تغییر چهره ترس در بازار نفت

بازار نفت این روزها شاهد تغییر در دغدغه و نگرانی معامله‌گران است. در حالی که از ابتدای سال جاری میلادی نگرانی از ریسک‌های ژئوپلیتیک و کمبود نفت در بازار، مهم‌ترین دغدغه معامله‌گران بود در هفته‌های اخیر نگرانی از کاهش تقاضای نفت و بازگشت مازاد عرضه بر بازار این کالا سایه افکنده و افت شدید قیمت‌ها را رقم زده است. بهای نفت‌خام ظرف سه روز گذشته با کاهش شدیدی مواجه شد و به کمترین سطح از اواسط فوریه یعنی کف بیش از سه ماهه خود رسید. نگرانی از افزایش تنش‌های تجاری و اثرگذاری آن بر اقتصاد جهان مهم‌ترین عامل نگرانی در بازار نفت بود. قیمت نفت برنت، نفت شاخص بازار اروپا روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۵ به وقت تهران) بیش از ۲ دلار معادل ۳ درصد کاهش یافت و به ۶۴.۶۶ دلار بر بشکه رسید. نفت وست تگزاس اینترمدیت، نفت‌خام شاخص بازار آمریکا نیز ۱.۲ دلار معادل ۲ درصد افت کرد و حدود ۵۵.۴ دلار بر بشکه معامله شد. این ریزش قیمت‌ها در حالی بود که در دو روز پیش از آن نیز بازار نفت افت قیمت شدیدی را تجربه کرده بود. به‌طوری‌که نفت برنت که در معاملات اول هفته حدود ۷۰ دلار بر بشکه به فروش می‌رسید، طی سه روز بیش از ۵ دلار (نزدیک به ۸ درصد) کاهش قیمت را تجربه کرده است.
افت قیمت‎‌ها در روز گذشته در حالی ادامه یافت که به دنبال برگزاری نشست کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و بیانیه تحریک آمیز افتتاحیه این نشست نگرانی‌ها از تنش‌ها در منطقه افزایش یافته بود. با این حال اخبار مربوط به تنش‌های تجاری و نگرانی از شرایط اقتصاد جهانی به خصوص بعد از انتشار برخی آمار اقتصادی چین هرگونه نگرانی از ریسک‌های ژئوپلیتیک را بی‌اثر کرد و کاهش قیمت‎‌ها در بازار نفت را رقم زد.
تنش‌های تجاری در حال اثرگذاری است؟
تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا هر روز ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا پنج‌شنبه شب با انتشار توئیتی اعلام کرد که برای جلوگیری از ورود غیرقانونی اتباع کشورهای آمریکای لاتین به ایالات متحده با عبور از مکزیک، تصمیم به وضع تعرفه گمرکی ۵ درصدی بر تمام کالاهای وارداتی از این کشور گرفته است. به گفته او، آمریکا از روز ۱۰ ژوئن یعنی کمتر از ۱۰ روز دیگر بر تمام کالاهای وارداتی از مکزیک ۵ درصد تعرفه گمرکی اعمال خواهد کرد و این امر تا پایان یافتن موج مهاجرت غیرقانونی از مکزیک به این کشور ادامه خواهد یافت. ترامپ همچنین اعلام کرد که این تعرفه گمرکی تا حل مساله مهاجرت غیرقانونی به تدریج افزایش خواهد یافت و پس از حل آن نیز لغو خواهد شد. به این معنا که تعرفه گمرکی ماهانه ۵ درصد و تا رسیدن به سطح ۲۵ درصد در یکم اکتبر ادامه خواهد یافت. ترامپ دلیل خود برای اخذ چنین تصمیمی را عدم تلاش مکزیک برای جلوگیری از مهاجرت غیرقانونی اتباع کشورهای آمریکای لاتین به آمریکا دانست.
مکزیک بعد از چین دومین شریک تجاری آمریکا محسوب می‌شود. واردات آمریکا از این کشور سال گذشته حدود ۳۵۰ میلیارد دلار بوده است. از نگاه معامله‌گران و کارشناسان تصمیم اخیر ترامپ به معنای گسترش جنگ تجاری چین و آمریکا به دیگر کشورهای جهان است. جنگ تجاری بین پکن و واشنگتن از اوایل سال ۲۰۱۸ آغاز شد و به مرور گسترش یافت. با این حال دو کشور از ابتدای سال جاری میلادی آتش‌بس موقتی را برای مذاکره و حل اختلافات آغاز کردند. این موضوع خود یکی از دلایل افزایش قیمت نفت از ابتدای سال جاری بود. در واقع در شرایطی که امید می‌رفت جنگ تجاری پایان یابد، نگرانی‌ها از کاهش رشد تقاضا فروکش کرده بود و نگاه‌ها در بازار نفت به سمت عرضه و ریسک‌های مربوط به آن معطوف بود. در سمت عرضه نیز نگرانی از افزایش تحریم‌ها علیه ایران و ونزوئلا و افت تولید نفت این دو کشور، توافق اوپک و متحدانش برای کاهش عرضه ۱.۲ میلیون بشکه‌ای نفت و همچنین ریسک‌های ژئوپلیتیک که امنیت بزرگ‌ترین شاهراه نفتی جهان یعنی تنگه هرمز را مختل کرده بود حاکم بود. در نبود تهدیدی در سمت تقاضا و افزایش نگرانی از کاهش عرضه، گمانه «کمبود نفت» در بازار مطرح شد، از این رو از ابتدای سال و تا پیش از اوج‌گیری مجدد تنش‌های تجاری بهای نفت برنت بیش از ۴۰ درصد رشد کرد و به حدود ۷۵ دلار بر بشکه رسید. از آن زمان قیمت‌ها بیش از ۱۰ دلار معادل ۱۳ درصد کاهش را به ثبت رسانده‌اند.
با این حال در دنیایی که ترامپ بر مسند قدرت در بزرگ‌ترین کشور اقتصادی و سیاسی جهان تکیه زده است، نمی‌توان به هیچ چیزی اطمینان داشت و بازارها مدام با ریسک‌های مختلفی مواجهند. از حدود دو هفته پیش به شکل غیرمنتظره و در حالی که انتظار می‌رفت روند مذاکرات تجاری به صلح نهایی منجر شود، ترامپ نشان داد که قصد ندارد به جنگ تجاری پایان دهد و تعرفه بر ۲۰۰ میلیارد دلار کالای وارداتی از چین را از ۱۵ درصد به ۲۵ درصد افزایش داد. با کشیدن موضوع تحریم هوآوی به مذاکرات تجاری دو کشور، در هفته گذشته کارشناسان اعلام کردند که تنش‌های تجاری وارد حوزه دیجیتال و تکنولوژی شده و ابعاد جدیدی یافته است. البته چین نیز به اقدامات تلافی‌جویانه‌ای دست زده و به برخی کالاهای وارداتی از آمریکا تعرفه اعمال کرده است. با این حال از آنجا که حجم صادرات چین به آمریکا بسیار بیشتر است به نظر می‌رسد آثار تنش‌های تجاری بر اقتصاد این کشور در حال نمود است. از این رو است که چین روز گذشته آمریکا را محکوم به «تروریسم اقتصادی» کرد.
PMI تولید چین در ماه مه به ۴۹.۴ سقوط کرده که پایین‌تر از رقم ۴۹.۹ انتظار بازار و عملکرد ۵۱.۱ ماه قبل آن است. این ارقام علاوه بر اینکه نشان‌دهنده انقباض در فعالیت‌های صنعتی چین است، نشان می‌دهد جنگ تجاری در حال اثرگذاری بر رشد اقتصادی این کشور است. در واقع تمام آماری که تاکنون از اقتصاد چین منتشر می‌شد نشانی از اثرگذاری تنش‌های تجاری نداشت و انتشار PMI یا همان شاخص خرید مدیران نشان داد که این تنش‌ها در حال ضربه زدن به اقتصاد چین به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد نوظهور جهان است. هرگونه ریسکی در اقتصاد چین می‌تواند به دیگر نقاط جهان سرایت کرده و بحران اقتصاد جهانی دیگری را رقم بزند. PMI شاخصی است که نشان‌دهنده فعالیت صنعتی یک کشور است و رقم ۵۰ به‌عنوان مرز رشد و افت فعالیت‌های صنعتی در نظر گرفته می‌شود. ارقام بالاتر از ۵۰ نشان‌دهنده رشد است و ارقام کمتر از ۵۰ نشان از انقباض و کوچک شدن فعالیت‌های صنعتی دارد.
ریسک‌های ژئوپلیتیک قیمت‌ها را افزایشی می‌کند؟
اما یکی از موضوعاتی که در هفته اخیر به افت قیمت نفت کمک کرد، گمانه‌ها از کاهش فشار آمریکا بر ایران بود. ترامپ هفته گذشته در سفر خود به ژاپن با لحنی متفاوت از گذشته خواهان مذاکره با ایران شد و این موضوع با وجود تکذیب‌های مداوم ایران گمانه مذاکره تهران و واشنگتن را به دنبال داشت. از این‌رو برخی تحلیلگران کاهش قیمت نفت در روز چهارشنبه را به این گمانه مربوط دانستند. علاوه بر این شامگاه پنج‌شنبه شب نیز وال‌استریت ژورنال به نقل از برخی منابع آگاه مدعی شد آمریکا به کشورهایی که در مدت ۶ ماهه معافیت از تحریم‌ها در کمتر از سقف تعیین‌شده توسط کاخ سفید نفت از ایران خریداری کرده‌اند اجازه خواهد داد که به خرید نفت تا رسیدن به این عدد ادامه دهند. هرچند این موضوع به خوش‌بینی به افزایش عرضه نفت ایران در بازار منجر شد، اما برایان هوک با انتشار بیانیه‌ای خبر وال‌استریت ژورنال را تکذیب و اعلام کرد که هر کشوری که بعد از دوم مه اقدام به خرید نفت از ایران کرده باشد مشمول تحریم‌های آمریکا خواهد شد. رویترز میزان صادرات نفت ایران در ماه گذشته میلادی به‌عنوان اولین ماه بعد از پایان معافیت از تحریم‌ها را ۴۰۰ هزار بشکه در روز برآورد کرده است. از سوی دیگر نشست اتحادیه سران عرب که روز گذشته در مکه برگزار شد، به محلی برای انتقاد از ایران و نشان دادن گرایشات خصمانه عربستان و متحدانش بدل شد که همگی نشان از افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک در منطقه دارد. اما افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک در حالی است که اوپک و متحدانش نیز تمایل دارند توافق نفتی برای کاهش عرضه را در نیمه دوم سال ۲۰۱۹ ادامه دهند. بنابراین سیگنال‌های قوی در سمت عرضه بازار نفت وجود دارد که نشان‌دهنده تنگنای تولید نفت هستند. از این رو ممکن است در روزهای آتی با اوج‌گیری مجدد تنش‌های ژئوپلیتیک قیمت نفت بار دیگر در مسیر افزایشی قرار گیرد.
منبع: روزنامه دنیای اقتصاد