مناسبات تهران – دوحه رو به جلو و در مسیر پیشرفت

ایران از اولین کشورهایی بود که پس از استقلال، دولت قطر را به رسمیت شناخت . روابط دیپلماتیک تهران و دوحه به طور رسمی از 24 مهر 1350 با گذشت یک ماه از استقلال آن کشور در سطح سفیر آغاز شد و تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت .
پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران روابط سیاسی دو کشور تا سال 1366 در سطح کاردار و از این سال به بعد به سطح سفیر ارتقاء یافت .
در مناسبات سیاسی ایران و قطر همواره وزرا و مقامات رسمی دو کشور در قالب روابط دو جانبه و منطقه ای به پایتختهای دو کشور سفر کرده اند.
اما در سالهای اخیر روابط تهران و دوحه گرم تر شده و به رغم تلاش بسیار عوامل برون منطقه ای برای تاثیرگذاری بر آن، همواره روابط رو به جلو بوده است .
سفر 'حمد بن خلیفه آل ثانی' امیر سابق و بنیانگذار قطر نوین به تهران در آبان ماه سال 1388 و دیدار با رهبر معظم انقلاب اسلامی ، نقطه عطف روابط دو کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می شود.
در این سفر معظم له نکاتی را به ویژه جهت تامین و گسترش امنیت در منطقه خلیج فارس و تبدیل این پهنه آبی به منطقه ای امن و آباد با همکاری کشورهای آن متذکر شدند و امیر قطر نیز گفت که همه کشورهای منطقه باید با مقاومت در مقابل اختلاف افکنی هایی که از خارج تحمیل می شود، زمینه ثبات، امنیت و همکاری بیشتری را فراهم کنند.
همچنین در پیام هایی که همواره و با هر مناسبت میان تهران و دوحه مبادله شده، دو طرف تاکید کرده اند که همه مساعی خود را معطوف به توسعه هر چه بیشتر مناسبات ویژه در زمینه اقتصادی و به ویژه نفت و گاز چه در قالب روابط دو جانبه و چند جانبه و چه در چارچوب 'اوپک گازی' خواهند کرد.
گفت و گوهای 'حسن روحانی' رییس جمهوری اسلامی ایران و 'شیخ تمیم بن حمد آل ثانی' امیر قطر در مناسبت های مختلف تاکیدی بر این روابط محسوب می شود.
رییس جمهوری ایران در گفت وگوی تلفنی با امیر قطر بر تداوم حمایت ایران از دوحه در برابر تحریم های غیرقانونی تاکید کرد و گفت: ایران همواره خواهان گسترش و تعمیق روابط با قطر به عنوان یک کشور دوست در این منطقه حساس است.
امیر قطر هم ضمن تاکید بر اینکه کشورش مخالف نقض 'برجام' و هرگونه تشدید تنش در روابط ایران و آمریکا است، افزود: دولت قطر همواره به دنبال تحکیم هر چه بیشتر روابطش با تهران بوده و از راه حل‌های مسالمت‌آمیز برای حل مشکلات سیاسی حمایت می‌کند.
شیخ تمیم با اشاره به روابط دوستانه و برادرانه دو کشور در بخش‌های مختلف و تقدیر از مواضع سازنده ایران در رابطه با بحران قطر، گفت: ما به برکت انسجام مردم و همکاری و همیاری کشورهای دوست و همسایه بویژه ایران، از محاصره ظالمانه و مشکلات ناشی از آن گذر کرده ایم، اما هرگز مواضع ایران در قبال این محاصره ظالمانه را فراموش نمی کنیم.
عربستان از 20 ماه پیش انتشار یک فایل صوتی که در آن امیر قطر از جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرت منطقه و از جنبش های 'حماس' و 'حزب الله' به عنوان نمادهای مقاومت یاد کرده بود را بهانه قرار داده و با فشار به هیپیمانانش روابط خود با قطر را قطع کردند و مرزهای زمینی ، دریایی و هوایی را هم بستند و با تهدید قطر بر طبل جنگ و تصرف این کشور کوبیدند.
آنها شروط 13 گانه ای برای از سرگیری روابط تعیین کردند که پذیرش هر کدام از بندهای آن به معنی نادیده انگاشتن حاکمیت قطر بود.
در این شرایط سخت تنها کشوری که تلاش نکرد از اختلافات سیاسی برای گرسنه نگاه داشتن مردم قطر استفاده کند ، جمهوری اسلامی ایران بود.
ایران با وجودی که دوحه سفیر خود را در حمایت از عربستان از تهران فراخوانده بود، بدون درنگ تمامی امکانات لازم بندری خود را برای گسیل مواد غذایی در اختیار این کشور قرار داد.
چندی پیش وزیر شهرداری و محیط زیست قطر در حاشیه نمایشگاه کشاورزی قطر ضمن یادآوری آن دوران سخت ، گفت: در حالی تحریم شدیم که از مجموع 22 میلیارد دلار واردات قطر 20 میلیارد دلار آن از طریق امارات و عربستان انجام می شد .
او افزود: مردم قطر تا عمر دارند کمک های ایران به خود در شرایط دشوار را فراموش نخواهند کرد.
عربستان و همپیمانانش به تحریم هم بسنده نکرده اند و طی ماههایی که از بروز تنش گذشته است، دست به اقدامات متعددی از جمله نقض حریم هوایی ، دستکاری در معاملات برای کاهش ارزش پول ملی قطر و حتی تلاش برای گرفتن میزبانی جام جهانی 2022 از این کشور کرده اند.
اقدامات کشورهای متخاصم طی مدت اخیر موجب شده تا شورای همکاری خلیج فارس که از مدتها پیش به نهادی بی خاصیت تبدیل شده بود، عملا در سراشیبی سقوط قرار گرفته و شورایی که قرار بود باعث هماهنگی میان اعضای آن شود، به پایه ای برای اختلافات بیشتر تبدیل شده است .
در کنار همکاری و کمک های اقتصادی ایران و قطر از بعد سیاسی هم تهران نه تنها از وجود اختلاف میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس استفاده نکرده که همواره خواهان تقویت روابط تمامی کشورهای این حوزه برای حفظ امنیت و برقراری صلح در منطقه بوده است .
جمهوری اسلامی ایران تاکنون مانع نقض حاکمیت یک کشور همسایه و تن دادن به شروطی شده که ناقض حرمت و حق حاکمیت آن است.
'دونالد ترامپ' رییس جمهوری آمریکا همواره و به درستی وجود جمهوری اسلامی ایران را عامل اصلی شکست و خنثی سازی طرح های واشنگتن در منطقه خاورمیانه ارزیابی کرده است .
جمهوری اسلامی ایران اعتقاد دارد، امنیت مشترک با همسایگان مبتنی بر پایبندی به اصولی مشترک است که اسناد سازمان ملل آن را مشخص می کند، اصولی مانند حاکمیت، خودداری از تهدید به استفاده از زور، حل بحرانها به شکل مسالمت آمیز، احترام به حاکمیت کشورها بر اراضی و حریم مرزهایشان، خودداری از دخالت در امور داخلی کشورها و حق تعیین سرنوشت .

** تاکید ایران بر امنیت و ثبات در منطقه
جمهوری اسلامی امنیت و ثبات خویش را در گرو امنیت و ثبات منطقه - به ویژه امنیت و شکوفایی همسایگان عرب خود – می داند. این مسأله ای است که باید برای همگان در اولویت باشد. در همین راستا ایران در فرصت های مختلف، خواستار بنیان نهادن یک پیمان امنیتی مشترک در منطقه خلیج فارس شده که بر پایه گفت وگو، اصول مشترک و سازوکارهای اعتمادسازی استوار باشد تا مقدمه ای برای خروج منطقه از 'دالان تاریکی' باشد که توان همۀ کشورها در آن دچار فرسایش می شود.
جمهوری اسلامی ایران بارها تأکید کرده که برای حفاظت از حسن همجواری، امنیت و منافع مشترک، آماده همکاری با همه طرف ها است.
این سخن به معنای فراموش کردن اختلافها نیست، اما نباید اختلاف ها، دوستی ها را تحت تاثیر قرار دهد. هدف جمهوری اسلامی از پیشنهاد بازمهندسی منطقه آن است که ضمن احترام به اختلاف نظرها، منافع مشترک همۀ کشورها تأمین شود، زیرا مبنای این بازمهندسی، پیشگیری از تحکم کشورهای نیرومند بر کشورهای دیگر است. به این ترتیب، کشورهای کوچک منطقه اجازۀ مشارکت در مسائل آن را می یابند و می توانند منافع خود را حفظ کنند.
از نگاه تهران کشورهای منطقه به جای اینکه امنیت خود را از طریق بازیگران فرامنطقه ای یا سلاحهای پیشرفته تامین کنند، با ایجاد روابط مستحکم با همسایگان و بدون اتکا به بیگانگان می توانند به امنیت پایدار و دراز مدت دست یابند.
تهران بر اساس همین دیدگاه به جای تقابل، راه همکاری با سایر کشورهای منطقه را در پیش گرفته و اگر چه برخی همچنان بر طبل اختلافات می کوبند، اما این راهبرد اثرگذار تهران در توسعه روابط با قطر نقش مهمی داشته و سطح مناسبات دو کشور همسایه را از دو سال گذشته به میزان قابل توجهی ارتقا داده است .

** سیاست قطر در منطقه
قطر هم سیاست خارجی فعال و جسورانه ای در عرصه منطقه ای و بین المللی تحت عنوان 'موازنه مثبت و دیپلماسی سازنده' اتخاذ کرده که بر اساس آن، این کشور علاوه بر حفظ روابط راهبردی با قدرت های بین المللی و ارتباط با طرف های معارض منطقه ای و بین المللی ایران، اغلب دارای مواضعی پیشرو در ضدیت با سیاست های یکجانبه گرایی ، اشغالگری و اعمال استانداردهای دو گانه و جنایت های صهیونیست ها و کسب محبوبیت افکار عمومی دارد.
مقامات این کشور همچنین در سخنان خود با هر گونه اعمال فشار و تحریم علیه ایران مخالفت کرده اند.
'محمد بن عبدالرحمن آل ثانی' معاون نخست وزیر و وزیر خارجه قطر با تاکید بر اینکه کشورش به رغم بازگشت تحریم های آمریکا پیوندهای خود با ایران را حفظ می کند، گفت: اگر راهی برای اصلاح روابط بین واشنگتن و تهران وجود داشته باشد ، آماده اقدام هستیم.
وی که در چهارمین نشست 'گفت وگوهای مدیترانه' در رم سخن می گفت، افزود: باید راهی برای حل اختلافات میان ایران و آمریکا وجود داشته باشد. اگر قطر بتواند میان تهران و واشنگتن پلی ایجاد کند، از این امر خودداری نخواهد کرد.
وی اضافه کرد: تنش بین ایران و آمریکا، دوحه را در موقعیت سختی قرار داده، زیرا در یک سو قوی ترین متحد ما یعنی آمریکا و در سوی دیگر همسایه مان یعنی ایران در مقابل هم قرار گرفته اند.
معاون نخست وزیر قطر گفت: ما به همزیستی در کنار یکدیگر نیاز داریم . تلاش قطر برای میانجیگری بین طرف های درگیر ناشی از توجه این کشور به ثبات و خالی شدن منطقه از سلاح هسته ای است .
وزیر خارجه قطر با بیان اینکه کشورش نمی تواند جغرافیایی که در آن ایران به عنوان همسایه قرار گرفته را تغییر دهد، افزود: ایران شریک ما در بزرگ ترین میدان گازی و تنها کشوری است که بعد از تحریم با باز کردن آسمان خود به قطر کمک کرد، ضمن اینکه همچنان بسیاری از نیازهای روزانه خود را از طریق بنادر این کشور تامین می کنیم .

** مواضع قطر در باره پرونده هسته ای
مواضع قطری ها در خصوص پرونده هسته ای را هم می توان در محورهای زیر خلاصه کرد:
- از دید قطر نیروگاههای هسته ای ایران چنانچه ضوابط بین المللی را رعایت کنند، هیچ گونه تهدیدی برای این کشور به حساب نمی آید .
- قطر حق ایران در برخورداری از انرژی هسته ای در صورتی که تضمین بین المللی را همراه داشته باشد و در چارچوب قوانین مربوط هم باشد به رسمیت می شناسد.
- با توجه به جایگاه مهم جمهوری اسلامی ایران در منطقه هر گونه اعمال فشار بر تهران در خصوص پرونده هسته ای از نقطه نظر قطر مردود است .
- قطر حل مسالمت آمیز موضوع پرونده هسته ای ایران را گام مهمی در جهت میثاق سازمان ملل متحد و مبانی قوانین بین المللی می داند.
- از دید قطری ها هر گونه اعمال فشار و مواجهه نظامی با ایران مردود بوده و می تواند امنیت بین المللی و امنیت انرژی جهان را که 40 درصد آن از خلیج فارس عبور می کند، تحت الشعاع قرار دهد.
در همین ارتباط 'خالد العطیه' معاون نخست وزیر و وزیر دفاع قطر 13 خرداد ماه سال گذشته در نشست امنیتی سنگاپور گفت که کشورش در هیچ جنگی علیه ایران شرکت نخواهد کرد .
او با اشاره به تلاش های عربستان برای بروز جنگ میان آمریکا و اسراییل با ایران ، افزود: کاری که از سوی طرف سوم ( سعودی) انجام می شود ، عاقلانه نیست.
وی پاییز امسال هم در دوحه با تکرار این سخنان گفت که آمریکا عاقل تر از آن است که علیه ایران وارد جنگ شود، چرا که ورود به جنگ جدید برای آمریکا به نفع این کشور نیست.
قطر اگر چه دارای روابط نزدیکی با برخی قدرت ها است، اما رهبری سیاسی این کشور کوشیده روابط خوب و صمیمانه دوحه با تهران تحت تاثیر اختلافات سیاسی تهران و این قدرت ها قرار نگیرد . ایران نیز مایل است که روابط خود با قطر را در بالاترین سطح ممکن ادامه دهد و روابط دو کشور در زمینه های مختلف روابط ، مستقل است و مناسبات دو جانبه ایران با دیگر کشورها هیچ تاثیری بر مناسبات ایران و قطر ندارد.
اکنون به نظر می رسد زمینه ها و ظرفیت های بسیار فراوانی برای توسعه همکاری ها در عرصه سیاسی و اقتصادی میان ایران و قطر وجود دارد و هیچ مانعی در مسیر تقویت این همکاری های مشترک نیست.
یکی از ضرورت های توسعه روابط دو کشور تشویق و تلاش برای تسهیل فعالیت بازرگانان و سرمایه گذاران دو کشور است تا روند رو به گسترش روابط بازرگانی شتاب بیشتری به خود بگیرد . در این زمینه تقویت همکاری های بندری و دریایی و ایجاد یک خط کشتیرانی مشترک بین بنادر جنوبی ایران و بنادر 'الرویس' و 'حمد' قطر می تواند به رونق این تجارت بیافزاید.
بدون تردید قطر می تواند از توانمندی شرکت های ایرانی برای اجرای طرحهای عمرانی در عرصه های مختلف استفاده نماید و با توجه به در پیش بودن جام جهانی فوتبال در 2022 میلادی ، جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد با صدور خدمات فنی و مهندسی و مشارکت در اجرای طرحهای عمرانی ، قطر را برای برگزاری هر چه بهتر این رویداد مهم جهانی یاری کند.

** روابط اقتصادی ایران و قطر
به رغم توسعه روز افزون مناسبات اقتصادی میان ایران و قطر دو طرف با توجه به پتانسیل های موجود از سطح کنونی راضی نیستند و برای ارتقای هر چه بیشتر آن تلاش می کنند.
روابط اقتصادی ایران و قطر در عرض یک سال گذشته از رقم سنتی 80 میلیون دلار، در پایان سال 96 به بیش از 300 میلیون دلار رسیده و امسال پیش بینی می شود این رقم به نیم میلیارد دلار یا فراتر از آن برسد .
دو کشور چشم انداز روابط اقتصادی را دستکم تا یک میلیارد دلار در سه سال آینده در نظر گرفته اند.
در این میان نبود روابط بانکی میان ایران و قطر یکی از مشکلات عمده تجارت بین دو کشور همسایه ارزیابی شده است . بخشی از این نبود ارتباط بانکی هم به دلیل عدم عضویت ایران در معاهده جهانی 'اف ای تی اف' است که بانک های ایرانی را در شمار بانک های 'پر ریسک' قرار داده است .
در حال حاضر بانک صادرات ایران با دو شعبه و دستکم هفت هزار مشتری در دوحه فعالیت دارد که به نظر می رسد در صورت عدم پیوستن ایران به این معاهده در خطر مشکلات بیشتری در روابط بانکی خود در این کشور قرار گیرد.
کارشناسان این بانکها معتقدند، پیوستن ایران به این معاهده باعث جلوگیری از بروز مشکلات بعدی از جمله بسته شدن حساب های بانکی برای مشتریان بانک صادرات در دوحه خواهد شد، چنانکه این مشکلات در برخی کشورها مانند چین که شریک راهبردی ایران محسوب می شوند، هم اتفاق افتاد.
به گفته این کارشناسان، در صورت بروز مشکلات مربوط به ریسک پذیری بالای بانک ها، بخش دیگری از فعالیت های بانک صادرات ایران که حواله پول ایرانیان به داخل کشور است هم در معرض خطر قرار خواهد گرفت و عملا فعالیت 5 دهه ای این بانک قدیمی ایرانی در قطر را با مشکلات بیشتری مواجه خواهد ساخت.
این مشکلات همچنین باعث شده که در روابط تجاری بین ایران و قطر موضوع سرمایه گذاری های دو جانبه در بخش های مختلف اقتصادی و خدماتی بی نتیجه باشد. قطر که در دهها کشور جهان میلیاردها دلار سرمایه گذاری کرده، بسیار مایل به انجام این امر در ایران هم هست، اما نبود همکاریهای بانکی تاکنون مانع از عملی شدن این اشتیاق شده است.
تردیدی نیست در سالهای اخیر روابط تهران و دوحه گرم تر شده و به رغم تلاش بسیار عوامل برون منطقه ای برای تاثیرگذاری بر آن همواره روابط رو به جلو بوده است .
برخی کشورهای منطقه درحالی با دمیدن در آتش اختلافات و مداخله در امور داخلی همسایگان، غرب آسیا را با چالش های متعدد روبرو کرده اند که برخی دیگر مانند ایران و قطر با گسترش مناسبات خود تلاش می کنند تا ضمن آرام کردن منطقه، همکاری های منطقی میان همسایگان را نیز به نمایش بگذارند.
ایران و قطر که اکنون هر کدام به نوعی هدف حملات و کینه ورزی های معدود کشورهای منطقه قرار گرفته اند با در پیش گرفتن روابط منطقی ، اصولی و مبتنی بر قواعد بین المللی ، ضمن توسعه روابط دو جانبه ، سیاست های خود در برخی امور منطقه ای را هماهنگ تر از گذشته کرده و در برابر زیاده خواهی برخی کشورها ایستاده اند.
کارشناسان و ناظران امور منطقه تردید ندارند با اراده دو دولت ، روابط ایران و قطر در مسیر منافع دو ملت بیش از پیش توسعه و تعمیق خواهد یافت.
تحلیلگران با اشاره به روابط رو به توسعه تهران – دوحه آن را به عنوان یک مدل موفق در روابط میان کشورها ارزیابی می کنند و معتقدند که در پیش گرفتن این مدل از سوی کشورهای منطقه غرب آسیا می تواند افق های روشن تری را برای منطقه هویدا کند.
منبع: ایرنا