هیچ مستنداتی مبنی بر قاچاق خاک از ایران وجود ندارد

 به گزارش ایران اکونومیست؛ **برای تشکیل یک سانتی‌متر خاک 1000 سال زمان لازم است

متخصصان علوم خاک می‌گویند، 1000 سال لازم است تا یک سانتی‌متر خاک تشکیل شود. البته در مناطق مختلف فرق می‌کند. برای مثال در مناطقی با رطوبت بالا و دمای معتدل این مقدار نزدیک به 300 تا 400 سال است.

این اطلاعات خود تأکیدی بر اهمیت موضوع خاک دارد و همین نشان می‌دهد چرا روی حفاظت از خاک حساسیت‌های بالایی وجود دارد، زیرا پایه و اساس توسعه هر کشور رابطه مستقیمی با کیفیت خاک آن کشور دارد. از سوی دیگر، کیفیت خاک همواره در میزان نگهداری آب تأثیر بسزایی دارد.

**46 درصد از مساحت کشور، خاک است

با توجه به تعاریف دقیق از خاک، 46 درصد از مساحت کشور ایران را خاک تشکیل داده است. این در حالی است که به‌طور معمول خاکی که ضخامت آن کمتر از 10 سانتی‌متر باشد، جزو خاک‌های مناسب برای کشاورزی به‌حساب نمی‌آید.

به گفته محمود عرب خدری، معاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و عضو هیأت مدیره انجمن آبخیزداری ایران، حدود 65 درصد خاک‌های کشاورزی ما کمتر از یک درصد ماده آلی دارند در حالی که در کشورهای اروپایی این میزان تا سه درصد است. در مناطق جنگلی ماده آلی زیاد، ولی در مناطق خشک و نیمه‌خشک این ماده کم است. به عبارت دیگر، خاک‌های سطحی ما در ایران ماده آلی کافی برای اینکه بتوانند محصول خوبی را تولید کنند، ندارند و مجبوریم و توصیه می‌کنیم به خاک‌ها ماده آلی اضافه شود.

در حالت کلی، صادرات خاک کشور به هر نوع ممنوع است، بر همین اساس، هیچ‌گونه مجوزی برای صادرات خاک در کشور صادر نمی‌شود. با این وجود، در سال‌های اخیر بارها هشدارهایی مبنی بر قاچاق خاک از کشور از سوی مقامات دولتی بیان شده است. از معصومه ابتکار به‌عنوان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دولت یازدهم و چند نفر از نمایندگان مجلس گرفته تا اظهارات مدیرکل دفتر آب و خاک این سازمان در چند وقت اخیر.

**حجم زیادی از خاک در کشور ما مرغوب نیست

اما عرب خدری، معاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک  نظر متفاوتی دارد و می‌گوید: 90 درصد کشور ما خشک و نیمه‌خشک است. در مراتع خشک و نیمه‌خشک ما مواد آلی به‌اندازه کافی نداریم. بنابراین حجم زیادی از خاک در کشور ما مرغوب نیست. از همین رو، از نظر من به‌عنوان متخصص علوم خاک و آبخیزداری، خاک ما برای قاچاق و استفاده کشاورزی در سایر کشورها بسیار هزینه‌بر است و توجیه اقتصادی ندارد.

وی در عین حال تأکید دارد انتقال آنچه برای کشاورزی به کار نمی‌رود، صدور ماده معدنی محسوب می‌شود نه صدور خاک کشاورزی.

معاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، معتقد است با این توجیه، صادرات ماسه بادی که ما هزاران تن از آن را در اختیار داریم یا خاکی که در آجرسازی و تولید سرامیک استفاده می‌شود، یا خاک‌های مارنی که برای سیمان‌سازی مناسب است، جزو صادرات مواد معدنی و خالی از اشکال است.

**هیچ مستنداتی مبنی بر قاچاق خاک وجود ندارد

عرب خدری با بیان اینکه تا به حال به خاطر بحث قاچاق خاک به اداره ما مراجعه نشده است می‌گوید: آنهایی که ادعای قاچاق خاک کشاورزی دارند، چرا چنین اطلاعاتی را در اختیار دستگاه متولی آن یعنی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور قرار نمی‌دهند؟ چرا شکایت نمی‌کنند یا حداقل گزارش نمی‌دهند؟

«ما همان‌طور که برای آتش جنگل و مرتع به سازمان جنگل‌ها اطلاع می‌دهیم و موظف‌اند آن را خاموش کنند، اگر جایی ببینیم خاک کشور در حال قاچاق شدن است باید اطلاع دهیم. برخی مواقع، سیاست‌گذاران در سطح کلان تصمیم می‌گیرند صادرات هر نوع خاک حتی مواد معدنی را ممنوع کنند. این بحث دیگری است، اما با آن مواردی که گفته شد متوجه می‌شویم قاچاق خاک آن‌قدرها ساده نیست که بشود مخفیانه انجام داد. چون قاچاق خاک نوعی به هم زدن خاک و تخریب بزرگ است که به‌سادگی مشخص می‌شود. سؤال من این است که بارها و بارها گفته‌اند خاک کشور قاچاق می‌شود، چرا هیچ‌کس مستندات آن را به دستگاه‌های مسئول گزارش نمی‌کند؟»

**فرسایش خطرناک‌تر است

وی در عین حال معتقد است آنچه بسیار خطرناک‌تر از مباحث مطرح شده در مورد قاچاق خاک است، فرسایش خاک است که یک معضل بسیار مهم به شمار می‌رود.

با توجه به اینکه گفته می‌شود در اقلیم ما، 1000 سال زمان برای تشکیل یک سانتی‌متر خاک زمان لازم است، اگر در هر 100 سال یک سانتی‌متر خاک از دست دهیم، یعنی بیش از حد مجاز بوده است. متخصصان می‌گویند اگر هر 1000 سال نیم سانتی‌متر خاک از دست بدهیم، کمتر از حد مجاز به‌حساب می‌آید.

به گفته معاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که فرسایش خاک در عمده مناطق کشور بیش از حد مجاز و بالاست.

**ایران صدرنشین فرسایش خاک در جهان نیست

وی در عین حال معتقد است اخباری که ایران را در صدر فرسایش خاک در جهان نشان می‌دهد به هیچ عنوان صحیح نیست و برای آن دلیل دارد. راه دور نرویم! در همین منطقه خود ما کشورهایی مانند عراق و افغانستان هستند که درگیر جنگ هستند و به هیچ عنوان اقدامی برای حفاظت از خاکشان انجام نمی‌دهند. از سوی دیگر، آمار دقیقی ارائه نمی‌دهند، پس چگونه می‌شود ایران در جهان از نظر فرسایش اول باشد؟

**برای حفاظت از خاک باید از آب محافظت کنیم

«کشور ما وسیع است و اگر ما می‌خواهیم به فکر حفاظت خاک باشیم، چون عمدتاً اقلیمی خشک و نیمه‌خشک دارد، حفاظت آب را هم باید انجام دهیم. چون حفاظت خاک هم باید به‌وسیله حفظ پوشش گیاهی به‌صورت پایدار انجام شود و محافظت پوشش گیاهی بدون آب انجام‌پذیر نیست.»

عضو هیأت مدیره انجمن آبخیزداری ایران می‌گوید که ما باید آب باران را حتی کم در محل خود ذخیره کنیم. بهترین ذخیره‌گاه هم خود خاک است، چون می‌تواند مقدار قابل‌توجهی آب را در خود نگهداری کند. به همین خاطر عملیات آبخیزداری در سال‌‎های اخیر معطوف به حفظ آب است و یکی از جنبه‌های آبخیزداری، «سطوح آبگیر باران» است که در برابر ایده‌هایی که در برابر انتقال آب مطرح می‌شود، روشی بسیار ارزان‌قیمت و کارآمد است.

وی توضیح می‌دهد که ما با مبالغ بسیار ناچیز می‌توانیم مقادیر بسیار زیادی آب را زیرزمین ذخیره کنیم. یعنی علاوه بر اینکه با پخش سیلاب، گیاهان و درختان در مراتع و سطح زمین توسعه پیدا می‌کنند، بخش زیادی آب به سفره‌های آب زیرزمین تزریق می‌شود. این آب در سفره‌های زیرزمینی نه‌تنها تبخیر نمی‌شود، بلکه پاک می‌ماند. در حالی که آبی که در مخزن سدها می‌ماند، هم امکان آلودگی دارد و هم تبخیر می‌شود. این شیوه‌ها را باید توسعه دهیم.

**خاک از دست برود سیل راه می‌افتد

«من معتقدم ما بیش از هر چیزی باید نگران بحث فرسایش و باید به دنبال شیوه‌هایی باشیم که بتوانیم خاک‌هایمان را حفظ کنیم، چون وقتی خاک از دست می‌رود آب کمتری نگه می‌دارد و سیل‌ ایجاد می‌شود. کمترین عوارض آن این است که مخازن سدهایی که برای آن میلیاردها هزینه شده از خاک پر شود و کارایی خود را از دست بدهند.»