به گزارش ایران اکونومیست؛ سفره های زیر زمینی مناطق مختلف کشور از جمله استان البرز در پس 2 دهه خشکسالی،کاهش بارش ها و استفاده بی رویه بهره برداران در این سال ها حال و روز خوشی ندارند و روز به روز بر تعداد چاه های عمیق خشکیده افزوده می شود.
شاید بسیاری منتظر این هستند که همانند گذشته ها برف های زمستانی به داد سفره های تهی از آب برسد اما برداشت های بی رویه و کاهش بارش ها آنقدر بر منابع آب زیر زمینی تاثیر گذاشته که اگر کل زمستان برف ببارد آب های از دست رفته به این سادگی جایگزین نمی شود.
با این اوصاف امروزه اتخاذ روش های مختلف برای مدیریت بحران آب در دستور کار قرار گرفته که از بازچرخانی پساب تا مدیریت آب کشاورزی را شامل می شود هرچند که هنوز در آغاز راه هستیم و
مصرف آب در ایران از شاخص های جهانی به مراتب پا فراتر گذاشته است.
در این حال وقوع بارش های رگباری و جاری شدن سیلاب ها از مواردی است که تاکنون مدیریت آن اگر چه در قالب طرح های آبخیزداری دیده شده اما هزینه مناسبی پای آن ها نشده است، آبهایی که به جای تخریب می تواند به تثبیت آب و خاک بینجامد.
نمونه های سیل و سیلاب در ایران فراوان است و حتی در سال های کم بارشی گاهی بارش های سیلابی در برخی مناطق آنچنان زیاد بوده که در طول 2 تا سه شبانه روز خسارات فراوانی به بار آورده اند.
این گونه بارش ها اگر چه موجب مشروب سازی اراضی کشاورزی ، مرتعی و جنگلی شده اما با خود بسیاری از خاک های با ارزش را برد و خسارات زیادی به بار آورده است لیکن بخش عمده آن هم در قالب تبخیر به آسمان بازگشت.
با این وجود سیل مخرب 28 تیرماه سال 94 روستای سیجان شهرستان کرج که با مرگ 8 نفر و از بین رفتن حدود یکصد دستگاه خودرو و تخریب بناها همراه شد، از منظر دیگر فرصتی برای سرمایه گذاری بر روی پروژه های مهارآب و کنترل سیلاب در این سال های کم بارش به وجود آورد.
این سیل مخرب موجب شد تا اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز طرح های آبخیزداری به صورت گسترده در ارتفاعات و دشت های استان به اجرا درآورد و بخشی از بودجه صندوق توسعه ملی به این طرح اثربخش و مفید جذب کند.
اکنون این اداره کل با کمک جوامع محلی سخت مشغول اجرای پروژه های آبخیزداری مانند احداث آبخوان، سیل بند، انجام طرح های بوته کاری و تقویت پوشش گیاهی استان برای کنترل سیلاب ها، پیشگیری از حوادث مخرب، حفظ خاک و هدایت آب به سفره ها زیر زمینی است.
این دست اقدامات توسط یک دستگاه اجرایی شاید به تنهایی نتواند حجم گسترده کوه ها و دشت ها و اراضی محدوده شهری و روستایی استان را دربرگیرد اما در کل اقدامی مفید و موثر برای استفاده بهینه از نزولات آسمانی است.
در این میان دستگاه دیگری که به مهار آب در البرز همت گماشت فرمانداری شهرستان ساوجبلاغ و زیر مجموعه های آن است که در سال های اخیر به دنبال تشدید کم آبی و تشنگی دشت های این شهرستان در حاشیه رودخانه کردان به حفر چاه و احداث خاکریز برای مهار آب پرداخت.
این اقدام مجموعه مدیران شهرستان ساوجبلاغ نیز در نوع خود حرکتی ارزشمند بود که البته اگر به صورت گسترده و فراگیر استمرار یابد.
اما مدیریت شهری کرج از جمله دستگاه هایی است که به خاطر رفع آبگرفتگی خیابان های اصلی و فرعی چهارمین کلانشهر کشور و هدایت آب به سفره های زیر زمینی پا به میدان طرح کنترل سیلاب ها گذاشته است .
در اجرای این طرح طی پنج سال اخیر 500 حلقه چاه جذبی نیمه عمیق و عمیق در گوشه و کنار کرج و در مسیر سیلاب ها البته با رعایت الزامات ایمنی حفاری شده است.
آنطور که مسئولان شهرداری کرج می گویند: پروژه های مهار آب در این کلانشهر با 2 هدف کنترل سیلاب ها و تقویت سفره های زیر زمینی با سرعت و قدرت ادامه می یابد.
شهرداری کرج در اجرای شبکه بزرگ مهار سیلاب، طرح های عمرانی در مناطق کوهپایه ای مانند عظیمیه اجرایی کرده که موجب هدایت سیلاب ها به داخل شبکه هایی به نام «کلکتور» می شود.
به گفته مسئولان شهری کرج، چاه های جذبی و کلکتورها بهترین اقدام برای مهار سیلاب و درعین حال استفاده بهینه از روان آب ها است.
طبق گزارش های رسمی، سطح دسترسی به آب های زیر زمینی کرج از حدود 20 تا 40 متر در دهه 60 اکنون به حدود 300 متر رسیده که این امر بیانگر استفاده بی رویه از منابع آبی و در کنارآن هم کاهش بارندگی ها است.
با این حال کارشناسان معتقدند که حفر چاه های جذبی در مکان های ایمن یا حاشیه رودخانه های فصلی می تواند تاحدودی به تقویت سفره های زیر زمینی کمک کند ضمن آنکه از هدر رفت سیلاب ها یا تبخیرکلی آنها جلوگیری به عمل می آورد.
البته اجرای این طرح نیازمند الزاماتی مانند ایمن سازی چاه ها برای پیشگیری از مخاطرات انسانی است ضمن آنکه هزینه های زیادی نیاز دارد که البته می توان با مدیریت منابع گام موثری برای رهایی کشور از دست خشکسالی و کمبود آب برداشت.
** جمع آوری آب های سطحی آبخوان ها را نجات می دهد
داود نجفیان مدیرعامل شرکت آب منطقه ای البرز ، اقدام شهرداری کرج در حفر چاه های جذبی آب را ستودنی توصیف کرد و گفت: جمع آوری آب های سطحی آبخوان ها را نجات می دهد.
وی ادامه داد: هدایت آب باران به سمت چاه های جذبی از شدت سیلاب ها می کاهد و از هد روی آب جلوگیری می کند.
وی اقدام شهرداری کرج در برهه کنونی که آبخوان ها دچار بحران کم آبی هستند را حرکت مبارکی دانست و افزود: شرکت آب منطقه ای البرز برای توسعه این طرح ها در سطح کرج و استان آماده همکاری با شهرداری ها است.
نجفیان خاطرنشان کرد: این برنامه ها می تواند به عنوان الگو برای شهرداری های دیگر استان البرز در دستور کار قرار گیرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای البرز یاد آورشد: سرازیر شدن سیلاب ها در مواقع بارندگی سبب فرسایش خاک و مشکلات دیگر می شود که مهار این سیلاب ها در ابعاد مختلف اثر بخش خواهد بود.
وی اظهارداشت: تاکنون میزان ورودی آب چاه های جذبی کرج ارزیابی نشده لیکن آثار مثبت آنها قابل بررسی است.
نجفیان گفت: طی2 سال گذشته یک میلیارد400 میلیون متر مکعب از منابع آبی آبخوان های استان البرز را خالی کرده ایم که باید این مقدار آب به آبخوان ها بازگردانده شود.
وی افزود:اکنون رفتار و الگوی مصرف در استان البرز بیش از حد نیاز و بیشتر از حد استاندارد است که اگر بخواهیم آبخوان ها را به عنوان ثروت ملی به حساب آوریم بدون مشارکت مردم این اقدام امکان پذیر نیست.
این مسئول با اشاره به اینکه مردم ذینفعان اصلی در بحث آبخوان ها هستند، بیان داشت: می بایست برای رفع این مشکل فرهنگ سازی انجام شود.
وی اظهارداشت: متاسفانه طی 20 سال گذشته سطح آب سفره های زیر زمینی استان البرز 90 متر کاهش یافته است.
نجفیان اشاره ای به اقدامات صورت گرفته آب منطقه ای البرز برای نجات آبخوان ها کرد و گفت: طرح تعادل بخشی برای نجات آبخوان ها تدوین شده که شامل 15 پروژه است.
وی ادامه داد: در اجرای این طرح، دستگاه های مختلف وظایفی دارند و دراین میان جهاد کشاورزی باید به سمت روش های مدرن آبیاری پیش برود.
** توسعه حفاری چاه های جذبی کرج نیازمند اعتبار است
عسکر نصیری معاون فنی و عمرانی شهرداری کرج می گوید: طرح حفاری چاه های جذبی از سال 93 در این کلانشهر آغاز شده و تاکنون 500 حلقه چاه برای مهار سیلاب ها، حفاری و به کار گرفته شده است.
وی ادامه داد: برای اجرای طرح مدیریت جامع آب های سطحی کرج یک هزارو500 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
نصیری گفت: مطالعات طرح جامع آب های سطحی کرج انجام شده و در صورت تخصیص این اعتبار اجرا خواهد شد.
وی بیان داشت: تلاش می شود با ایجاد سامانه های کنترل آب، روان آب های سطحی کرج در زمان بارش ها به سمت سفره های زیر زمینی هدایت کنیم.
نصیری تاکید کرد: بارش های سال گذشته مشکلاتی نظیر آبگرفتگی و سیلاب برای زیرگذرهای کلانشهر کرج به وجود آورد اما امسال با توسعه چاه های جذبی در زیر گذرهای قدیمی و جدید سعی شد تا مشکلات گذشته تکرار نشود.
معاون فنی و عمرانی شهرداری کرج اظهارداشت: این شهرداری در بحث مدیریت منابع آبی و تغذیه سفره های زیر زمینی امسال به عنوان شهر برتر کشور شناخته شده است.
این مسئول گفت: برای حفر چاه های جذبی نیازمند اجرای طرح های موقت و دائم هستیم.
** شهرداری کرج حفاری چاه های جذبی را ادامه می دهد
حسن مدیر روستا معاون خدمات شهری شهرداری کرج گفت:با توجه به هدر رفت سیلاب ها و آثار مخرب آنها ، شهرداری کرج استمرار طرح حفاری چاه های جذبی را برای مهار این آب ها در برنامه کاری خود قرار داده است.
وی اد امه داد: حفاری 500 حلقه چاه در ماه های گذشته موجب شد تا بخش قابل توجهی از سیلاب های کرج به سفره های زیر زمینی هدایت شود.
مدیر روستا گفت: اکنون نیز طرح مهار آب های سطحی و سیلاب ها با جدیت از محل منابع اعتباری شهرداری دنبال می شود و افزایش تعداد چاه ها را در برنامه کاری قرار داده ایم.
وی با اشاره به اینکه ظرفیت معابر شهری کرج در زمان بارندگی بیشتر از 30 میلی متر بارش نیست، گفت: اگر روان آب ها به سمت سفره های زیر زمینی هدایت نشود به زیر ساخت های شهری آسیب وارد خواهد شد.
مدیر روستا خاطر نشان کرد: شهرداری کرج برای حفر چاه های جذبی سالانه بودجه مستقل درمرکز و مناطق دهگانه اختصاص داده تا در زمان بارش ها شاهد آبگرفتگی معابر شهری نباشیم.
وی ادامه داد: اکنون کلکتورخیابان شهید بهشتی کرج فعال شده و با فعال سازی این کلکتور
آبگرفتگی معابر جهانشهر نیز مهار شده است .
**پروژه های آبخیزداری البرز با 500 فرصت شغلی همراه شد
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز می گوید: اجرای پروژه های آبخیزداری این استان در سال جاری با 500 فرصت شغلی برای روستائیان همراه شده ضمن آنکه
با انجام آنها بخش عمده ای از سیلاب ها کنترل می شود.
اصغر بیات افزود: امسال با اختصاص 180 میلیارد ریال از محل صندوق توسعه ملی ، 20 پروژه آبخیزداری در البرز به اجرا درآمد.
وی ادامه داد: این پروژه ها با اهداف ایجاد اشتغال پایدار برای روستائیان و تقویت منابع آبی سطحی و زیر زمینی و حفظ پوشش گیاهی در حوضه های آبخیز آسارا، طالقان، ساوجبلاغ، اشتهارد و نظرآباد به اجرا درآمده است.
بیات گفت: یکی از اهداف اجرای پروژه های آبخیزداری استفاده از مشارکت مردم و نیروهای بومی برای حفاظت و تقویت داشته های ملی و طبیعی است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری استان البرز بیان داشت: بیشتر فعالیت های آبخیزداری با تقاضای مردم بومی و همراهی آنها اجرا می شود.
بیات گفت: هماهنگی خوبی با دانشگاه تهران در بخش نظارت بر اجرای طرح های آبخیزداری داریم و اکنون 20 دانش آموخته مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا به عنوان ناظر با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری البرز همکاری می کنند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز، میزان پیشرفت فیزیکی پروژه های آبخیزداری البرز را 40 درصد اعلام کرد.
وی ، حفاظت و قرق، اطفا حریق، گشت و مراقبت و تهیه نقشه های کاداستر را از دیگر فعالیت هایی برشمرد که در کنار پروژه های آبخیزداری اجرا می شود.
استان البرز حدود 400 هزار هکتار عرصه منابع طبیعی دارد که زمینه چرای حدود 350 هزار راس دام عشایر استان را فراهم کرده است.
با این حال دستگاه های اجرایی شهرستان ساوجبلاغ در سال های اخیر طرح احداث حوضچه های خاکی در دشت های این شهرستان با هدف مهار طغیان رودخانه کردان و هدیت آب به سفره های زیر زمینی این منطقه انجام دادند که در نوع خود حرکتی ارزشمند است.
طبق آمار رسمی حفاری 11 هزار حلقه چاه غیر مجاز آب در البرز بنا به گفته مسئولان مشکلات عدیده ای برای سفره های زیر زمینی به وجود آورده به طوری آبخوان های استان به مرحله بحران رسیده است.
اجرای طرح های آبیاری نوین در مزارع و باغ ها، مهار سیلاب ها و تزریق آنها به سفره های زیر زمینی و کاشت محصولات مقاوم به خشکسالی و کم آب بر از راه های مصرف بهینه آب مدیریت مصرف آب اعلام شده است.
با این حال اجرای پروژه های آبخیزداری توسط دستگاه های اجرایی از جمله وزارت جهاد کشاورزی و شهرداری ها می تواند در جذب حداکثری بارش ها موثر واقع شده و از بحران آب بکاهد.
حفاری چاه های جذبی در مکان های مناسب و هدایت سیل به اعماق زمین علاوه بر پیشگیری از خسارت و فرسایس خاک ، موجب تقویت آب زیر زمینی خواهد شد.
