیزی حدود بیش از ۱۵ درصد نقدینگی‌های کل کشور را جذب کنند. این صندوق‌ها مزایایی مثل نقدشوندگی بالا، مدیریت حرفه‌ای دارایی‌ها، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، نظارت و شفافیت اطلاعاتی برای سرمایه‌گذاران دارند. مهم‌ترین مزیتی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارند این است که مدیریت پول سرمایه‌گذاران به صورت حرفه‌ای است. صندوق سرمایه‌گذاری ابزاری برای سرمایه‌گذاران خرد است تا بتوانند از توانایی‌ها و مهارت‌های افراد حرفه‌ای برای سرمایه‌گذاری و نظارت بر دارایی‌های‌شان استفاده کنند. چرا که این صندوق‌ها دارای تحلیلگران و مدیران سرمایه‌گذاری هستند که پیوسته تلاش می‌کنند تا با یافتن گزینه‌های مناسب و خرید و فروش به موقع آنها، عملکرد ممتازی برای سرمایه‌گذاران خود فراهم کنند.
تنوع در سرمایه‌گذاری
صندوق‌های سرمایه‌گذاری با توجه به عملکردشان و نحوه پذیرش ریسک و نوع سرمایه‌گذاری به صندوق‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. یکی از مزایایی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران دارد، تنوع صندوق‌هاست. سرمایه‌گذاران با توجه به ریسک‌پذیری‌شان و سلیقه‌شان می‌توانند صندوق مورد نظر خود را انتخاب کنند. تفاوت اصلی انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ترکیب دارایی‌های آنهاست. به این معنی که صندوق‌ها با توجه به ماهیت و نوع‌شان درصدی از سرمایه خود را در گزینه‌های کم‌ریسک مثل سپرده بانکی، اوراق مشارکت و… سرمایه‌گذاری می‌کنند. در کنار آن در گزینه‌های با ریسک بیشتر مثل بورس هم سرمایه‌گذاری می‌کنند.
صندوق با درآمد ثابت
صندوق‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد اما از مهم‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توان به، صندوق‌های با درآمد ثابت اشاره کرد. این صندوق‌ها در واقع عمده دارایی‌شان را در انواع صکوک و اوراق مشارکت و سپرده‌های بانکی که ریسک کمتری دارند، سرمایه‌گذاری می‌کنند و در واقع سودهای نسبتاً مشخصی دارند. صندوق‌ها برای سوددهی یک نرخ پیش‌بینی دارند که در اساسنامه آنها پیش‌بینی شده است. مدیر یکی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری درباره صندوق‌های با درآمد ثابت می‌گوید: «اگر این صندوق‌ها این نرخ پیش‌بینی را ۱۵ و ۱۶ درصد انتخاب می‌کنند، سودی که به سرمایه‌گذاران خود می‌دهند بیشتر از ۱۵ و ۱۶ درصد در سال است اما آن چیزی که مشخص می‌کند که این صندوق‌ها چه مقدار سود می‌دهند نرخ بهره بازار است. اگر صندوقی کمتر از نرخ بهره بازار به سرمایه‌گذاران خود سود بدهند به ضررشان است و باعث می‌شود که سرمایه‌گذار در صندوق‌های مشابه یا ابزارهای دیگر مثل سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری کند. یا اینکه تصمیم به خرید اوراق می‌گیرند تا نرخ‌های جذاب‌تری دریافت کنند.
صندوق مختلط
صندوق دیگری که می‌توان از آن نام برد که ریسک بیشتری برای سرمایه‌گذاران دارد، صندوق‌های‌های مختلط نام دارد. نسبت دارایی این صندوق‌ها ۶۰ به ۴۰ است. یعنی صندوق می‌تواند درصد بیشتری از دارایی‌های خود را در دارایی ریسکی مثل سهام و حق تقدم سرمایه‌گذاری کند. امین رنجبر درباره این صندوق‌ها اضافه می‌کند: این صندوق‌ها نسبت به صندوق با دارایی ثابت ریسک بیشتری دارد اما در مقایسه با صندوق‌های سهامی ریسک کمتری دارد. این ریسک به این دلیل است که سهم بیشتری از دارایی‌های صندوق در سرمایه‌گذاری‌های پرریسک است. به طور معمول افرادی صندوق مختلط را انتخاب می‌کنند که هم ریسک کامل بازار سهام را نمی‌خواهند هم ریسک‌پذیری آنها نسبت به افرادی که صندوق‌های با درآمد ثابت انتخاب می‌کنند، دارند.
صندوق‌های سهامی
دسته بعدی صندوق‌ها، صندوق‌های سهامی است. این صندوق‌ها ملزم به این هستند که حداقل ۷۰ درصد از سرمایه‌شان را در دارایی‌های با ریسک بالا مثل بازار سهام و حق تقدم سرمایه‌گذاری کنند. این صندوق‌ها بالطبع ریسک بالاتری دارند و برای افرادی مناسب هستند که بازده مورد انتظارشان بالا است، رنجبر در معرفی این صندوق‌ها می‌گوید: اساساً باید در سرمایه‌گذاری موازنه‌ای بین بازده مورد انتظار و ریسک باشد. سرمایه‌گذاری که نرخی نزدیک به نرخ سپرده‌های بانکی مطالبه می‌کند ریسکی متحمل نمی‌شود و می‌تواند صندوق با درآمد ثابت را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کند. کسی که مطالبه بازده بیشتری نسبت به بازده عادی دارد به همان نسبت باید ریسک هم بپذیرد. در صندوق‌های سهامی امکان کسب بازده بالا است همچنین امکان ضرر کردن نیز هست. توصیه کارشناسان به سرمایه‌گذاران این است که متناسب با سطح ریسک‌پذیری و ریسک گریزی‌شان ترکیبی از این سه صندوق داشته باشند و پول‌شان را در این سه صندوق تقسیم کنند.
تقسیم بر اساس خرید و فروش
تقسیم‌بندی دیگری که می‌توان صندوق‌ها را بر اساس آن دسته‌بندی کرد نحوه ورود و خروج سرمایه‌گذاران است. صندوق‌هایی که بیشتر در ایران متداول هستند صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال هستند. یعنی سرمایه‌گذارها باید به مدیر صندوق مراجعه کنند و با پرکردن فرم و مدارک، «واحد» برای‌شان صادر می‌شود و زمانی که می‌خواهند پول‌شان را پس بگیرند واحدها ابطال می‌شود. اما نحوه دیگر صندوق‌ها که صندوق‌های ETF (صندوق‌های قابل معامله هستند) در بورس اوراق بهادار قابل معامله هستند. یعنی سرمایه‌گذاران با کد بورسی که در اختیار دارند مانند سهام، واحدهای این صندوق‌ها را خرید و فروش می‌کنند. رنجبر در تشریح عملکرد این صندوق‌ها می‌گوید: این صندوق‌ها بازارگردان‌هایی دارند و بازارگردان‌ها هر روز به میزانی از واحدهای این صندوق‌ها را عرضه می‌کنند. سرمایه‌گذاری که قصد خرید واحدهایی از این صندوق‌ها دارد یا از بازارگردان می‌خرد یا از سرمایه‌گذار قبلی و زمانی که قصد فروش دارد یا سرمایه‌گذار آن را خریداری می‌کند یا خود بازارگردان. فرآیند ورود و خروج به صندوق‌های ETF آسان است و نیازی به مراجعه حضوری نیست و سرمایه‌گذارها می‌تواند از سامانه آنلاین کارگزاری‌ها خرید و فروش انجام دهند.
چرا سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها بهینه است؟
به‌طور کلی نمی‌توان به طور دقیق سرمایه‌گذاری در بانک‌ها را با صندوق‌ها به دلیل تفاوت در ماهیت آنها به درستی مقایسه کرد اما آنچه در این میان موجب تفاوت آشکار این دو نوع سرمایه‌گذاری می‌شود میزان بهره‌وری بالا و چابکی صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. رنجبر درباره ماهیت و عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری اضافه می‌کند: صندوق‌های با درآمد ثابت تا حدودی به سپرده‌های بانکی نزدیک است که آن هم از لحاظ ماهیتی با هم تفاوت دارند. در ایران ۸۰ درصد افرادی که سرمایه‌های خرد دارند یا صاحبان کسب و کار هستند و قصد تامین مالی دارند فقط بانک را می‌شناسند و تعداد کمی هستند که برای تامین مالی به بورس و بازار سرمایه رجوع می‌کنند. این فعال بازار سرمایه اضافه می‌کند: اصطلاحاً اقتصاد کشور ایران بانک محور است. این صندوق‌ها قرار است کمک کنند که این اقتصاد بانک‌محور به مرور زمان تبدیل به اقتصاد بازار محور شود. او با تشریح این تفاوت‌ها می‌گوید: سرمایه‌گذارها در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر اساس NAV صندوق‌ها سود دریافت می‌کنند. زمانی که سرمایه‌گذار به صندوق وارد و از صندوق خارج می‌شود این NAV‌ها با هم تفاوت دارند و سود را می‌توان در ورود و خروج شناسایی کرد ولی بانک تحت هر شرایطی چه سود کند چه زیان بدهد باید سود سپرده‌هایش را پرداخت کند. این موضوع باعث شده که بانک‌های ایران در این چند ساله عملکرد مثبتی نداشته باشند و متحمل ضررهای زیادی شوند و به اقتصاد کشور آسیب‌های جدی بزنند.
مشکلات بانک‌ها
مردم و سرمایه‌گذاران به چند دلیل می‌توانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری را به جای بانک انتخاب کنند. اولین دلیل این است که سودی که این صندوق‌ها می‌دهند به نسبت بیشتر از سودی است که بانک‌ها می‌دهند. بانک‌ها به صورت قانونی نمی‌توانند بیشتر از ۱۶ درصد سود بدهند. رنجبر در خصوص تخلف بانک‌ها می‌گوید: بانک‌ها و موسساتی که به صورت غیرقانونی سود بیشتری به سپرده گذاران می‌دهند کار خلاف قانون انجام می‌دهند و باعث می‌شود که به اقتصاد کشور ضربه بزنند. همچنین اگر بانکی ورشکسته شود و پول سرمایه‌گذاران در آن بانک بلوکه شود بانک مرکزی زمانی که می‌خواهد سپرده را به صاحبانش باز گرداند آن مقدار سودی که به بانک‌ها به صورت غیرقانونی پرداخت کرده‌اند را از اصل پول کم می‌کنند و بعد آن را به صاحبانش بازمی‌گرداند. این در حالی است که صندوق‌های سرمایه‌گذاری به طور رسمی و قانونی نرخ‌های حول و حوش ۲۰ درصد را دارند.
پایین بودن هزینه مدیریت
دلیل اینکه سود صندوق‌های سرمایه‌گذاری نسبت به سود بانک‌ها عدد بیشتری است این است که صندوق‌ها مبالغی را که جمع می‌کنند در طرح‌های بزرگ و طرح‌های دولتی سرمایه‌گذاری می‌کنند و اوراقی که خریداری می‌کنند اوراقی است که نرخ‌های بالاتری دارد و همچنین هزینه مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری به نسبت خیلی کمتر از بانک‌ها که شعبه‌ها، کارمندان و ساختمان‌های بیشتری دارند، است. امین رنجبر در انتها می‌گوید: هزینه‌های مازادی که بانک‌ها برای ساختمان‌ها و کارمندان پرداخت می‌کند به کل اقتصاد جامعه تحمیل می‌شود. یک صندوق سرمایه‌گذاری حداکثر با ۱۵ تا ۲۰ کارمند فعالیت می‌کند. همچنین بانک‌ها صورت‌های مالی منفی دارند و اکثراً زیان‌ده هستند و در حال حاضر زیان آنها کم شده است. همچنین شفافیتی که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری است در بانک‌ها نیست و به دلیل همین عدم شفافیت در بانک‌ها مقدار قابل توجهی از منابع حیف و میل شده است.
پولی که در صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود می‌تواند به صورت مستقیم به دست تولیدکننده‌ها و کسانی که نیاز به منابع برای تامین مالی برای طرح‌های بزرگ دارند، برسد. در بازار سرمایه و در چند سال گذشته به واسطه رشد صندوق‌ها هم دولت و هم شرکت‌های خصوصی بزرگ توانسته‌اند تامین مالی ارزان‌قیمتی داشته باشند. بهتر است مردم سرمایه‌های خرد خود را در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بیاورند تا از طریق بورس، این سرمایه‌ها به دست تولیدکنندگان برسد. رشد و توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری به لحاظ کلی به‌نفع اقتصاد، مردم و همه جامعه است.