امروز 26 دی ماه سالروز اجرای توافق هسته ای ایران و گروه 1+5 است؛ توافقی که به بیش از یک دهه اختلاف بین ایران و غرب پایان داد.
پس از این که تیرماه 1394 و به دنبال مذاکرات دامنه دار 22 ماهه، دو طرف در وین به برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) دست یافتند، توافق مذکور شش ماه بعد وارد فاز عملیاتی شد؛ مرحله ای مهم که تاکنون با فراز و فرودهایی همراه بوده است.
با برجام دستاوردهای سیاسی و اقتصادی قابل ملاحظه ای نصیب ایران شد که اعتراف غرب به حق غنی سازی اورانیوم آن هم در خاک ایران، عادی سازی مناسبات تهران و جهان، خروج ایران از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد، لغو قطعنامه های ششگانه شورای امنیت و از اهم آن به شمار می رفت.
ترامپ که برجام را در راستای منافع ملی آمریکا نمی دانست، 18 اردیبهشت ماه امسال رسما از برجام خارج شد اما تا رسیدن به این مرحله وی ناگزیر سه بار پایبندی تهران به توافق هسته ای را مورد تایید قرار داد؛ موضوعی که نشان می داد تعلیق تحریم های هسته ای به دلیل فشارهای بین المللی علیه رئیس جمهوری آمریکا تمدید شده است.
ترامپ زمانی که از چهارمین تایید همکاری های برجامی ایران اجتناب کرد، وجهه این کشور را نزد همپیمانان سنتی و دیرینه مخدوش ساخت به ویژه همپیمانانی چون انگلیس، آلمان و فرانسه که مسوولیت پیشبرد و اجرای توافق بر دوش آنان نهاده شد؛ مسوولیتی که به دنبال تحریم های ثانویه ایالات متحده چند برابر شده است.
بنابراین ایران که حدود یک دهه زیر شدیدترین فشارهای بین المللی و سخت ترین قطعنامه های شورای امنیت و شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار داشت، اینک با برخورداری از قدرت و نفوذ چشمگیر در منطقه و جهان به مهمترین دلیل نگرانی و انزوای آمریکا تبدیل شده است.
همان طور که اشاره شد متحدان دیرینه آمریکا و همسنگران پیشین این کشور ضمن اعلام پایبندی به برجام، مجدانه در پی ارائه راهکارهایی جهت دور زدن تحریم های ایالات متحده ای بوده و اعلام کرده اند به احتمال قوی سازوکار ویژه مالی آنان (SPV) در ماه میلادی جاری گام های نخست ورود به فاز اجرایی را خواهد پیمود.
افزون بر آن، آمریکای ترامپ با اتخاذ تصمیم خروج از برجام دقیقا در مقابل خواست و اراده جهانی و همچنین سازمان های معتبر بین الملل حرکت کرد. در فضای پس از اجرای برجام، «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس 13 گزارش از وضعیت همکاری ایران و برنامه هسته ای کشورمان انتشار داده که در تمامی آنها، پایبندی کامل ایران به مفاد توافق مورد تایید قرار گرفته است.
هر چند آمریکا در ظاهر به مخالفت های داخلی و خارجی و نیز گزارشات مکرر آژانس بی اعتنا است اما همین مسائل تاثیر بسزایی در افزایش قدرت چانه زنی و دست برتر ایران در معادلات منطقه ای و جهانی داشته است.
سازمان های بین المللی که پیش از برجام همواره در راستای حمایت از مواضع آمریکا حرکت می کردند، در ماه های اخیر علیه آمریکا حکم صادر کرده اند به عنوان نمونه می توان از رای دیوان دادگستری لاهه به نفع ایران اشاره کرد.
به دنبال شکایت ایران از آمریکا به دلیل خروج این کشور از برجام و ازسرگیری تحریم ها، دیوان مذکور یازدهم مهرماه در رای نهایی خود ایالات متحده را محکوم کرد و از این کشور خواست تا موانع صدور اقلام بشردوستانه به ایران از جمله دارو، تجهیزات پزشکی، مواد غذایی، اقلام کشاورزی، قطعات یدکی هواپیماهای مسافربری و خدمات فنی مورد نیاز آن را رفع کند.
سیزدهم آذرماه نیز یک ناکامی دیگر برای آمریکا در نشست شورای امنیت رقم خورد؛ نشستی که با اصرار نماینده این کشور و همراهی برخی کشورهای اروپایی با هدف محکوم سازی برنامه موشکی ایران برگزار شده بود و نکته قابل ملاحظه این که نه قطعنامه بلکه حتی یک بیانیه هم از پشت درهای بسته بیرون نیامد.
آمریکا در نشست شورای امنیت در پی آن بود که برنامه موشکی ایران را ناقض قطعنامه 2231 معرفی کند اما شورای امنیت که روزی صحنه یکه تازی ها و تصویب قطعنامه های ضد ایرانی از طرف آمریکا بود، در فضای پسابرجام راه را بر بلندپروازی های ترامپ بست.
در مسائل اقتصادی نیز شمشیر آمریکا کند شده است. هر چند شرکت های بزرگ خارجی نسبت به تهدیدات ترامپ نگران و از همکاری با تهران دست کشیده اند اما سازوکار ویژه اروپا در هفته های آتی می تواند شرکت های متوسط و کوچکی را که ارتباط مالی محدودی با آمریکا دارند به سمت همکاری با تهران سوق دهد.
در ارتباط با تحریم نفتی ایران نیز تاکنون تیر آمریکا برای «به صفر رساندن» صادرات نفت به سنگ خورده و به دنبال اجرای تحریم های نفتی، ترامپ به ناچار زیر فشارهای خارجی با وضعیت استثنا برای هشت کشور (چین، تایوان، هند، ترکیه، ژاپن، کره جنوبی، ایتالیا و یونان) در زمینه خرید نفت ایران موافقت کرد.
