خشکه کاری راهکاری برای عبور از بحران کم آبی

ایران اکونومیست- بحران کم آبی یکی از مشکلات اساسی قرن بیست و یکم به شمار می‌رود، عارضه‌ای که به نوعی بسیاری از کشور‌های جهان با آن مواجه هستند، البته کشور‌های منطقه خاورمیانه و بخصوص غرب آسیا، بیش از سایر کشور‌های جهان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
به تبع، کشور‌هایی که از جمعیت افزون تری برخوردار هستند با عمق و شدت هر چه بیشتری با این چالش مواجه هستند.
در حال حاضر کشور ایران با جمعیتی بیش از ۸۰ میلیون نفر، از نمونه حوزه‌های جغرافیایی به شمار می‌رود که متاسفانه بصورت چالش برانگیزی درگیر بحران کم آبی است، البته با اینکه از سال‌ها پیش، ناقوس گوش خراش این بحران، به صدا در آمده اما متاسفانه آنچنان که باید برای مقابله و برون رفت از این مساله، چاره اندیشی لازم و کافی صورت نگرفته است.
در ارتباط با میزان هدر رفت آب در کشور، اعداد و ارقام متعددی منعکس شده است، اما هیچگونه شک و تردیدی وجود ندارد که بخش عمده هدر رفت آب به عرصه‌های زراعت و کشاورزی معطوف می‌شود.
سعدالله یارمحمدی، یکی از فعالان حوزه زراعت و کشاورزی ، با اشاره به لزوم مصرف بهینه و اصولی آب در عرصه کشاورزی اظهار کرد: یکی از اساسی‌ترین چالش‌های این بخش به آبیاری سنتی باز می‌گردد که متاسفانه پس از گذشت سالها، در بسیاری از عرصه‌های کشاورزی به همان شیوه معیوب استمرار دارد.
وی افزود: آبیاری قطره‌ای و توسعه شیوه‌های نوین آبیاری یکی از بهترین روش‌ها برای مقابله با این معضل به شمار می‌رود، امری که البته در سالیان اخیر در قالب طرح‌های آبیاری در بخش‌های گوناگون کلید خورده و اجرایی شده است.
یارمحمدی گفت: در غرب استان تهران نیز پروژه‌های متعددی در این بخش عملیاتی شده است، حتی در بازدید و سفر رئیس جمهور (حجت الاسلام حسن روحانی) به حوزه مشق (ملارد، شهریار و قدس) یکی از طرح‌هایی که توسعه و ارتقای آن مورد تاکید قرار گرفت، به طرح‌های مرتبط با آبیاری قطره‌ای معطوف می‌شد.
این فعال در حوزه کشاورزی گفت: با همه این اوصاف، حجم، تعدد و تکثر پروژه‌های این چنینی تناسب چندانی با ظرفیت‌ها و سطح اراضی زراعتی و کشاورزی کشور ندارد.
وی افزود: آنچنان که بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد بالغ بر ۹۰ درصد از آب کشور در حوزه زراعت و باغداری مصرف می‌شود و مابقی آن در حوزه‌های صنعتی، تولیدی و آب شرب خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یارمحمدی تصریح کرد: افزایش سطح اطلاع رسانی، اختصاص هر چه بیشتر بودجه به این پروژه‌ها (آبیاری نوین) از نمونه اقداماتی به شمار می‌رود که قطع به یقین با حصول آن، شاهد پیشرفت‌های افزون تری در این عرصه خواهیم بود.
این فعال در عرصه زراعت و باغداری گفت: باید به عموم کشاورزان کشور این واقعیت تفهیم شود که آبیاری سنتی و غرقابی بر عمق این بحران (کم آبی)، در کشور می‌افزاید و لطمه های جبران ناپذیری برای مردم، جامعه و حتی تامین امنیت غذایی کشور در پی خواهد داشت.
خشکه کاری، راهکاری اصولی و تاثیرگذار در صرفه جویی آب مصرفی در عرصه زراعی
یکی از عرصه‌های پر مصرف آبی در بخش زراعت و کشاورزی به شالیکاری و کاشت برنج معطوف می‌شود که به تبع در صورت اتخاذ تدابیر مناسب برای مصرف بهینه آب در حوزه مذکور، بخشی از هدر رفت آب که قابل توجه نیز به نظر می‌رسد، مرتفع خواهد شد.
به واقع با اعمال راهکار‌های سازنده مقتضی، بخش قابل توجهی از مصرف آب در مزارع شالیکاری استان‌های شمالی کشور مدیریت خواهد شد.
به زعم برخی کارشناسان و صاحب نظران این عرصه، خشکه کاری و کشت به شیوه بذر پاشی (همچون کشت غلات) نقش بسزایی در کاهش مصرف آب ایفاء می‌کند که می‌باید نسبت به توسعه، تعمیم و گسترش آن در این حوزه (شالیکاری) تلاش شود.
حسین فلاح، یکی از شالیکاران سابق شمال کشور در گفت‌وگو با  خبرنگار اقتصاد و انرژی، با اشاره به لزوم استفاده از شیوه‌های نوین و حتی مبتکرانه در فعالیت‌های زراعی اظهار کرد: اساسا شیوه غرقابی، مصرف قابل توجهی از آب را در پی دارد و با توجه به کاهش منابع آبی کشور و تنزل ضریب نزولات آسمانی، ضرورت پیاده سازی چنین شیوه‌هایی بیش از پیش احساس می‌شود.
وی افزود: برخلاف تصور برخی از عوام که گمان می‌کنند استان‌های شمالی کشور از حیث منابع آبی با هیچگونه محدودیت و خطری مواجه نیستند، اما در واقع امر، بحران کم آبی، پهنه وسیعی از اراضی جغرافیایی کشور را در بر گرفته که  خطه شمالی این مرز و بوم نیز از این عارضه مصون نمانده است.
این شالیکار افزود: استفاده از شیوه‌های گذشته همچون آبیاری غرقابی، سطح منابع آبی این خطه را با کاهش هر چه بیشتری همراه خواهد ساخت و قطعا با اتکای به روش‌هایی همچون خشکه کاری می‌توان در عبور از بحران کم آبی به موفقیت های افزون تری نائل شد.
فلاح در تشریح شیوه کشت خشکه کاری گفت: در روش سنتی ابتدا به ساکن بذر شالی در خزانه کشت و سپس حدود یکماه در زمینِ غرقابی، نشاء می‌شود، اما در شیوه خشکه کاری، بذر شالی در زمین اصلی که شخم زده شده (همچون بذر دیگر محصولات) پاشیده می‌شود که به واقع با تعمیم این شیوه، بخش قابل توجهی از آب مصرفی مورد نیاز در کشت برنج به شیوه مطلوبی مدیریت خواهد شد.
وی افزود: در کنار مزیت کاهش میزان آب مصرفی، استفاده از روش خشکه کری، علاوه بر کاهش ضریب آلودگی آب و خاک و حتی مهار آفت اراضی، افزایش هر چه بیشتر درآمد اقتصادی را در پی دارد، زیرا  هزینه کرد کمتری به زارع تحمیل خواهد شد.
 چندی پیش، مدیر عامل آبفای مازندران، در گفت و گویی با رسانه‌ها در ارتباط با مشکل کم آبی در استان مازندران عنوان کرد که آب چاه‌ها از ۱۲ لیتر به ۷ لیتر و آب چشمه‌ها از ۳ لیتر به یک و نیم لیتر کاهش یافته که این آمار به روشنی موید بخشی از ابعاد این بحران در یکی از به اصطلاح پربارش‌ترین استان‌های کشور است.
ابعاد و زوایای دیگری از مزایا و ثمرات خشکه کاری
منصور لاوردی، یکی دیگر از فعالان زراعی و کشاورزی ، در تشریح مزایا و ثمرات خشکه کاری تصریح کرد: جلوگیری از هدر رفت کود مصرفی، افزایش اکسیژن خاک، تسهیل مدیریت مزرعه، کاهش ترکیبات سمی و آفات، تسهیل امکان استفاده از ماشین آلات کشاورزی در بخش داشت و برداشت از نمونه مزایای دیگر شیوه خشکه کاری به شمار می‌رود.
وی افزود: یکی دیگر از ثمرات استفاده و بهره گیری از شیوه مذکور به استفاده هر چه مطلوب‌تر از نهاده‌ها به دلیل عمق کشت مناسب و تراکم یکنواخت و حتی کاهش بیش از ۴۵ درصدی میزان مصرف بذر در واحد سطح، معطوف می‌شود.
لاوردی گفت: عقل و منطق حکم می‌کند در شرایطی که بسیاری از مناطق کشور دچار تنش‌ آبی هستند، استفاده از روش خشکه کاری در اراضی شالی، با گستره هر چه بیشتری همراه شود که قطعا با تحقق این امر علاوه بر مدیریت هر چه مطلوب‌تر مصرف آب در کشت محصولاتی همچون برنج نیز به موفقیت های فزاینده تری نائل خواهیم شد و به نوعی استقلال و امنیت بیشتری در این بخش حاصل می‌شود.
وی افزود: در حال حاضر به دلیل محدودیت موجود در منابع آبی در برخی از حوزه‌های جغرافیایی کشور، کشت شالی ممنوع شده است که با توسعه شیوه خشکه کاری می‌توان بسیاری از این محدودیت‌های ناخواسته را مرتفع کرد.
امید آن می‌رود با نوسازی تجهیزات فرسوده لوله کشی، استفاه از شیوه‌های نوین آبیاری و البته اتخاذ تدابیر هوشمندانه در عرصه زراعت و کشاورزی، همچون خشکه کاری، مقابله با بحران کم آبی با سهولت هر چه بیشتری انجام پذیرد، شاید با لحاظ کردن این تدابیر و با خواست و عنایت الهی، شرایط آبی کشور نیز با تحولاتی مثبت و سازنده همراه شود، تحولاتی که عزم راسخ تمامی آحاد جامعه از مصرف کنندگان آب شرب تا بزرگ‌ترین و عمده‌ترین مصرف کنندگان آب (زارعان و کشاورزان) را می‌طلبد.