به گزارش ایران اکونومیست، وقتی صدای خنده کسی را پشت تلفن یا کنار خودتان می‌شنوید، احتمالا احساس لطیفی به شما دست می‌دهد، صدای خنده دیگران شما را متبسم می‌کند و گا‌هی باعث می‌شود شما نیز با خنده آنان همراه شوید اما تصور کنید فردی تنها در خیابان قدم می‌زند و بلند بلند می‌خندد یا در مراسم تشییع پشت سر شما نشسته، نمی‌تواند خود را کنترل کند و بی دلیل می‌خندد.
حقیقت این است که خنده همیشه مثبت یا سالم نیست؛ از لحاظ علمی، می‌توان آن را به انواع مختلف طبقه‌بندی کرد مانند خنده واقعی و خودبه‌خودیِ تظاهر به خنده (ساختگی)، تحریک شده (به عنوان مثال با غلغلک دادن)، القا شده (توسط دارو) و یا حتی آسیب شناختی، اما مبنای عصبی واقعی خنده هنوز چندان شناخته شده نیست و آنچه ما در مورد آن می‌دانیم عمدتا از موارد بالینی پاتولوژیک گرفته شده است.
محمدعلی غفاری متخصص مغز و اعصاب در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، اظهار کرد: خنده صرفا منحصر به انسان نیست، انسان‌های اولیه هم از یک خنده خوب لذت می‌برند؛ این مزیت ممکن است در سیر تکاملی به دست آمده باشد، زیرا به آن‌ها کمک می‌کند تا زنده بمانند؛ خنده یک فعالیت جمعی است که پیوند‌ها را ترویج می‌دهد، مناقشات احتمالی را رفع می‌کند و استرس و اضطراب را کاهش می‌دهد اما خنده در انزوا (به ویژه حالت افراطی آن) می‌تواند معانی دیگر داشته باشد.
این متخصص مغز و اعصاب بیان کرد: خنده می‌تواند برای لحظه‌ای تمام احساسات دیگر را به چالش بکشد؛ ما نمی‌توانیم درست در لحظه‌ای که در اوج خشم هستیم، به راحتی بخندیم؛ به این دلیل که عضلات صورت و معماری اصوات ما به شدت به احساسات و عواطف مختلف گره خورده‌اند و همه این‌ها توسط مدار‌های مغزی تخصصی و پیام رسان‌های شیمیایی (انتقال دهنده‌های عصبی) کنترل می‌شوند.
غفاری با اشاره به مسیرهای مغزی متعدد برای ایجاد خنده، گفت: مسیرهای مغزیِ عامل خنده، هر کدام برای اجزایی مختلف است، به عنوان مثال، مناطقی از مغز که معمولا در تصمیم‌گیری و کنترل رفتار ما دخیل هستند، باید مهار شوند تا خنده خود‌به‌خودی و افسار گسیخته ما تسهیل شود؛ خنده، مبتنی بر مدار‌های عاطفی است که مناطق مرتبط با تجربه احساسات را با مناطقی که برای ابراز احساسات مورد نیاز هستند، متصل می‌کند.
وی افزود: به اطلاعات دقیقی از ویژگی‌های مغز که برای بیان چهره، بلعیدن، حرکت زبان و گلو بسیار مهم هستند دست یافته‌ایم، اما در مورد اینکه چگونه احساسات مثبت واقعا سبب خنده می‌شوند، اطلاعات بسیار اندکی داریم؛ خوشبختانه، تعدادی از بیماری‌ها و شرایط در درک برخی از عملکرد‌های عصبی زیربنایی آن به ما کمک کرده‌اند.
این متخصص مغز و اعصاب تشریح کرد: یکی از بیماری‌هایی که سبب خنده غیر ارادی می‌شود سندرم عاطفی پسیدوبولبار است که از لحاظ بالینی با فوران پی‌در‌پی، غیر ارادی و غیر قابل کنترل خنده و گریه خود را نشان می‌دهد؛ این اختلال ناخوشایند، بیانگر عواطفی است که با احساسات واقعی موجود در فرد تفاوت دارد و ممکن است در شرایط عصبی شناختی مختلفی ظاهر شود.
غفاری ادامه داد: این وضعیت ناشی از قطع ارتباط بین مسیرهای نزولی پیشانی در ساقه مغز است که تکانه‌های عاطفی را کنترل می‌کنند همچنین می‌تواند در مدار‌ها و مسیر‌هایی که در بیان عاطفی و حرکات چهره دخیل هستند، موثر باشند؛ برخی از اختلالاتی که به طور خاص با این شرایط مرتبط هستند عبارتند از آسیب مغزی، بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون، مولتیپل اسکلروز و سکته مغزی.
غفاری گفت: یک احساس به طور فزاینده و در هم پیچیده خنده، در زمان نامناسب می‌تواند نشانه زود هنگام زوال عقل باشد، همچنین (Pseudobulbar affect syndrome) یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی گزارش شده ناشی از سکته مغزی تحت شرایط تغییرات عاطفی است و با توجه به میزان بالای سکته‌های مغزی گزارش شده در هر سال، این وضعیت احتمالا در بین مردم بسیار شایع باشد.
وی افزود: شرایط خاص دیگری نیز وجود دارند که ممکن است با سیم پیچی مغز غیر طبیعی مرتبط باشد؛ ژلوتوفوبیا (Gelotophobia) یک ترس شدید است که افراد می‌ترسند در معرض خنده قرار گیرند؛ ژلوتوفوبیا می‌تواند به یک اضطراب ناخوشایند (joy-sapping anxiety) تبدیل شود که از ناتوانی اجتماعی تا افسردگی شدید متغیر است، این حالت ممکن است باعث نظارت هوشیارانه محیطی برای هر نشانه‌ای از تمسخر شود.
این متخصص مغز و اعصاب بیان کرد: ترس غیر طبیعی از مورد تمسخر واقع شدن ممکن است از تجارب منفی اولیه زندگی فرد از جمله اذیت شدن، مسخره شدن و در معرض استهزاء دیگران قرار گرفتن ناشی شده باشد؛ داده‌های تصویربرداری نشان می‌دهند که ژلوتوفوبیا با اتصال ضعیف بین نواحی پیشانی (frontal) و میانی گیجگاهی (medial temporal areas) مغز (شبکه‌هایی که مسئول نظارت و پردازش محرک‌های عاطفی هستند)، ارتباط دارد.
غفاری گفت: مدار‌های عصبی لوب پیشانی، ما را قادر می‌سازند تا معنای حقیقی زبان را در یک زمینه اجتماعی و احساسی تفسیر کنیم؛ کمک می‌کند طنز‌های زیرکانه مانند سخنان طعنه‌آمیز (sarcasm) را درک کنیم؛ جالب توجه است که این توانایی اغلب پس از آسیب مغزی فرونتال و یا تحت شرایط مرتبط با اختلال در عملکرد پیشانی، مثلا در اوتیسم از دست می‌رود.
وی با اشاره به اینکه با وجود سمت تاریک خنده، شکی نیست که خنده معمولا احساسات گرم و خوشایندی را ایجاد می‌کند، گفت: ما می‌دانیم که خنده عملکرد قلبی عروقی را بهبود می‌بخشد و سیستم ایمنی و غدد درون ریز را تقویت می‌کند؛ در واقع روشی که مغز ما خنده‌های دیگران را پردازش می‌کند، ظاهرا نشان می‌دهد که خندیدن با دیگران دارای جنبه‌های عاطفی عمیق‌تری است و لذت بخش‌تر از خندیدن به آن‌هاست.
این متخصص مغز و اعصاب تشریح کرد: به نظر می‌رسد که مغز ما به شدت تحت تأثیر سیگنال‌های شاد پاداش دهنده و قابل اعتماد است؛ این حالت ممکن است توضیح دهد که چرا "خنده درمانی" اثرات قوی دارد؛ خنده درمانی شامل تمرین عضلانی، تنفس بهبود یافته، کاهش استرس و اضطراب و بهبود حالت و انعطاف‌پذیری است.
غفاری یادآوری کرد: عملکرد خنده درمانی مشابه دارو‌های ضد افسردگی است و باعث افزایش سطح سروتونین در مغز می‌شود؛ سروتونین یک انتقال دهنده عصبی حیاتی برای احساس سلامت و آرامش است، بنابراین صرف نظر از سبک شوخ طبعی، تا زمانی که بیماری وجود نداشته باشد، خنده احتمالا بهترین دارو است.
