کارکرد شفافیت اقتصادی در حقیقت منجر به جلوگیری از بروز فساد و سوءاستفاده‌های احتمالی می‌شود. در نظام مالیات ستانی، دسترسی به اطلاعات اقتصادی و مالی افراد در وضع دقیق و صحیح مالیات نقش تعیین‌کننده دارد.
مالیات بر ارزش‌افزوده یکی از جدیدترین انواع پایه‌های مالیاتی است که به‌عنوان مالیاتی غیرمستقیم بر مصرف کالاها و خدمات اعمال می‌شود. ارزش‌افزوده، اختلاف بین ارزش کالاها و خدمات فروخته شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری شده است و از این حیث، مالیات بر ارزش‌افزوده، مالیاتی است که خریدار هنگام خرید کالا و خدمات به فروشنده می‌پردازد و فروشنده نیز باید در دوره‌های زمانی مشخص آن را به دولت و سازمان امور مالیاتی پرداخت نماید.
شفاف‌سازی در مبادلات تجاری، کاهش فرارهای مالیاتی، جلوگیری از قاچاق کالا، تشویق سرمایه‌گذاری، حمایت از تولید و صادرات، افزایش درآمدهای مالیاتی و جلوگیری از اخذ مالیات مضاعف از محصول نهایی و برقراری عدالت مالیاتی ازجمله مزایای مالیات بر ارزش‌افزوده بشمار می‌آیند.
هدف و کارکرد اصلی اخذ مالیات بر ارزش‌افزوده، کسب پول نیست بلکه ایجاد شفافیت در مراودات اقتصادی و تجاری و شناسایی بخش پنهان اقتصاد است و این امر به نفع فعال اقتصادی است چراکه می‌تواند در دوران عدم انجام فعالیت اقتصادی و یا کاهش فعالیت‌های خود، بر اساس ارائه مدارک و مستندات به سازمان امور مالیاتی از پرداخت مالیات کمتری برخوردار شود. زمانی می‌توان به وجود یک فروشنده متعهد و پایبند به قوانین اعتماد کرد که ابزارهای کافی به منظور نظارت بر عملکرد فعالان اقتصادی وجود داشته باشد و مالیات یکی از همین ابرازهاست، از این رو لازم است تمام فعالیت‌های اقتصادی کشور در شفافیت انجام پذیرد تا دست اقتصاددانان برای تصمیم‌گیری صحیح باز باشد و نکته مهم و اصلی این است که درکنار ایجاد این شفافیت، درآمدهای مالیاتی به دست آمده نیز در توسعه کشور بکار گرفته می‌شود.
فرایند فعلی اخذ مالیات بر ارزش‌افزوده بر پایه مصرف است و می‌بایست در طول زنجیره ایجاد ارزش، وضع شده و از مبدأ یعنی گمرک به مصرف‌کننده نهایی منتقل شود و در این راستا چنانچه در یک فرایند صحیح، فعالان اقتصادی به قوانین موجود تمکین کرده و در جهت شفاف‌سازی فعالیت‌هایشان قدم بردارند، نه تنها باری به دوش این افراد تحمیل نخواهد شد، بلکه پرداختی هر مرحله از فعالیت اقتصادی به عنوان اعتبار مالیاتی آن، قابل کسر از مالیات دریافتی آن است و نهایتا این بار به همین شیوه اعتباری به مصرف‌کننده نهایی منتقل می‌شود.
برخی فعالان اقتصادی به دلیل عدم تمایل به شفاف شدن مبادلات اقتصادی‌شان به مخالفت با این قانون و اجرای آن مبادرت می‌ورزند و این در حالی است که مردم به عنوان مصرف‌کنندگان نهایی، گله‌ای از اجرای این قانون ندارند و در اجرای آن مشارکت کرده و مالیات خود را پرداخت می‌کنند، چراکه معتقدند مالیات پرداختی آنها در اجرای امور زیربنایی کشور هزینه می‌شود.
پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده با ارائه دوره‌ای و منظم صورت حساب و اظهارنامه از سوی فعالان اقتصادی صورت می‌گیرد.
بدین نحو که فعالان اقتصادی و صاحبان مشاغل مکلف‌اند در قبال عرضه کالا یا خدمات، صورتحساب‌های حاوی مشخصات معامله‌کنندگان و مورد معامله و مالیات متعلق به آن، تهیه و به سازمان امور مالیاتی کشور ارائه نمایند.
سازمان امور مالیاتی کشور جهت تشخیص درست و عادلانه درآمدهای مشمول مالیات، به دریافت این صورت‌حساب‌ها که به شکل صحیح و دقیق تنظیم‌شده باشند، نیازمند است.
درج اطلاعات مربوط به انجام معاملات و فعالیت‌های اقتصادی در صورت‌حساب‌ها و ارائه آنها همراه با اظهارنامه، مصداق عینی و عملی دسترسی به اطلاعات و گردش مالی صاحبان مشاغل و فعالان اقتصادی است که لازمه و پیش‌شرط تحقق شفافیت اقتصادی در حوزه مالیات ستانی محسوب می‌شود.
