ایران اکونومیست- بارندگی‌های اخیر تا چه اندازه توانسته خطر فرونشست‌های زمین را در تهران کاهش دهد؟ برخی معتقدند بارندگی‌ها اگرچه خسارات زیادی به شهرهای مختلف کشور وارده کرده، اما توانسته خطر خشکسالی و کاهش سطح آب زیرزمینی را بر طرف کند. اما عده‌ای بر خلاف آنها، می‌گویند که نباید به این بارش‌های سیل‌آسا دلخوش کرد و همچنان خطر فرونشست زمین، تهران را تهدید می‌کند. محمد درویش، فعال محیط زیستی اعتقاد دارد این بارش‌ها نمی‌تواند به نقطه امیدوارکننده‌ای برای فرونشست‌ها تبدیل شود. علتش را هم این‌طور توضیح می‌دهد: «هم‌اکنون در غرب تهران، سطح آب زیرزمینی 120 متر کاهش یافته است.
ما به ازای هر متر بارندگی انتظار داریم تا یک چهارم آن به سفره‌ها نفوذ کند. البته در منطقه‌ای که عاری از پوشش آسفالت و سیمان باشد. بنابراین برای جبران این 120 متر، باید 480 متر بارندگی داشته باشیم. این درحالی است که هم‌اکنون ذخیره آب هزار ساله ایرانیان مصرف شده و با این توصیف، 2 هزار سال دیگر زمان می‌برد تا این سفره‌ها احیا شود. سرریز شدن تالاب‌ها هم اگرچه اتفاق مثبتی محسوب می‌شود، اما زمان زیادی لازم است تا دشت‌ها پر شده و میزان برداشت و تغذیه برابر شود.» با این وضعیت چه باید کرد؟!
درویش تأکید دارد که در نقاط پرخطر، نباید بارگذاری شود:«الان در منطقه 22، بحران جدی است. اغلب برج‌ها، در آب هستند. مهم‌ترین کار در دراز مدت، توزیع عادلانه ثروت و امکانات در ایران است.ظرفیت زیستی در تهران تکمیل شده، اما نمی‌توان مردم را به اجبار از تهران خارج کرد.باید تمرکززدایی کنیم. 25 میلیون تردد روزانه در تهران باید اصلاح شود.»
او ادامه می‌دهد:«اولین مطالبه ما از سازمان زمین شناسی و نقشه‌برداری و همین‌طور آب منطقه‌ای این است که نقشه‌های دقیق میزان نشست زمین و افت آبهای زیرزمینی را در دسترس پژوهشگران قرار دهند. ما در مطالعه‌ای که در سال 91 در باغ گیاهشناسی تهران در منطقه 22 انجام دادیم، متوجه شدیم که شرایط بسیار نگران‌کننده است.
از 4 تا 6 حلقه چاهی که باغ از طریق آنها آبیاری می‌شد، در سال 45 در 80 متری به آب می‌رسیدیم، اما الان در 200 متری هم خبری از آب نیست. این یعنی 120 متر سطح آب زیرزمینی در این ناحیه کاهش یافته است. از طرفی در طول یک دهه، سطح آب زیر زمینی منطقه غربی تهران از دریاچه استادیوم آزادی تا وردآورد بین 7 تا 17 متر پایین آمده است.
این درحالی است که هنوز ساخت و سازهای دریاچه چیتگر کامل نشده و در آینده میزان بارگذاری و فشار به مراتب بیشتر می‌شود.» زمین در تهران سالانه چقدر پایین می‌رود؟ دراین باره آمارهای متناقض و متفاوتی اعلام می‌شود.
درویش اما به استناد گزارش‌های زمین شناسی رقم 36 سانتیمتر را به‌صورت نقطه‌ای در جنوب غربی تهران اعلام می‌کند. در ورامین 25 سانتیمتر مطرح شده که ظاهراً برخی دکل‌های برق هم به خاطر همین فرونشست‌ها کج شده اند!
با این همه باید پرسید که نگران‌کننده‌ترین مناطق تهران کجا قرار دارند؟ درویش می‌گوید: «از حوالی میدان خراسان به سمت جنوب! مهرآباد جنوبی، دشت شهریار و دشت ورامین بیشترین میزان نشست را تجربه می‌کنند. البته در شمال انقلاب و پاستور، شیبی وجود دارد که میزان نشست زمین را نشان می‌دهد. اما چاله‌ها و موارد نقطه‌ای به خاطر حفاری مترو و نشست آب است. البته شبکه فاضلاب نقش مهمی در این زمینه دارد، چرا که حالا همان مقدار آب جذبی که از طریق خانه‌ها وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود، به فاضلاب می‌ریزد. یا رود دره‌هایی که کف آنها سیمان شده و آب را وارد آبخوان تهران نمی‌کند.»
*انتقال آب برای ساخت و ساز از میناب به بندرعباس!
اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست البته راوی شکل دیگری از فرونشست‌ها درکشور است. او می‌گوید حالا از 650 دشت در کشور، حدود 350 دشت درحال فرونشستند. اما فرونشست همچنان خطر اول تهران نیست! شاید به این دلیل که فرونشست‌ها نه یکباره که بتدریج و آهسته آهسته اتفاق می‌افتند و البته پیش از آمدن، حتماً اخطار خواهند داد. فرونشست در واقع زمانی اتفاق می‌افتد که آبی که همچون ستون در زیر خاک قرار گرفته، بیش از اندازه برداشت شود.
خطر فرونشست‌ها به‌گفته کهرم، در شهریار و ورامین شدت بیشتری می‌گیرد. فروچاله‌ها البته داستان متفاوتی از فرونشست‌ها دارند، یکدفعه ظاهر می‌شوند و البته آن‌طور که او می‌گوید، هنوز در تهران دیده نشده‌اند. این درحالی است که پیش از این، خطر فروچاله‌ها چندین بار در تهران هشدار داده شده بود. «کبودر آهنگ همدان» و «میناب بندرعباس»، دو شهر مهمی هستند که شدت فروچاله‌ها در آنها بالاتر است.
کهرم می‌گوید: «در میناب شاهد آن بودیم که زمینی به وسعت 10 در 20 متر به قطر 3 متر نشست و یک شتر در آن سقوط کرد.» علت چیست؟ «برداشت وحشتناک آبهای زیرزمینی و البته انتقال آب از میناب به بندرعباس برای ساخت و ساز!» اما در تهران وضعیت فرونشست‌ها چگونه توصیف می‌شود؟ کهرم دراین باره به میدان و برج آزادی تهران به‌عنوان خطرناک ترین نقاط اشاره می‌کند. اگرچه از چهارراه مولوی و میدان شوش هم نباید غافل شد.
فرودگاه امام چطور؟!:«فرودگاه امام به دشت قم نزدیک‌تر است تا به دشت تهران! چون در دو قدمی دریاچه نمک حوض سلطان قرار دارد.» نگرانی عمده کهرم در تهران البته به مناطق 22 و 19 برمی‌گردد. او معتقد است که اگر اتفاق خطرناکی بیفتد، قطعاً در این دو منطقه خواهد بود.
کیفیت ضعیف ساخت و ساز در این دو منطقه علت اصلی این نگرانی‌هاست. به‌گفته کهرم، تراز آب زیرزمینی در تهران منفی اعلام می‌شود که تنها در صورت برداشت کمتر و کاشت پوشش گیاهی و علوفه در دشت‌ها، می‌توان این تراز را مثبت کرد. این فعال محیط زیست تأکید می‌کند که نباید گودبرداری‌های غیرمنطقی را به حساب فرونشست زمین گذاشت، چرا که این ساخت و سازها اصولی و مهندسی شده نیست و از این نظر ربطی به فرونشست ندارد.
نمونه اخیر آن هم می‌توان به گودبرداری غیراصولی و ریزش یک ساختمان در جوار متروی نواب ـ آزادی اشاره کرد. او برخلاف درویش، اتفاقاً سیلاب اخیر را مفید برای پر شدن دریاچه پشت سدها و سفره‌های آب زیرزمینی می‌داند و معتقد است که 4 سد امیرکبیر، لار، لتیان و ماملو به خاطر همین بارندگی‌ها، سیراب شده‌اند.
*نگران نباشید فرونشستی در کار نیست!
با این‌همه شهردار منطقه 22، هر نوع فرونشست یا خطر بارگذاری جمعیتی در سال‌های آینده را تکذیب می‌کند. علی نوذرپور در این زمینه به طرح تفصیلی جدید منطقه 22 که اخیراً در کمیسیون ماده 5 مصوب و به شورای عالی معماری و شهرسازی کشور ارسال شده است، اشاره کرده و به «ایران» می‌گوید: در طرح تفصیلی جدید، اختیارات شهردار منطقه حذف و مواردی مثل بلند مرتبه‌سازی هم لغو شده است.
در تهیه این طرح از نظر مهندسین مشاور استفاده شده و آنها نیز اگر مورد خاصی بود را حتماً گزارش می‌دادند. به هرحال در این طرح، مسائل زیست محیطی و اجتماعی مورد مطالعه قرار گرفته است. به گفته وی تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر فرونشست زمین در منطقه 22 نداشته‌ایم.
*جنوب تهران آسیب پذیر در برابر سیل
رئیس شورای شهر در همین زمینه در حاشیه جلسه دیروز گفت: در حوزه زیرساخت‌ها در جنوب تهران آسیب‌های جدی در مقابل سیل وجود دارد و در صورت وقوع بارندگی‌های فراتر از میزان پیش‌بینی‌شده در جنوب تهران خسارات سنگینی رخ خواهد داد که در این باره باید موضوع را از طریق همکاری نهادهای مسئول پیگیری کرد تا اقدامات حفاظتی از مناطق فرورفته تهران پیش‌بینی شود.
محسن هاشمی با بیان اینکه باران‌های کم‌سابقه اخیر به‌اندازه بارش‌های کل سال 96 بود و این میزان بارندگی منجر به آسیب‌دیدگی و سیلاب می‌شود، افزود: خشکسالی در دهه‌های گذشته موجب شده بود در بسیاری از نقاط کشور به مسیل‌ها، سیستم جمع‌آوری و جذب آبهای سطحی بی‌توجهی شود، علاوه بر این بستر رودخانه‌ها و مسیر عبور آب نیز تصرف شده بود.
وی با بیان اینکه پروژه‌های کلیدی آبخیزداری که عامل جذب و ذخیره روان‌آبها در سفره‌های زیرزمینی است نیز با کمبود منابع به رکود رسید و نتیجه این غفلت با خسارت سنگین امسال که بالغ بر ده‌ها هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود همراه بود.
منبع:روزنامه ایران
